Μαγειρεύει ένας διανοούμενος ; Η κουζίνα είναι χώρος μόνο για τη γυναίκα που ταίζει την οικογένειά της ; Μαγειρεύοντας κάποιος χάνει τη φινέτσα και την πνευματικότητα του; Οι σάλτσες και το λαδόξιδο μας υποβιβάζουν σε κοινότυπα πρόσωπα ;
Όχι, απαντάει ο μεγαλύτερος εν ζωή βρετανός συγγραφέας Τζούλιαν Μπαρνς. Είναι ο άνθρωπος που απέσπασε τα σημαντικότερα βραβεία του αγγλοσαξωνικού κόσμου, με τα έργα-σταθμούς «Ο Παπαγάλος του Φλωμπέρ», «Χωρις να φοβάμαι τίποτα πιά», «Ένα κάποιο τέλος», εκδόσεις Μεταίχμιο.
Ο Τζούλιαν Μπαρνς θεωρείται ο μοναδικός σύγχρονος Βρετανός που προσπαθεί να διερευνήσει με ποιο τρόπο οι άνθρωποι διαχειρίζονται την αναπόδραστα θνητή φύση τους, αν υπάρχει και σε τι µας ωφελεί ο Θεός, αν η τέχνη είναι η πιο ισχυρή παρηγοριά που µας απέµεινε. Εγραψε το 2004 και το βιβλίο «Ο διανοούμενος στην κουζίνα».
H μαγειρική με τον τρόπο του Μπαρνς
Για τον Μπαρνς η κουζίνα είναι ένας κόσμος υλικών. Ο λαγός, η σάλτσα σοκολάτας, ο σολομός σε ζύμη με σάλτσα χορταρικών, η ψιλοκομμένη πιπερόριζα μας οδηγούν σε ένα κόσμο που είναι φτιαγμένος από αισθήσεις, πληροφορίες, εντυπώσεις, εικόνες, ιδέες –ακριβώς όπως τα υλικά αναμειγνύονται και δένονται για να δώσουν ένα αφηγηματικό σουφλέ ή μια μυθιστορηματική επιτυχημένη συνταγή.
Ο Μπαρνς μαγειρεύει με δύο κανόνες : Πρώτον με την πειθαρχία στην μαγειρική τέχνη και τις συνταγές. Δεύτερον γιατί η μαγειρική οδηγεί στην ευτυχία και στη φιλία.
Το βιβλίο «Ο Διανοούμενος στην κουζίνα» είναι ένα περιπετειώδες μυθιστόρημα: περιέχει πολλές τρικυμίες σε χύτρες και γαβάθες, πολλούς γρίφους, όπως πότε ένα κρεμμύδι θεωρείται μικρό ή μεσαίο, πολλές καταιγίδες, όπως αυτές από πιτσιλιές ντοματόζουμου, και ηρωικές πράξεις, όπως το ξεπέτσιασμα ενός χελιού με τη βοήθεια μιας πένσας!
Ένα απολαυστικό απόσπασμα :
«Μαγειρική σημαίνει να απολαύσεις το παιχνίδι. Αυτός δεν είναι ο στόχος ; Η απόλαυση και μόνο, τι λέτε ; Της προσμονής, ενόσω προγραμματίζετε, ψωνίζετε, μαγειρεύετε. Της ίδιας της πράξης, ενόσω τρώτε με φίλους. Και στο τέλος, της ανάμνησης, οριακά αυτάρεσκης ανάμνησης.
Κι όμως πόσο σπάνια, τελικά, συμβαίνει έτσι. Κατά κανόνα σχεδόν, το πολύ άγχος καταστρέφει τη χαρά της προσμονής, το ποτό καταστρέφει κατά το ήμισυ την ίδια τη στιγμή, κι εκείνος ο ξεχωριστός πονοκέφαλος που δημιουργεί η αίσθηση ότι η λάντζα πίσω από την πλάτη σας δεν θα τελειώσει ποτέ χαλάει την ανάμνηση.
Πριν από λίγους μήνες, είχαμε κόσμο στο σπίτι για φαγητό. Μια από τις συζύγους μπήκε μέσα, έριξε μια ματιά στο τραπέζι μας που είχε στρωθεί για έξι άτομα και είπε :
«Μπράβο σας γενναία παλικάρια ! Εγώ δεν καλώ πια σε δείπνο».
Και η μόνη απάντηση σ'αυτή την παρατήρηση ήταν : «Μα, δεν πρόκειται για δείπνο».
Κατά πρώτον, επειδή η φράση είναι απαγορευμένη στο σπιτικό μας. Αλλάξτε τη φράση κι αλλάζει η στάση σας. Επομένως, η φράση έρχονται φίλοι στο σπίτι για φαγητό δεν είναι ευφημισμός, είναι απλώς μια διαφορετική περιγραφή του γεγονότος. Δεν σημαίνει ότι θα μαγειρέψετε λιγότερο επιμελώς ούτε ότι θα απολαύσετε λιγότερο τη συντροφιά τους –κάθε άλλο.
Πρόσκληση σε δείπνο –λέξεις φοβερές και τρομερές. Η κοινωνική επιταγή, σαν προπονητής του τένις, μ'έναν ερασιτέχνη μάγειρα να βουρλίζεται στο τερέν, πείθουν ότι ο συμπαίκτης είναι έτοιμος να τα «φτύσει», κάτω από τόση πίεση. Και αυτή πίεση αυξάνεται αμυδρά, αν και ακούσια, από τους συγγραφείς βιβλίων μαγειρικής. Πρόσκληση σε δείπνο σημαίνει ότι πρέπει να ετοιμάσεις τρία πιάτα, έτσι δεν είναι ; Ακόμα και η διάταξη των άρθρων στις εφημερίδες και των βιβλίων μαγειρικής συχνά είναι τέτοια που να ενισχύει αυτό το σκεπτικό. Πρώτο, κυρίως πιάτο, [τυρί], σε αγκύλες, μιάς και τουλάχιστον αυτό κανείς δεν περιμένει ότι θα το παρασκευάσετε μόνοι σας (ή ότι θα ψήσετε τα κριτσίνια), επιδόρπιο. Εποχιακά μενού, στα μέτρα σας ήδη, μέρος πρώτο, δεύτερο και τρίτο. Ο συγγραφέας μπορεί να το κάνει, γι'αυτό κι εσείς πρέπει και μπορείτε να το κάνετε. Κι έτσι θα κάνετε, πράγματι, ωστόσο από μέσα σας διμαρτύρεστε εντόνως. Στο κάτω κάτω, εσείς αγοράσατε το βιβλίο, έτσι δεν είναι;
Παρ'όλ'αυτά, μπορεί τα βιβλία μαγειρικής να είναι μέρος του προβλήματος, μπορούν όμως να σας βρίσκουν και τη λύση. Εδώ έρχεται στο προσκήνιο ένας από τους ήρωες της κουζίνας μου, ο Εντουάρ ντε Πομιάν. Οι δύο πρώτες σελίδες του Μαγειρεύοντας με τον Πομιάν έχουν τίτλο The Duties of the Host («Οι υποχρεώσεις του οικοδεσπότη») και υπάρχει το ενδεχόμενο να σας κάνουν να μελαγχολήσετε. Πράγματι, θα άξιζε να φωτοτυπηθούν και να τοιχοκολληθούν δίπλα στον απορροφητήρα σας. Κατά τον Πομιάν, υπάρχουν τρεις τύποι καλεσμένων που μπορεί να εισβάλουν στο σπίτι σας :
Αυτοί που αγαπάτε
Αυτοί που είστε υποχρεωμένοι να συναναστραφείτε
Αυτοί που απεχθάνεστε
Γι'αυτές τις διαβαθμίσεις επισκεπτών : «Θα ετοίμαζε κανείς, αντίστοιχα, ένα εκπληκτικό δείπνο, ένα τετριμμένο δείπνο ή και τίποτε απολύτως, μιας και στην τελευταία περίπτωση θα αγόραζε έτοιμο φαγητό». Αυτή είναι μια χρήσιμη διάκριση. Πιθανότατα σας μυρίζει μιζέρια και προκατάληψη το να υπολογίσετε εκ προοιμίου πόσο συμπαθείτε τους καλεσμένους σας. Όμως υπάρχει τίποτε πιο αποκαρδιωτικό από το να μαγειρέψετε ωραία για έναν αγνώμονα πληκτικό τύπο;...»
Ένα άλλο απόσπασμα :
«Όπως ο περισσότερος κόσμος, μουτζουρώνω κι εγώ τα βιβλία μαγειρικής μου –σημαδάκια, σταυρουδάκια, θαυμαστικά, διορθώσεις και υποδείξεις για την επόμενη φορά. Σε μερικές περιπτώσεις βέβαια, δεν υπάρχει δεύτερη φορά. Η σημείωσή μου στο σουφλέ με κολοκυθάκια του Ολνει είναι η εξής :
«Αυτό το δείπνο για δύο μου έφαγε τέσσερις ώρες. Ο τρίφτης του τυριού δεν λειτουργεί όπως λέει αυτός, κι όταν γυρίσεις το σουφλέ καταρρέει και γίνεται πίτα, και η σάλτσα έγινε ένα παχύ στρώμα αποπάνω, με άλλα λόγια έγινε εντελώς σκατά. Αλλά παρ'όλ'αυτά είναι νοστιμότατο το γαμημένο!»
Ένα από τα πολλά πιθανά σφάλματα εκ μέρους μου ήταν ότι δεν είχα στη διάθεσή μου φόρμα για σαβαρέν. Στη διάθεσή μου; Εγώ δεν ήξερα ούτε τι ήταν αυτό το πράγμα. Στην πίσω σελίδα ο Ολνει αναφέρει αυτή τη συνταγή, βλέπω ότι έχω υπογραμμίσει τα λόγια του κι έχω μάλιστα προσθέσει : Γιατί δεν μας εξηγείς, ρε μπάρμπα, κάπου στο καταραμένο το βιβλίο σου, τι είναι αυτό το πράγμα;
Όπως διαπιστώνετε, αναδύθηκα από το σουφλέ με τα κολοκυθάκια σε μια κάπως διαταραγμένη πνευματική κατάσταση. Και, όχι , δεν έτρεξα να αγοράσω φόρμα για σαβαρέν. Επέστρεψα απλώς στο ογκρατέν με κουνουπίδι. Εν μέρει αυτό σχετίζεται με την αποδοχή των ορίων που έχει η φιλοδοξία του ανθρώπου. Αν και περισσότερο αφορά τη στάση του ανθρώπου μπροστά στην αποτυχία...»
Υ.Γ. Το βιβλίο Ο Διανοούμενος στην Κουζίνα ο Τζούλιαν Μπαρνς το αφιερώνει «Σ'Εκείνη, που για χάρη της μαγειρεύει ο διανοούμενος». Πρόκεται για τη γυναίκα του Πατ Κάβανα (επιτυχηµένη λογοτεχνική ατζέντισσα) με την οποία ο Μπαρνς μοιράστηκε σχεδόν 30 χρόνια ζωής. Η Πατ Κάβανα πέθανε το 2011 εξαιτίας ενός όγκου στον εγκέφαλο.