Η χειρόγραφη γραφή ολοένα και σπανίζει, με το autopen να αντικαθιστά τις «αυθεντικές» υπογραφές. Μήπως ήρθε το τέλος του στυλό και του μολυβιού;
Πρόσφατα, πολλοί θαυμαστές του τραγουδιστή και ποιητή Μπομπ Ντίλαν εξέφρασαν διαδικτυακώς την οργή τους όταν ανακάλυψαν ότι η περιορισμένη [limited] έκδοση του βιβλίου του «The Philosophy of Modern Song», η οποία κόστιζε σχεδόν 600 ευρώ και συνοδευόταν από ένα επίσημο πιστοποιητικό «που πιστοποιούσε ότι είχε υπογραφεί ατομικά από τον ίδιο τον Ντίλαν», είχε στην πραγματικότητα υπογραφεί με την χρήση ενός autopen [αυτόματη υπογραφή].
Ο Ντίλαν τότε προχώρησε στο ασυνήθιστο - για τον ίδιο - βήμα να αναρτήσει μια δήλωση στη σελίδα του στο Facebook: «Μου προτάθηκε η ιδέα της χρήσης ενός autopen, μαζί με τη διαβεβαίωση ότι κάτι τέτοιο γίνεται συνέχεια στον καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό κόσμο. Ωστόσο, η χρήση του autopen ήταν ένα λάθος και θέλω να το διορθώσω».
Σε ένα δεύτερο ανάλογο περιστατικό, προ αρκετών ετών, κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Τζορτζ Μπους, ο υπουργός Άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ, προκάλεσε ένα μικρό κύμα δημόσιας οργής όταν οι δημοσιογράφοι αποκάλυψαν ότι χρησιμοποιούσε ένα autopen για την υπογραφή του στις συλλυπητήριες επιστολές που έστελνε στις οικογένειες των πεσόντων, στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, Αμερικανών στρατιωτών.
Ο θάνατος της ατομικότητας
Οι μηχανικές και αυτόματες αυτές υπογραφές είναι τόσο διαδεδομένες πλέον που είναι σαν να προλειαίνουν το έδαφος για τον θάνατο της χειρόγραφης γραφής όπως την γνωρίζαμε μέχρι σήμερα -μια γραφή που αποτελεί και απόδειξη «γραφιστικής» ατομικότητας του καθενός από εμάς.
Ο καλλιγράφος Bernard Maisner υποστηρίζει ότι η καλλιγραφία, και γενικότερα η χειρογραφία, «δεν έχει σκοπό να αναπαράγει κάτι ξανά και ξανά. Έχει σκοπό να δείξει την ανθρωπιά και τις διάφορες παραλλαγές αυτής».
Η χειρόγραφη γραφή εξαφανίζεται
Ένας μαθητής λυκείου που συμμετείχε στις εξετάσεις SAT [κάτι σαν τις δικές μας Πανελλήνιες εξετάσεις] που χρησιμοποιείται για την εισαγωγή σε κολλέγια στις ΗΠΑ εξομολογήθηκε πέρσι στην εφημερίδα Wall Street Journal ότι «ακούστηκαν αναστεναγμοί στην αίθουσα» όταν οι μαθητές έμαθαν ότι θα πρέπει να γράψουν μια πρόταση με τον δικό τους γραφικό χαρακτήρα. «Γραπτή γραφή; Οι περισσότεροι μαθητές της ηλικίας μου έχουν συναντήσει αυτή την γλώσσα μόνο σε... γράμματα και επιστολές από τη γιαγιά», είπε.
Η Φινλανδία αφαίρεσε την χειρόγραφη γραφή από τα σχολεία της το 2016 και η Ελβετία, μεταξύ άλλων χωρών, έχει επίσης μειώσει τη διδασκαλία της καλλιγραφικής και χειρόγραφης γραφής.
Μια αξιολόγηση υποστήριξε ότι πάνω από το 33% των μαθητών των ΗΠΑ «δυσκολεύονται να γράψουν επαρκώς με χειρόγραφο τρόπο», δηλαδή δεν διαθέτουν την ικανότητα να γράφουν ευανάγνωστα τα γράμματα του αλφαβήτου τόσο σε κεφαλαία όσο και σε πεζά γράμματα. Τα παιδιά που δεν μπορούν να γράψουν καλλιγραφικά δεν μπορούν επίσης να τα διαβάσουν.
Και πολλοί από την μεγαλύτερη γενιά
Οι μαθητές δεν είναι οι μόνοι που δεν μπορούν πλέον να γράψουν ή να διαβάσουν καλλιγραφικά. Όλο και λιγότεροι από εμάς που είμαστε άνω των 30-40 ετών βάζουμε το στυλό στο χαρτί για να καταγράψουμε τις σκέψεις μας, να αλληλογραφήσουμε με τους φίλους μας ή ακόμη και για να γράψουμε μια λίστα με ψώνια.
Αντί να παρακαλάμε μια διασημότητα για ένα αυτόγραφο, ζητάμε μια selfie. Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν πλέον την ικανότητα να κάνουν κάτι περισσότερο από το να γράφουν το όνομά τους με μια δυσανάγνωστη γραφή, και όσοι την έχουν, θα δουν αυτή τη δεξιότητα να ατροφεί καθώς βασίζονται περισσότερο στους υπολογιστές και τα smartphones.
Ως πρακτική δεξιότητα στον ψηφιακό κόσμο, η χειρόγραφη γραφή μοιάζει πλέον... άχρηστη. Στην Κίνα, ας πούμε, η όλο και συχνότερη χρήση των υπολογιστών και των smartphones έχει αποθαρρύνει τη χρήση της παραδοσιακής κινεζικής γραφής, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας γραφής παραδοσιακών χαρακτήρων.
Τα κινεζικά παιδιά παίρνουν ένα στυλό για να γράψουν αλλά βιώνουν ένα είδος «αμνησίας χαρακτήρων» όταν πρόκειται να βάλουν το στυλό στο χαρτί. Σύμφωνα με το Κέντρο Κοινωνικής Έρευνας της China Youth Daily, το 4% των Κινέζων νέων «ζουν ήδη χωρίς γραφή».
Τι σημαίνει να ζει κανείς χωρίς γραφή;
Η δεξιότητα της χειρόγραφης γραφής έχει υποβαθμιστεί σταδιακά και πολλοί από εμάς δεν το αντιλαμβάνονται αυτό μέχρι να μας ζητηθεί να γράψουμε κάτι με το χέρι. Μερικοί άνθρωποι εξακολουθούν να γράφουν με γραφή για ειδικές περιστάσεις (μια συλλυπητήρια επιστολή, μια πρόσκληση γάμου, μια επιταγή), αλλά εκτός από τους δασκάλους, λίγοι άνθρωποι επιμένουν στη διατήρηση της χειρόγραφης γραφής στην καθημερινή ζωή.
Είναι πολύ πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουμε τα χέρια μας για να πληκτρολογήσουμε. Επικοινωνούμε περισσότερο αλλά με λιγότερη σωματική προσπάθεια, ξεχνώντας την τεράστια εξελικτική ιστορία που μας προσάρμοσε για τη σωματική κίνηση και έκφραση ως μέσο κατανόησης του κόσμου μας.
Και επίσης χάνουμε κάτι όταν εξαφανίζεται ο γραφικός μας χαρακτήρας. Χάνουμε μετρήσιμες γνωστικές δεξιότητες και χάνουμε επίσης την ευχαρίστηση να χρησιμοποιούμε τα χέρια μας και ένα εργαλείο γραφής σε μια διαδικασία που επί χιλιάδες χρόνια επέτρεπε στους ανθρώπους να κάνουν τις σκέψεις τους ορατές ο ένας στον άλλον. Χάνουμε επίσης την αισθητηριακή εμπειρία του μελανιού και του χαρτιού και την οπτική απόλαυση της χειρόγραφης λέξης.
Η (στερεοτυπική) περίπτωση των γιατρών
Το 2000, οι γιατροί του νοσοκομείου Cedars-Sinai στο Λος Άντζελες παρακολούθησαν μαθήματα διορθωτικής γραφής. «Πολλοί από τους γιατρούς μας δεν γράφουν ευανάγνωστα», εξήγησε ο επικεφαλής του ιατρικού προσωπικού στο Science Daily.
Και σε αντίθεση με πολλά επαγγέλματα, η κακή γραφή των γιατρών μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες, όπως ιατρικά λάθη, ακόμη και θάνατο- μια γυναίκα στο Τέξας κέρδισε αποζημίωση 450.000 ευρώ αφού ο σύζυγός της πήρε λάθος φάρμακο λόγω κακογραμμένης συνταγής και πέθανε - ο φαρμακοποιός είχε διαβάσει λάθος τις κακογραμμένες χειρόγραφες οδηγίες του γιατρού. Πολλοί γιατροί εξακολουθούν να αφιερώνουν μεγάλο μέρος του χρόνου τους γράφοντας σημειώσεις σε διαγράμματα ή γράφοντας συνταγές με το χέρι.
Ο γραφικός χαρακτήρας είναι επίσης υποβλητικός με έναν τρόπο που ο τυπωμένος λόγος δεν είναι. Η λογοτεχνία και τα σενάρια κινηματογραφικών ταινιών βρίθουν από ανατροπές στην πλοκή που προκαλούνται από την εμφάνιση μιας χειρόγραφης επιστολής ή υπογραφής.
Κάποιες από τις συνήθειες που εξαφανίζονται, όπως το γράψιμο με το χέρι και το σχέδιο, μπορεί να μη φαίνονται σημαντικές. Πρόκειται για μέτριες δεξιότητες των οποίων τα οφέλη βιώνονται ιδιωτικά, δεν μπορούν εύκολα να εμπορευθούν (εκτός αν είστε... επαγγελματίας καλλιγράφος), και η χρήση τους στην καθημερινή ζωή δεν έχει πλέον νόημα για έναν αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων.
Ωστόσο, η αθόρυβη εξαφάνιση της γραφής με το χέρι από τη ζωή μας δείχνει πώς συμβαίνει η εξαφάνιση ορισμένων συνηθειών: όχι ως απώλεια, αλλά ως άλλο ένα σημάδι προόδου και βελτίωσης. Μια δεξιότητα σβήνει και μαζί της μια ανθρώπινη εμπειρία που καλύπτει χιλιετίες, όπως στις σπηλαιογραφίες στην Altamira και στο Lascaux, που ζωγραφίστηκαν πριν από περίπου 40.000 χρόνια και απέχουν εκατοντάδες χιλιόμετρα μεταξύ τους, και οι οποίες έχουν κάτι κοινό: ζωγραφίστηκαν με την βοήθεια του ανθρώπινου χεριού.
«Η ραγδαία παρακμή της γραφής με το χέρι σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από οθόνες είναι επίσης ένα σύμβολο του πόσο απερίσκεπτα έχουμε συμβιβαστεί μεταξύ του παλιού και του νέου», σημειώνει εμφατικά η Guardian, και συνεχίζει: «Οι νέες τεχνολογίες δεν χρειάζεται να καταστρέφουν τους παλιούς τρόπους με τους οποίους γίνονται τα πράγματα. Η τυπογραφία δεν κατέστρεψε τη χειρόγραφη γραφή. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποθέσουμε ότι ο θρίαμβος του πληκτρολογίου και της οθόνης αφής έναντι του στυλό και του χαρτιού είναι αναπόφευκτος, ή ότι το λογισμικό σημαίνει το τέλος της ζωγραφικής με το χέρι, ή ότι η επέλαση της τεχνολογίας στην τάξη πρέπει να εκτοπίσει τις πιο παραδοσιακές μορφές μάθησης. Μπορούμε να επιτύχουμε κάποια μορφή συνύπαρξης, ακόμη και αν αυτή είναι μάλλον δύσκολη παρά ειρηνική».
«Να προσέχεις που βάζεις την υπογραφή σου» μάς έλεγαν παλιά. Να τώρα που ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και αυτή δεν θα την βάζουμε πουθενά πλέον.