Ο θάνατος του προέδρου του Ιράν Εμπραχίμ Ραϊσί, δημιουργεί νέα δεδομένα για την Ισλαμική Δημοκρατία.
Ο Ραϊσί γνωστός για την επιβολή βίαιης καταστολής στην αντιπολίτευση και θεωρούμενος πιθανός διάδοχος του ανώτατου ηγέτη αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ, δημιουργεί νέα δεδομένα για την Ισλαμική Δημοκρατία, που καλείται να διαχειριστεί την απώλειά του εν μέσω εντάσεων με άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής, μιας τρεκλίζουσας οικονομίας και δυτικών πιέσεων για το πυρηνικό της πρόγραμμα.
Ο 63χρονος Ραϊσί, συντηρητικός σκληροπυρηνικός κληρικός, ανέλαβε καθήκοντα προέδρου του Ιράν το καλοκαίρι του 2021 μετά τον αποκλεισμό αρκετών δημοφιλών υποψηφίων από τις εκλογές, που σημαδεύτηκε από αρνητικό ρεκόρ προσέλευσης στις κάλπες. Φορούσε ένα μαύρο τουρμπάνι, συμβολικό των απογόνων του προφήτη Μωάμεθ.
Ο «χασάπης της Τεχεράνης»
Επί των ημερών σημειώθηκε η άγρια καταστολή των διαδηλώσεων που συγκλόνισαν το Ιράν μετά τον θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμινί στα χέρια της αστυνομίας Ηθών της Ισλαμικής Δημοκρατίας, η επιβολή ενός αυστηρού ενδυματολογικού κώδικα για τις γυναίκες, η Τεχεράνη Ιράν εμπλούτιζε ουράνιο σε επίπεδα σχεδόν οπλικού επιπέδου μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, και παρεμπόδιζε τις διεθνείς επιθεωρήσεις.
Παράλληλα επί θητείας του Ραϊσί κλιμακώθηκαν οι στρατιωτικές εντάσεις με το Ισραήλ και τη Δύση καθώς το καθεστώς των μουλάδων υποστήριζε τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, τους σιϊτες αντάρτες Χούθι της Υεμένης και τον πόλεμο που εξαπέλυσε η Ρωσία κατά της Ουκρανίας.
Οι επικριτές του αποκαλούσαν τον Ραϊσί «χασάπη της Τεχεράνης», καθώς ήταν ένας από τους τέσσερις δικαστές που ενεπλάκησαν στη μαζική εκτέλεση χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων το 1988 στο τέλος του αιματηρού πολέμου Ιράν-Ιράκ. Η Τεχεράνη ουδέποτε παραδέχθηκε αυτό που περιγράφηκε ως μακελειό κάπου 2.800 – 5.000 ανθρώπων, σύμφωνα με τη Human Rights Watch.
Οι κυρώσεις των ΗΠΑ στον Ραϊσί
Ο Ραϊσί είχε γίνει αναπληρωτής εισαγγελέας στην Τεχεράνη σε ηλικία μόλις 25 ετών. Στη συνέχεια διετέλεσε εισαγγελέας της Τεχεράνης, ενώ στην πορεία ανέλαβε καθήκοντα επικεφαλής του Οργανισμού Κρατικών Επιθεωρήσεων και πρώτος αναπληρωτής επικεφαλής του δικαστικού σώματος, προτού διοριστεί γενικός εισαγγελέας του Ιράν το 2014.
«Ως αναπληρωτής γενικός εισαγγελέας της Τεχσεράνης ο Ραϊσί συμμετείχε σε μια λεγόμενη “επιτροπή θανάτου” που διέταξε τις εξωδικαστικές εκτελέσεις χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων το 1988», ανέφερε το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών το 2019, όταν του επέβαλε κυρώσεις.
Δύο χρόνια αργότερα, στην πρώτη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε μετά την εκλογή του ως προέδρου του Ιράν ο Ραϊσί ρωτήθηκε για την εμπλοκή του στις εκτελέσεις αυτές και περιέγραψε εαυτόν ως «υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Ο πρόεδρος που είχε «αίμα στα χέρια του»
Για τους θρησκευόμενους και συντηρητικούς Ιρανούς, ο θάνατος του Ραΐσι προκαλεί θλίψη, για πολλούς άλλους όμως εντός της χώρας και ανά την υφήλιο ήταν ένας άνθρωπος που είχε αίμα στα χέρια του και τον μισούσαν για την ωμή καταστολή των διαδηλώσεων του 2022 μετά τον θάνατο της Αμινί, αλλά και για τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας.
Το 2017 οι Ραϊσί έχασε τη μάχη των εκλογών από τον Χασάν Ρουχανί, που εξελέγη πρόεδρος του Ιράν για δεύτερη θητεία. Ο Ρουχανί, που είχε υποσχεθεί στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας να βγάλει το Ιράν από την διπλωματική και οικονομική απομόνωση, είχε αποκλειστεί νωρίτερα φέτος ως υποψήφιος για την Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, που διορίζει και μπορεί να αποπέμψει τον ανώτατο ηγέτη, όπως ανέφερε το Reuters.
Το 2021 η γενική γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας Agnes Callamard είχε ζητήσει να διεξαχθεί έρευνα σε βάρος του Ραϊσί για «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», όταν ήταν επικεφαλής του δικαστικού σώματος του Ιράν.
Επί των ημερών, είπε η Callamard, οι Αρχές του Ιράν δολοφόνησαν χιλιάδες ανθρώπους, «υποβάλλοντας χιλιάδες διαδηλωτές σε μαζικές συλλήψεις και τουλάχιστον εκατοντάδες σε εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση κατά τη διάρκεια και μετά τις πανεθνικές διαδηλώσεις». «Η ανάρρηση του Εμπραχίμ Ραϊσί στην προεδρία ακολουθεί μια εκλογική διαδικασία που διεξήχθη σε ένα εξαιρετικά κατασταλτικό περιβάλλον και απαγόρευσε σε γυναίκες, μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων και υποψηφίους με αντίθετες απόψεις να διεκδικήσουν το αξίωμα», είπε η Callamard.
Η ωμή καταστολή των διαδηλώσεων για τον θάνατο της Μαχσά Αμινί
Το 2022, το γραφείο ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ ξεκίνησε έρευνα για τη βίαιη καταστολή διαδηλωτών που βγήκαν στους δρόμους μετά τη δολοφονία της Αμινί, η οποία πέθανε αφού τέθηκε υπό κράτηση από την αστυνομία Ηθών του Ιράν, επειδή δεν φορούσε σωστά την ισλαμική μαντίλα. Τα Ηνωμένα Έθνη δήλωσαν τον Μάρτιο ότι μια διερευνητική αποστολή βρήκε το Ιράν υπόλογο για τη «σωματική βία» που σκότωσε την Αμινί, μολονότι το καθεστώς Ραϊσί είπε το αντίθετο.
Ο Ραϊσί είχε χαρακτηρίσει πέρυσι σε δηλώσεις του στο NBC News ότι ο θάνατος της Αμινί ήταν «ένα περιστατικό», σαν κι αυτά που συμβαίνουν συχνά σε δυτικές πολιτείες. Υποστήριξε ότι η ηγεσία του Ιράν «ανέχτηκε» τις διαδηλώσεις, παρά τις εκτεταμένες αναφορές για βίαιη καταστολή τους. «Θα πρέπει να είστε βέβαιοι ότι η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ήταν πάντα έτοιμη να ακούσει [τα] λόγια των διαδηλωτών. Για οποιοδήποτε θέμα, είμαστε όλο αυτιά», υποστήριξε τότε.
Ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων του Ιράν στη Μέση Ανατολή και η κορύφωση της έντασης με το Ισραήλ
Και ισχυρίστηκε ότι υπάρχει ακόμα «ελευθερία του λόγου» στο Ιράν απορρίπτοντας τις αιτιάσεις των υποστηρικτών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ότι η χώρα επέβαλε μπλακ άουτ στο Διαδίκτυο μετά τις διαδηλώσεις. Το ιρανικό καθεστώς κατηγορείται επίσης για αποκλεισμό εφαρμογών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, σύλληψη δημοσιογράφων και τιμωρία κάθε δημόσιας κριτικής κατά της κυβέρνησης μετά το θάνατο της Αμινί. Ο Ραϊσί υποστήριξε ότι αυτοί οι ισχυρισμοί ήταν μια προσπάθεια των δυτικών κρατών να αποσταθεροποιήσουν εσωτερικά το Ιράν.
Δυτικοί ηγέτες έχουν κατηγορήσει εδώ και καιρό το Ιράν ότι διαδραματίζει αποσταθεροποιητικό ρόλο στη Μέση Ανατολή παρέχοντας υποστήριξη σε πληρεξουσίους του, όπως στη Χαμάς στη Γάζα, στους σιίτες μαχητές της Χεζμπολάχ στον Λίβανο και στους αντάρτες Χούτι στην Υεμένη εδώ και χρόνια.
Μεσούντος του πολέμου με τη Χαμάς στη Γάζα το Ισραήλεξαπέλυσε πλήγμα τον Απρίλιο στο προξενικό κτίριο του Ιράν στη Συρία, σκοτώνοντας δύο από τους ανώτατους διοικητές της Τεχεράνης. Το Ιράν απάντησε εκτοξεύοντας ένα κύμα πυραύλων κρουζ και βαλλιστικών πυραύλων και drones κατά του Ισραήλ, τα περισσότερα εκ των οποίων καταρρίφθηκαν.
Ο Ραϊσί εξαπέλυσε μύδρους κατά του Ισραήλ για την κατοχή των παλαιστινιακών εδαφώνστην ομιλία του στον ΟΗΕ τον περασμένο Σεπτέμβριο, υποστηρίζοντας ότι ο κόσμος βλέπει το Ιράν ως «ασφαλή εταίρο για τη δική του ασφάλεια» λίγες εβδομάδες πριν η Χαμάς εξαπολύσει την επίθεσή της στις 7 Οκτωβρίου στο Ισραήλ. Ιρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι δεν γνώριζαν τα σχέδια της Χαμάς για την επίθεση, αλλά έκτοτε έχουν εκφράσει επανειλημμένα την υποστήριξή τους στην ισλαμιστική εξτρεμιστική παλαιστινιακή οργάνωση εναντίον του Ισραήλ.
Ο Ραϊσί ήταν παντρεμένος με την Τζαμιλέχ Αλαμολχοντά και είχε δύο κόρες.