Καθώς βιβλιόφιλοι από όλο τον κόσμο συρρέουν στην Αγγλία για να γιορτάσουν τα 250 χρόνια από τη γέννηση της Τζέιν Όστεν, οι μελετητές καταλήγουν στους λόγους που η ίδια δεν παντρεύτηκε ποτέ.
Η Βρετανία γιορτάζει εδώ και μερικές εβδομάδες μια από τις μεγαλύτερες συγγραφείς της αγγλικής λογοτεχνίας. Οι γιορτές και οι εορτασμοί θα συνεχιστούν καθ' όλη τη διάρκεια του 2025 για τα 250ά γενέθλιά της.
Η Τζέιν Όστεν είναι μία από τις πιο δημοφιλείς και πολυδιαβασμένες μυθιστοριογράφους της αγγλικής λογοτεχνίας. Από το 1811 έως το 1815, γράφοντας τα μυθιστορήματα Λογική και ευαισθησία (1811), Περηφάνια και προκατάληψη (1813), Μάνσφιλντ Παρκ (1814) και Έμμα (1815), καθιερώθηκε ως συγγραφέας. Επίσης, έγραψε το Αββαείο του Νορθάνγκερ και την Πειθώ, τα οποία δημοσιεύθηκαν μετά τον θάνατό της το 1817.
Η σημερινή της δημοτικότητα οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι ηρωίδες των βιβλίων της, αν και 200 ετών, λειτουργούν ως «φάροι» ρομαντισμού για τη σύγχρονη εποχή. Με ένα οικουμενικό μήνυμα του γάμου για την αγάπη και όχι για τα χρήματα, παρέχουν παραδείγματα γυναικών που επιλέγουν συζύγους λόγω της καρδιάς και όχι του πορτοφολιού τους -ως είθισται να συμβαίνει την εποχή που έζησε η Όστεν.
Το παράδοξο με την Τζέιν Όστεν
Αν το παλιό ρητό «γράψε ό,τι ξέρεις» εφαρμοστεί στη συγγραφή της Όστεν, τότε θα έπρεπε να έχει κάνει έναν από τους πιο ευτυχισμένους γάμους στην ιστορία. Αλλά εδώ βρίσκεται το παράδοξο. Μια από τις κορυφαίες συγγραφείς του ρομαντικού έρωτα δεν παντρεύτηκε ποτέ.
Το γεγονός και μόνον ότι η Τζέιν δεν βρήκε έναν... «κύριο Ντάρσι» στην πραγματική ζωή και έζησε ως ενάρετη χριστιανή «γεροντοκόρη» ήταν αρκετό για να ικανοποιήσει την περιέργεια των μετέπειτα μελετητών της.
Ήταν όμως όντως έτσι η Όστεν; Μια... γεροντοκόρη; Η έγκριτη Βρετανή κριτικός λογοτεχνίας QD Leavis διαμαρτυρήθηκε το 1942, για παράδειγμα, για τη «συμβατική περιγραφή της δεσποινίδας Όστεν ως σεμνής ή σεμνότυφης, δηλαδή της τυπικής βικτωριανής "παρθένας" κυρίας». Το δοκίμιό της μετέδωσε την επιθυμία να μάθουμε ακριβώς γιατί η Τζέιν Όστεν είχε παραμείνει ανύπαντρη.
Ήταν η Όστεν ομοφυλόφιλη;
Η πιο αμφιλεγόμενη υπόθεση διατυπώνει την υπόθεση ότι η Τζέιν δεν παντρεύτηκε για τον απλό λόγο ότι ήταν λεσβία. Τα στοιχεία, ωστόσο, απλώς δεν υπάρχουν για να υποστηρίξουν κάτι τέτοιο.
Γνωρίζουμε για το πρώιμο ειδύλλιό της με τον Τομ Λεφρόι, ο οποίος αργότερα θα γινόταν αρχιδικαστής της Ιρλανδίας, το οποίο τελείωσε από την οικογένειά του καθώς η Όστεν δεν είχε... προίκα.
Αυτή ήταν η εποχή όπου ο γάμος για τα χρήματα ήταν σκοπός ζωής αλλά και το κριτήριο με το οποίο «μετρούσαν» όλους τους πιθανούς συντρόφους τους - τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες.
Στη συνέχεια, φυσικά, υπήρξε μια πραγματική πρόταση γάμου - και η αποδοχή της. Τον Δεκέμβριο του 1802, ο Χάρις Μπιγκ-Γουίτερ έκανε πρόταση γάμου στην Τζέιν.
Παρόλο που ήταν έξι χρόνια νεότερός της, εκείνη αρχικά δέχτηκε, αλλά, μετά από σκέψη, του είπε το οριστικό «όχι» το επόμενο πρωί και έφυγε βιαστικά για το Steventon και στη συνέχεια για το Bath.
Η σχέση της με την αδελφή της
Αργότερα διατυπώθηκε μια άλλη θεωρία: αυτή της αιμομικτικής σχέσης. Αυτή η θεωρία της «αδελφικής αγάπης», η οποία πρότεινε έναν σεξουαλικό δεσμό μεταξύ της Τζέιν και της αδελφής της, της Κασσάνδρας, βγήκε στην επικαιρότητα πριν ακριβώς από 30 χρόνια, το 1995, μέσω ενός συγγραφικού δοκιμίου της Βρετανίδας κριτικού βιβλίου Τέρι Καστλ.
Το κομμάτι της Castle, το οποίο εμφανίστηκε στο London Review of Books, ήταν μια κριτική της τελευταίας έκδοσης των συλλεγμένων επιστολών της Jane Austen. Στο δοκίμιο η Καστλ προβληματίστηκε πολύ για την «οικειότητα» μεταξύ των δύο αδελφών, σε σημείο που να αναρωτιέται για την πραγματική φύση της σχέσης τους.
Ανεξάρτητα από το αν ήταν ποτέ πρόθεση της Καστλ να θέσει υπό αμφισβήτηση τον σεξουαλικό προσανατολισμό των αδελφών -αργότερα η ίδια δήλωσε ότι δεν ήταν-, φαίνεται ότι υπήρχε αρκετό υλικό για να δικαιολογήσει τον τότε αρχισυντάκτη του περιοδικού να τιτλοφορήσει το δοκίμιο «Ήταν η Τζέιν Όστεν γκέι;»
Οι επακόλουθες συνέπειες του άρθρου -χαμός στα βρετανικά μέσα ενημέρωσης, όπως καταλαβαίνετε- κατέστησαν τουλάχιστον ένα πράγμα βέβαιο και σαφές: ότι η Όστεν έχαιρε τεράστιου σεβασμού και εκτίμησης από σχεδόν όλους, τόσο πολύ ώστε πολλοί θαυμαστές της εξοργίστηκαν και μόνο με την υπόνοια ότι θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από μια... ετεροφυλόφιλη, παρθένα γεροντοκόρη.
Ο πραγματικός λόγος που δεν παντρεύτηκε
Με αυτή την αμφισβητούμενη θεωρία να έχει πλέον καταρριφθεί, μπορούμε να έρθουμε στον πραγματικό λόγο, για τον οποίο πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι η Τζέιν Όστεν δεν παντρεύτηκε. Ήταν απλά και μόνο επειδή είχε ήδη αναπτύξει μια βαθιά, ισόβια σχέση με την τέχνη της -τη συγγραφή- και πίστευε ότι υπήρχε μεγάλη πιθανότητα ο οποιοσδήποτε σύζυγος να προσπαθούσε να της απαγορεύσει να ασχολείται με τη συγγραφή.
Άλλωστε, η Τζέιν έγραφε πυρετωδώς επί σχεδόν 30 χρόνια: άρχισε να γράφει σε ηλικία 12 ετών και δεν σταμάτησε μέχρι που την ανάγκασε η κακή υγεία της, λίγο πριν από τον θάνατό της, σε ηλικία 41 ετών. Ενδιάμεσα υπήρξαν κάποια φαινομενικά αδρανή χρόνια -όταν έμενε στο Μπαθ- και ακόμη πιο άγονα -όταν διέμενε στο Σαουθάμπτον-, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι σταμάτησε να αναπτύσσει τη συγγραφική τέχνη της.
Υπήρξαν ογκώδεις επιστολές που έγραψε ώστε να διατηρήσει το πνεύμα και τις παρατηρήσεις της σε εγρήγορση, καθώς και μεγάλες ποσότητες βιβλίων που «καταβρόχθιζε» προκειμένου να κρατά το μυαλό της σε δημιουργική φόρμα.
Αυτό υποδηλώνει ότι δεν ήταν μόνο μια λογοτεχνική ιδιοφυΐα αλλά και μια γυναίκα που σκεφτόταν μπροστά, ένα ανεξάρτητο μυαλό, μια οξυδερκής επιχειρηματίας και μια φεμινίστρια πρωτοπόρος - μια γυναίκα που μπορεί εύκολα να πάρει τη θέση της δίπλα σε φωτεινές προσωπικότητες όπως η Mary Astell και η Mary Wollstonecraft.
Και αυτό ειδικά σε μια εποχή που οι γυναίκες έπρεπε να αγαπούν, να τιμούν και να υπακούουν στους συζύγους τους και ο μόνος τρόπος για την πλειονότητα των γυναικών -συμπεριλαμβανομένης της Όστεν- να αποκτήσουν μια οικονομική ασφάλεια ήταν να παντρευτούν έναν άνδρα.
Ενδεχομένως ο Λεφρόι θα ενθάρρυνε τις συγγραφικές φιλοδοξίες της Τζέιν, αλλά η ίδια, όπως λένε οι μελετητές της, ήταν σίγουρη ότι ο Χάρις Μπιγκ-Γουίτερ δεν θα το έκανε και τελικά γι' αυτό απέρριψε την πρότασή του.
Το γεγονός ότι η Τζέιν Όστεν παρέμεινε ανύπαντρη σε όλη της τη ζωή, ενώ οι λογοτεχνικές της ηρωίδες απολάμβαναν τόσο τη ρομαντική συζυγική ευτυχία όσο και την οικονομική ασφάλεια, αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες ειρωνείες της αγγλικής λογοτεχνίας.
Το απλό γεγονός είναι, όμως, ότι ακόμη και αν η ίδια η Τζέιν είχε βιώσει έναν ευτυχισμένο γάμο με έναν σύζυγο πάρα πολύ πρόθυμο να τη βλέπει να συνεχίζει να γράφει, με την προοπτική ενδεχομένως μιας μεγάλης οικογένειας που έπρεπε να αναθρέψει, η Τζέιν ίσως να μην είχε τον χρόνο να γράψει στον βαθμό που το έκανε και να αναπτύξει έτσι το απίστευτο ταλέντο της, που τόσο τιμάται σήμερα.
Με το να μην παντρευτεί, η Τζέιν έδωσε στον εαυτό της τον χρόνο και τον χώρο να αναπτύξει το ταλέντο της ανεμπόδιστα από τα οικιακά καθήκοντα ή τις συζυγικές υποχρεώσεις. Θυσίασε την οικονομική ασφάλεια και τη συζυγική ευτυχία προκειμένου να διατηρήσει την ελευθερία να γράφει και να αναπτύσσεται ως πραγματική καλλιτέχνις. Ίσως εξαιτίας αυτής της επιλογής της η Τζέιν Όστεν θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά μυαλά όλων των εποχών.