Ο Ρίτσαρντ Μπλερ, το μοναχοπαίδι του μεγάλου συγγραφέα θυμάται την εποχή που ζούσαν μαζί στη Σκωτία, τον πρόωρο θάνατό του, την ιδιοφυΐα του ως συγγραφέα - αλλά και τη φήμη του ως αθεράπευτου γυναικά.
Ο Ρίτσαρντ Μπλερ δεν είχε το πιο εύκολο ξεκίνημα στη ζωή του. Σε ηλικία τριών εβδομάδων υιοθετήθηκε. Εννέα μήνες αργότερα, η θετή μητέρα του, Eileen, πέθανε στα 39 της χρόνια, μετά από αλλεργική αντίδραση στο αναισθητικό που της χορηγήθηκε για υστερεκτομή. Η οικογένεια και οι φίλοι περίμεναν ότι ο πατέρας του Μπλερ, ο Έρικ Μπλερ, θα τον επέστρεφε στο ίδρυμα από όπου τον πήραν. Ευτυχώς, ο Έρικ, πιο γνωστός με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο George Orwell, ήταν ένας ασυνήθιστα στοργικός πατέρας για τη δεκαετία του 1940.
Ο Όργουελ και η Αϊλίν ήθελαν παιδιά επί χρόνια, αλλά εκείνος ήταν στείρος και είναι πιθανό ότι και εκείνη ήταν στείρα λόγω καρκίνου της μήτρας. Έχοντας τελικά συμφωνήσει να υιοθετήσουν μετά από τόσο αγώνα που έκαναν, ο Όργουελ δεν επρόκειτο να εγκαταλείψει τον γιο του. «Αυτό που ήθελε περισσότερο στη ζωή του ήταν να κάνει παιδιά», λέει ο Μπλερ. «Και τώρα εγώ ήμουν η μόνη οικογένειά του».
Ο Όργουελ, ίσως ο πιο επιδραστικός πολιτικός συγγραφέας του 20ού αιώνα, καταφέρθηκε εναντίον του ολοκληρωτισμού στο δυστοπικό μυθιστόρημά του «1984» αλλά και στο υπέροχο «Η φάρμα των ζώων». Ο Όργουελ, ο οποίος πέθανε μόλις στα 46 του χρόνια το 1950, ήταν ένας βαθύτατα αντιφατικός άνθρωπος: την ίδια στιγμή που ανησυχούσε τόσο πολύ για το αν θα έφερνε σε δύσκολη θέση τους «αστούς» γονείς του όταν έγραφε για τους άστεγους ώστε αποφάσισε να έχει ψευδώνυμο, την αμέσως επόμενη στιγμή ήταν ένας προοδευτικός σοσιαλιστής, αλλά και ένας ελαφρώς μισογύνης και γυναικάς.
Από μια άποψη, ο πατέρας και ο 80χρονος σήμερα γιος του δεν θα μπορούσαν να διαφέρουν περισσότερο: ο Όργουελ ήταν ένας πουριτανός ριζοσπάστης, ενώ ο Ρίτσαρντ Μπλερ είναι ένας «αριστερός συντηρητικός» που λέει ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να ψηφίσει τους Εργατικούς.
Ο Όργουελ απεχθανόταν τα προνόμια και τις ανέσεις μέσα στα οποία γεννήθηκε και πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του, ζώντας σε αθλιότητα, ενώ ο γιος του ζει μια άνετη ζωή σε ένα όμορφο, μεσοαστικό χωριό κοντά στο Λέιμινγκτον Σπα του Γουόρικσαϊρ.
Ο Όργουελ ήταν αστυνομικός στη Βιρμανία, τη σημερινή Μιανμάρ, ζούσε στους δρόμους του Λονδίνου και σύχναζε σε οίκους ανοχής στο Παρίσι. Ο 80χρονος Μπλερ ξεκίνησε ως αγρότης και τελικά κατέληξε ιδιοκτήτης εξοχικών σπιτιών στο Κρέινις, στη δυτική ακτή της Σκωτίας.
Ωστόσο, παραδέχεται ότι ο Όργουελ διαμόρφωσε τη ζωή του. «Ο πατέρας μου ήταν αφοσιωμένος σε μένα», λέει. «Απολύτως αφοσιωμένος». Μετά τον θάνατο της Eileen, με την υγεία του να χειροτερεύει λόγω της φυματίωσης που τελικά θα τον σκότωνε, ο Orwell έψαχνε για κάποιο κατάλληλο μέρος όπου θα μπορούσε να επικεντρωθεί στη συγγραφή και ο μικρός γιος του να απολαύσει την ελευθερία της φύσης.
Ο φίλος του David Astor -ο εκδότης του Observer, για τον οποίο ο Orwell έγραφε από το 1948 έως το 1975- είχε ένα σπίτι στη Jura και πρότεινε ότι θα ήταν ιδανικό για τις ανάγκες τους. Όταν ο Ρίτσαρντ ήταν δύο ετών, πατέρας και γιος πήγαν στο νησί, συνοδευόμενοι από μια νταντά και τη μικρότερη αδελφή του Όργουελ, την Avril.
Ο Όργουελ συνέχισε να κάνει τα πράγματα με τους δικούς του όρους, όπως έκανε πάντα. Η δουλειά είχε προτεραιότητα, πήγαινε ταξίδια και συνέχισε να κυνηγάει γυναίκες, ζητώντας από τουλάχιστον τέσσερις να τον παντρευτούν μετά τον θάνατο της Eileen, μέχρι που η Sonia Brownell δέχτηκε τελικά να γίνει η δεύτερη σύζυγός του πάνω από το νεκροκρέβατό του.
Όταν πήγαινε για ψάρεμα με τον πατέρα του
Όσον αφορά όμως τον μικρό γιο του, η Jura τού παρείχε έναν παράδεισο. «Μου άρεσε πολύ. Εδώ ήμουν σε ένα αγροτόσπιτο, είχα ρούχα, άφθονο φαγητό και μπορούσα να περιπλανιέμαι όπου ήθελα, κάτι που δεν μπορούσες να κάνεις στο Λονδίνο. Απλώς, ένα υπέροχο μέρος για να ζεις».
Δεν υπήρχαν άλλα παιδιά, αλλά αυτό δεν τον ενοχλούσε. Ενώ ο πατέρας του έγραφε, ο μικρός εξερευνούσε στην εξοχή. Συναντιόντουσαν για πρωινό και τα βράδια πήγαινε με τον πατέρα του για ψάρεμα.
Είχαν τόσες πολλές περιπέτειες μαζί, οι περισσότερες από τις οποίες περιείχαν κάποιο στοιχείο κινδύνου. Ο Μπλερ διηγείται στην εφημερίδα Guardian τη στιγμή που ο πατέρας του έφτιαχνε ένα ξύλινο παιχνίδι γι' αυτόν στο υπόστεγό του, ενώ εκείνος τον παρακολουθούσε από ψηλά, όρθιος σε μια καρέκλα. Ο μικρός έπεσε πάνω σε μια πορσελάνινη κανάτα και έσκισε το κεφάλι του.
Η πιο επικίνδυνη, ωστόσο, στιγμή μαζί ήταν η φορά που ο Όργουελ έκανε λάθος στην εκτίμηση της παλίρροιας όταν πήγαν για ψάρεμα στον επικίνδυνο Κόλπο του Corryvreckan. Η λέμβος τους ανατράπηκε και παραλίγο να πνιγούν. Μήπως αυτό συγκλόνισε τον Όργουελ; «Νομίζω ότι τον συγκλόνισε πάρα πολύ, ναι, απολύτως» λέει ο γιος του, προσθέτοντας ότι ο πατέρας του τον αντιμετώπιζε λίγο έως πολύ ως έναν... μίνι ενήλικα, καθώς είχε ελάχιστη εμπειρία από παιδιά.
Υπήρχαν όμως πολλοί επισκέπτες στο κτήμα - πάρα πολλοί, σύμφωνα με την Avril, η οποία ανησυχούσε ότι αποσπούσαν την προσοχή του Orwell από τη δουλειά του και γνώριζε ότι ο χρόνος του εν ζωή ήταν περιορισμένος.
Ο Μπλερ λέει ότι η θεία του, η οποία έγινε η νόμιμη κηδεμόνας του μετά τον θάνατο του Όργουελ, έχει αντιμετωπιστεί άδικα από τους βιογράφους. «Η Avril έχει περιγραφεί ως "ξινή". Λάθος. Ήταν πολύ προστατευτική με τον πατέρα μου και προσπαθούσε να σταματήσει πολλούς ηλίθιους ανθρώπους να σπαταλούν τον χρόνο του, να έρχονται στη Jura και να πίνουν το ποτό του και γενικά να ενοχλούν και να τον εμποδίζουν να συνεχίσει αυτό που ήθελε να κάνει».
Ο Όργουελ, προς το τέλος του 1948, περνούσε όλο και περισσότερο χρόνο στο δωμάτιό του, γράφοντας. Γνώριζε ο Μπλερ πόσο άρρωστος ήταν ο πατέρας του; Κουνάει το κεφάλι του. «Όχι», απαντάει ο 80χρονος Ρίτσαρντ, ο οποίος, όπως σημειώνει, ανακάλυψε χρόνια αργότερα ότι ο πατέρας του φοβόταν μήπως του μεταδώσει τη φυματίωση, η οποία τον σκότωσε στο τέλος. Και ακόμη περισσότερο φοβόταν ότι θα απομακρύνονταν επειδή δεν μπορούσε να του δείξει σωματική στοργή και τρυφερότητα. «Είναι όλα γραμμένα στα γράμματά του. Φοβόταν ότι δεν θα μπορούσα να δεθώ μαζί του επειδή δεν μπορούσε να με αγκαλιάσει ή να με φιλήσει, επειδή θα μπορούσε να μου μεταδώσει τον βάκιλο», τονίζει ο Μπλερ.
Τον Ιανουάριο του 1949, ο πατέρας του εισήχθη στο σανατόριο Cotswold στο Cranham του Gloucestershire. Η τελευταία ανάμνηση του Μπλερ είναι η επίσκεψή του με την Άβριλ έναν χρόνο αργότερα, οπότε και είχε μεταφερθεί στο νοσοκομείο University College του Λονδίνου. «Μία εβδομάδα αργότερα ήρθε μια ανακοίνωση από την υπηρεσία του BBC που έλεγε ότι σήμερα πέθανε ο Τζορτζ Όργουελ».
Ήξερε ότι αυτός ήταν ο πατέρας του; «Ναι, γιατί υπήρχε μεγάλη αναστάτωση στο σπίτι». Ο Μπλερ ήταν τότε πέντε ετών και αμέσως μετά πήγε να ζήσει σε ένα αγρόκτημα κοντά στη Jura με την Avril και τον σύζυγό της, τον Bill. Ο θείος Μπιλ, που είχε χάσει το πόδι του στον πόλεμο, του έμαθε ό,τι ήξερε για τη γεωργία. Με την πάροδο του χρόνου, ο Μπλερ έμαθε περισσότερα για τους γονείς του.
«Δεν ήξερα τίποτα για τη μητέρα μου μέχρι που διάβασα γι' αυτήν. Δεν ήξερα ότι ήμουν υιοθετημένος μέχρι που ήμουν περίπου εννέα ή δέκα ετών» επισημαίνει, αν και, όπως παραδέχεται, πάντα ήξερε ότι ο πατέρας του ήταν συγγραφέας.
Στα 12 χρόνια του διάβασε το έργο του - πρώτα τη «Φάρμα των Ζώων» και μετά το «1984». «Μου άρεσε η "Φάρμα των Ζώων". Ήταν ένα πολύ καλό βιβλίο. Το "1984" από την άλλη ήταν πολύ πιο δύσκολο να καταλάβεις το πλήρες νόημά του». Παραδέχεται ότι δεν είχε καταλάβει τότε ότι η «Φάρμα των Ζώων» ήταν μια αλληγορία για τον σταλινισμό.
Το βρίσκει παράξενο που λέξεις και εκφράσεις όπως doublespeak, Big Brother και Orwellian έχουν γίνει κοινή γλώσσα και έχουν ενταχθεί στο λεξιλόγιό μας το καθημερινό. «Δεν μπορείς να πάρεις μια εφημερίδα χωρίς να βρεις μια αναφορά ότι αυτό ή εκείνο είναι οργουελικό. Και, φυσικά, σταματάς και σκέφτεσαι: "Για στάσου, εδώ μιλάνε για τον πατέρα μου"», συνοψίζει χαμογελώντας.
Ο Μπλερ για πολλά χρόνια δεν επωφελήθηκε από τα πνευματικά δικαιώματα του Όργουελ και ζούσε... σεμνά και ταπεινά. Προς το τέλος της ζωής του πατέρα του, ο λογιστής του Όργουελ είχε ιδρύσει την George Orwell Productions, από την οποία ο συγγραφέας λάμβανε μισθό. Μετά το θάνατό του, τα χρήματα που βρίσκονταν στην περιουσία του εξαφανίστηκαν σταδιακά.
«Ας πούμε ότι έγιναν... "κακές επενδύσεις" από τον λογιστή», λέει ο Μπλερ. Η δεύτερη γυναίκα του συγγραφέα, η Σόνια, πάλευε επί δεκαετίες για να ανακτήσει τον έλεγχο της George Orwell Productions. Λίγες ημέρες αφότου κέρδισε τη δικαστική της υπόθεση, πέθανε. Χρειάστηκαν περίπου εννέα χρόνια για να τακτοποιηθεί η περιουσία. Ο Μπλερ ήταν ο μοναδικός κληρονόμος. Λέει ότι τα χρήματα άρχισαν να εισρέουν καθώς πλησίαζε όντως το έτος 1984, καθώς εκδότες, τηλεοπτικές εταιρείες και κινηματογραφιστές «εξαργύρωναν» το μυθιστόρημα του Όργουελ.
Έκαναν τα πνευματικά δικαιώματα μεγάλη διαφορά στη ζωή του Μπλερ; «Ναι», λέει. Μπόρεσε να αγοράσει το σπίτι στο οποίο ζει σήμερα. Πόσο καιρό είναι εδώ αυτός και η οικογένειά του; «Από το 1984!» Χαμογελάει. «Αλλά αυτό είναι απλά τυχαίο».
Από τότε που πήρε σύνταξη έχει αφιερωθεί στη διατήρηση της μνήμης του πατέρα του. Πηγαίνει στο εξωτερικό για να δώσει ομιλίες για τον Όργουελ και οργανώνει εκδρομές στην Καταλονία, δείχνοντας στον κόσμο τα μέρη όπου ο πατέρας του πολέμησε στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Με την πάροδο του χρόνου έχει γίνει όλο και πιο ειδικός για τον πατέρα του. Συχνά, λέει, δεν είναι σίγουρος αν οι γνώσεις του βασίζονται σε εμπειρίες από πρώτο χέρι, σε όσα του έχουν πει οι άνθρωποι, σε όσα έχει διαβάσει ή σε ένα μείγμα και των τριών μαζί.
Υπάρχουν πολλές βιογραφίες του Όργουελ, αρκετές από τις οποίες είναι αμφιλεγόμενες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Ορισμένες φαίνεται να τον καθαγιάζουν, άλλες να τον δαιμονοποιούν. Διαβάζοντας για τον πατέρα του, ο Μπλερ έμαθε επίσης για τη μητέρα του. Η οικογένεια της Eileen ήταν εύπορη, καθώς ο πατέρας της ήταν επικεφαλής των τελωνείων στο Tyneside.
Όσο για την Eileen, αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στα αγγλικά. Ποιήτρια και ψυχολόγος, εργάστηκε στο τμήμα λογοκρισίας του υπουργείου Πληροφοριών στις αρχές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στη συνέχεια μετακινήθηκε στο υπουργείο Τροφίμων και συνέγραψε σενάρια για μια καθημερινή εκπομπή του BBC με τίτλο «The Kitchen Front». «Ήταν καλά μορφωμένη, ισάξια του πατέρα μου από άποψη διανοητικής ικανότητας», λέει περήφανα ο Μπλερ.
Όπως παραδέχεται ο Ρίτσαρντ, η μητέρα του δεν έκανε καμία προσπάθεια να κρύψει ότι ο σύζυγός της μπορούσε να είναι ανυπόφορος: ήταν κακομαθημένος, παρορμητικός, εγωπαθής. Αλλά ήταν επίσης τρομερά ταλαντούχος, οραματιστής και παραγωγικός.
Τον κάνει κάτι να νιώθει άβολα αναφορικά με το έργο του πατέρα του; «Ναι. Ήταν πολύ απόλυτος στο να κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους: ήταν όλα είτε άσπρα είτε μαύρα», τονίζει εμφατικά ο 80χρονος.
Τον σοκάρουν τα σχόλια του Όργουελ για τους Εβραίους σε πολλά από τα γραπτά του; «Αν ήταν αντισημίτης ο πατέρας μου; Θα μπορούσες να πεις ότι ήταν, αλλά νομίζω ότι σχολίαζε το τι σκέφτονται οι άλλοι άνθρωποι για τους Εβραίους. "Δεν είναι αυτό που σκέφτομαι εγώ για έναν Εβραίο, είναι αυτό που σκέφτονται άλλοι άνθρωποι για τους Εβραίους και εγώ απλώς το καταγράφω", θα μας έλεγε σήμερα, πιστεύω». Αργότερα στη ζωή του, πάντως, ο Όργουελ ανακάλεσε όποια ψήγματα αντισημιτισμού διέθετε. Περιφρονούσε τον ναζισμό και δήλωνε: «Ο αντισημιτισμός δεν μπορεί να είναι το δόγμα ενός ενήλικου».
«Η πραγματικότητα είναι ότι ο Όργουελ ήταν προϊόν της εποχής του» λέει ο Μπλερ, και συνεχίζει: «Δεν είμαι απολύτως βέβαιος ότι αντιπαθούσε τους Εβραίους περισσότερο από ό,τι αντιπαθούσε οποιονδήποτε άλλον. Αν ζούσε άλλα 20 χρόνια, νομίζω ότι δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα είχε αναθεωρήσει τις σκέψεις του για πολλά από αυτά που είχε γράψει, επειδή ήταν ανοιχτός στην κριτική και αν έκανε λάθος θα το έλεγε».
Πιστεύει όμως -ή τουλάχιστον ελπίζει- ότι η στάση του πατέρα του απέναντι στις γυναίκες θα είχε εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου. Υπάρχουν τόσα πολλά παραδείγματα στην αλληλογραφία του Όργουελ που τον δείχνουν να κάνει, στην καλύτερη περίπτωση, αδέξια ή ακατάλληλα σχόλια σε γυναίκες. Ενίοτε, φαίνεται ότι απλά τις απεχθάνεται ανοικτά.
«Το κάνει, ναι. Θα ήθελα να πιστεύω ότι η στάση του απέναντι στις γυναίκες θα είχε αλλάξει, γιατί ήταν λίγο σκληρή. Νομίζω ότι ίσως να ήταν λίγο μισογύνης», παραδέχεται ο Μπλερ. «Το θέμα είναι ότι του άρεσε η παρέα γυναικών που είχαν μυαλό, που μπορούσαν πραγματικά να του δώσουν ένα καλό επιχείρημα και να σκεφτούν».
Η Eileen απείλησε να εγκαταλείψει τον Όργουελ εξαιτίας των διαρκών απιστιών του. Ο Μπλερ αναφέρει μια περίπτωση, όταν οι γονείς του ζούσαν στο Μαρακές, όταν ο Όργουελ ζήτησε από την Αϊλίν να τον αφήσει να κάνει σεξ με μια νεαρή ντόπια ως δώρο γενεθλίων.
«Το θέμα είναι», λέει ο Μπλερ, «ότι ο Όργουελ ήταν πολύπλοκος, το ίδιο και οι σχέσεις του. Δεν με ανησυχεί το γεγονός ότι δεν έχω πετύχει ό,τι πέτυχε εκείνος. Είμαι αρκετά ικανοποιημένος με ό,τι έχω πετύχει μέχρι στιγμής. Δεν επρόκειτο ποτέ να γίνω πρωθυπουργός, δόξα τω Θεώ» προσθέτει ο 80χρονος, ο οποίος καταλήγει ότι πλέον του είναι αρκετό να συνεχίζει και να διασφαλίζει τη λογοτεχνική και πολιτιστική κληρονομιά του πατέρα του.
«Η κληρονομιά του πατέρα μου είναι πιο σημαντική από εμένα τον ίδιο. Εγώ είμαι απλώς ένας φύλακας αυτής της κληρονομιάς: ο συνηθισμένος γιος ενός εξαιρετικού και ασυνήθιστου πατέρα».