Καθώς πλησίαζαν οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του 2014 στο Σότσι της Ρωσίας ο Κόνσταντιν Έρνστ, ο διανοούμενος που έχει επιφορτιστεί με τον εξωραϊσμό του image του Βλαντίμιρ Πούτιν, βρέθηκε αντιμέτωπος με μια τεράστια πρόκληση: να ενορχηστρώσει εντυπωσιακές τελετές έναρξης και λήξης ώστε να μαγνητίσει την κοινή γνώμη και να ενισχύσει τη φήμη του αφεντικού του, που βρισκόταν την περίοδο εκείνη με την πλάτη στον τοίχο.
Σε ηλικία 53 ετών τότε ο υποψήφιος για Όσκαρ παραγωγός ταινιών ήταν προϊστάμενος - για όσο διάστημα ήταν πρόεδρος ο Πούτιν - του σημαντικότερου τηλεοπτικού δικτύου της Ρωσίας, του Channel One, και είχε διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στη δημιουργία της εικόνας του ισχυρού άνδρα του Κρεμλίνου ως σωτήρα του ρωσικού κράτους. Αλλά μια σειρά αρνητικών μαντάτων είχε διαβρώσει την εποχή εκείνη την υποστήριξη της ρωσικής κοινής γνώμης προς το πρόσωπο του Πούτιν: ο σύμμαχός του, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, κινδύνευε να ανατραπεί στην Ουκρανία λόγω των διαδηλώσεων των φιλοδυτικών στο Κίεβο, η Ρωσία αντιμετώπιζε μια οικονομική στασιμότητα μετά από μια δεκαετία ανάπτυξης με όχημα τις εξαγωγές πετρελαίου και στους δρόμους της Μόσχας διογκωνόταν σιγά-σιγά το κίνημα διαμαρτυρίας κατά του Κρεμλίνου με επικεφαλής τον σφοδρό πολέμιο του Πούτιν, Αλεξέι Ναβάλνι.
Εκεί ήταν που έβαλε το χεράκι του ο Έρνστ. Με μια εντυπωσιακή παρέλαση από πλωτά βουνά, λίμνες και τους χαρακτηριστικούς τρούλους ρωσικών ναών, ήρωες της ρωσικής πρωτοπορίας και πάνω από 3.000 «ηθοποιούς» επί σκηνής το ολυμπιακό σώου του Έρνστ έδωσε μια διαφορετική εικόνα της Ρωσίας: μιας ισχυρής, δημιουργικής, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον μεγάλης δύναμης. Ο ίδιος είπε αργότερα ότι όλη αυτή η παραγωγή ήταν καρπός της αγάπης του για την πατρίδα κι ότι η αμοιβή του ήταν μόνον ένα… ρούβλι.
Πώς επωφελήθηκε ο image-maker του Πούτιν από deal δισεκατομμυρίων
Αλλά όπως διαπίστωσε το ICIJ (Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητικής Δημοσιογράφιας) και αποκάλυψε μέσω των Pandora Papers την ημέρα της τελετής έναρξης της χειμερινής Ολυμπιάδας του Σότσι συστήθηκε στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους μια εταιρεία, όπου ο Έρνστ θα έκρυβε το κρυφό μερίδιο 23%, που έλαβε από μια συμφωνία αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων για ιδιωτικοποίηση χρηματοδοτούμενη από το ρωσικό κράτος.
Στοιχεία που διέρρευσαν στο ICIJ δείχνουν ότι εννέα μήνες μετά την τελετή λήξης των αγώνων του Σότσι, ο Ερνστ συνεργάστηκε παρασκηνιακά σε μια συμφωνία εξαγοράς 39 κινηματογράφων της σοβιετικής εποχής και περιβαλλόντων χώρων από το δήμο της Μόσχας. Το deal χρηματοδότησε η κρατική VTB Bank, που χαρακτηρίζεται από αντιπολιτευόμενα ρωσικά ΜΜΕ «κουμπαράς του Πούτιν». Τα ακίνητα πουλήθηκαν στην ελάχιστη τιμή που είχαν καθορίσει κρατικοί φορείς στη δημοπρασία, ενώ αγωγή που ακολούθησε υποστήριξε ότι η δημοπρασία σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκλειστούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι πλην των συνεργατών του Ερνστ, που κρύβονταν πίσω από εικονικές εταιρείες.
Τα αρχεία που διέρρευσαν δείχνουν επίσης ότι ο Ερνστ επωφελήθηκε από ένα δάνειο 16,2 δισ. δολαρίων από κυπριακή τράπεζα, που ανήκε εν μέρει στη VTB, ποσό που αξιοποιήθηκε για τη χρηματοδότηση του μεριδίου του στη συμφωνία. Τα αρχεία δείχνουν ότι η τράπεζα έδωσε ρητή εντολή σε υπεράκτιους δικηγόρους να μην φθάσουν τα έγγραφα που περιγράφουν λεπτομερώς τη σύνδεση του Ερνστ με το δάνειο στις κρατικές υπηρεσίες των Βρετανικών Παρθένων Νήσων, όπου είχαν συσταθεί οι εικονικές εταιρείες που απέκρυψαν το deal. Πέραν τούτου τα αρχεία καταγράφουν πώς στο πλευρό του Ερνστ έσπευσε και στέλεχος των ρωσικών ΜΜΕ που σχετίζεται με ορισμένους από τους στενότερους και ισχυρότερους συμμάχους του Πούτιν, περιλαμβανομένων των αφεντικών του στο Channel One. Σε email του προς το ΙCIJ o Ερνστ υποστήριξε ότι ουδέποτε έκρυψε την εμπλοκή του στο πρότζεκτ των ακινήτων στη ρωσική πρωτεύουσα κι αρνήθηκε ότι αυτή ήταν η ανταμοιβή του για τα σόου που ετοίμασε για τη χειμερινή Ολυμπάδα του Σότσι. Αρνήθηκε, ωστόσο, να απαντήσει στις ερωτήσεις των ερευνητών δημοσιογράφων υποστηρίζοντας ότι το ICIJ «δεν είναι μια ανεξάρτητη εταιρεία ερευνών, αλλά οργανισμός που λειτουργεί κατ’ εντολή των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών».
Τα συνταρακτικά ευρήματα για τον επικοινωνιολόγο του Πούτιν eίναι μέρος των Pandora Papers, μιας συλλογή περισσοτέρων των 11,9 εκατομμυρίων αρχείων από 14 offshore δικηγορικές εταιρείες και παρόχους υπηρεσιών. Τα έγγραφα ρίχνουν φως στα άδυτα ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος που επιτρέπει στο 0,1% του παγκόσμιου πληθυσμού να κρύβει τα αμύθητα πλούτη του από τους φορολογικούς επιθεωρητές, τις ρυθμιστικές Αρχές και την κοινή γνώμη. Τα έγγραφα που αποκαλύπτουν τη μυστική συμφωνία του Ερνστ, προέρχονται από την Trident Trust, έναν από τους μεγαλύτερους προμηθευτές υπεράκτιων υπηρεσιών στον κόσμο, με γραφεία στα Βρετανικά Παρθένα Νησιά (BVI), τον Μαυρίκιο, τη Σιγκαπούρη και άλλες δικαιοδοσίες απορρήτου, συμπεριλαμβανομένης της αμερικανικής Πολιτείας της Νότιας Ντακότα.
Το διεφθαρμένο σύστημα της Ρωσίας και οι υπεράκτιες εταιρείες
Τα έγγραφα δείχνουν ότι στελέχη της Trident Trust συνεργάστηκε με τραπεζίτες στη Ρωσία, την Κύπρο και τη Βρετανία αλλά και δικηγορικό γραφείο στο Λονδίνο, που προτιμούν οι Ρώσοι ολιγάρχες, για τη διαχείριση εταιρειών και δανείων για λογαριασμό του επικοινωνιολόγου του Πούτιν.
Για τους Ρώσους, ο κόσμος των offshore διαδραματίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο στην εξασφάλιση του πλούτου των ολιγαρχών, των φίλων και των δημοσίων υπαλλήλων. Το σύστημα διαφθοράς του Πούτιν έκανε πολλούς από αυτούς πλούσιους και θα μπορούσε εξίσου εύκολα να οδηγήσει και πάλι στη φτώχεια. Η ανάλυση του ICIJ αποκαλύπτει ότι Ρώσοι βρίσκονται πίσω από περίπου το 14% των άνω των 27.000 εταιρειών, τα μυστικά ιδιοκτησίας των οποίων αποκαλύπτονται από τη διαρροή. Μεταξύ αυτών, τουλάχιστον 46 Ρώσοι ολιγάρχες χρησιμοποιούσαν υπεράκτιες εταιρείες, όπως διαπιστώθηκε.
Ο ίδιος ο Πούτιν έχει ταχθεί κατά της χρήσης υπεράκτιων δομών από Ρώσους επιχειρηματίες και πολιτικούς και υποστήριξε νόμους για τον περιορισμό της πρακτικής αυτής, αλλά ο στενός κύκλος του εμφανίζεται στα αρχεία. Τα Pandora Papers αποκαλύπτουν ότι ένα διαμέρισμα αξίας τεσσάρων εκατ. δολαρίων στο Μονακό αγοράστηκε μέσω υπεράκτιας εταιρείας το φθινόπωρο του 2003 για μια κρυφή ερωμένη του Πούτιν. Η πρώην καθαρίστρια καταστημάτων από την Αγία Πετρούπολη, Σβετλάνα Κριβόνογκις, είχε φέρει την εποχή εκείνη στον κόσμο ένα κοριτσάκι που απέκτησε, σύμφωνα με τη ρωσική αντιπολιτευόμενη ιστοσελίδα Proekt, από τον δεσμό της με τον Πούτιν.
Τα ίδια έγγραφα δείχνουν ότι ο Αντρέι Μπολότοφ, πρώην γαμπρός ενός από τους στενότερους φίλους του Πούτιν στην KGB, ήταν ο πραγματικός ιδιοκτήτης εξωχώρων εταιρειών, που εξασφάλισαν συμβόλαια 80 εκατ. δολαρίων από κρατική εταιρεία πετρελαιαγωγών, επικεφαλής της οποίας ήταν ο τότε πεθερός του. Δείχνουν ακόμη ότι συνεργαζόταν με έναν από τους πλέον διαβόητους τραπεζίτες με σκοτεινό παρελθόν στη Ρωσία. Παράλληλα αποκαλύπτουν ότι μια ρωσική εταιρεία που εξασφάλισε συμβόλαια μισού δις. δολαρίων από την κρατική εταιρεία φυσικού αερίου της Ρωσίας το 2013, ανήκε στον Ρουσλάν Γκοριούκιν, κάποτε συνεργάτη του Αρκάντι Ρότενμπεργκ, του δισεκατομμυριούχου επιχειρηματία και συναθλητή του Πούτιν στο τζούντο. Τα αρχεία δείχνουν ότι τουλάχιστον μέχρι τον Αύγουστο του 2016 ο Γκοριούκιν ήταν ιδιοκτήτης της Palais an der Oper στο Μόναχο, που φήμες ήθελαν από καιρό να είχε περάσει στα χέρια φίλων του Πούτιν.
Τα Pandora Papers αποκαλύπτουν πώς το παράλληλα χρηματοοικονομικό σύστημα των offshore εξασφάλισαν στη ρωσική ελίτ τα μέσα για τον απίστευτο πλουτισμό της σε βάρος των Ρώσων πολιτών. Ο Ερνστ επί παραδείγματi χρησιμοποίησε τον μανδύα των εξωχώριων εταιρειών για να αποκρύψει πώς επωφελήθηκε από τη συμφωνία εξαγοράς σε πολύ χαμηλή τιμή και ανάπτυξης δημόσιων περιουσιακών στοιχείων. Η αποκάλυψη του deal για τους κινηματογράφους της Μόσχας συνιστά την πρώτη φορά που η ελίτ των ρωσικών ΜΜΕ εμφανίζεται σε τέτοια διαρροή με πρωταγωνιστή έναν από τους κορυφαίους προπαγανδιστές του Πούτιν σε άλλη μια τυπική για το καθεστώς του ισχυρού άνδρα του Κρεμλίνου υπόθεση εξόφθαλμου νεποτισμού. Μια υπενθύμιση της σημασίας που αποδίδει το Κρεμλίνο στον Έρνστ και στον μηχανισμό δημιουργίας μύθων, που βοηθά να διατηρείται ζωντανή η αυτοκρατορία του Πούτιν.
Ποιος είναι ο image – maker του Πούτιν
Ο Κόνσταντιν Λβόβιτς Ερνστ ήταν μέλος της «χρυσής νεολαίας» της ύστερης σοβιετικής εποχής. Γιος ενός γνωστού Σοβιετικού επιστήμονα ο Ερνστ πήρε διδακτορικό στη Γενετική, αλλά παράτησε μια πολλά υποσχόμενη καριέρα σε κρατικό εργαστήριο καθώς και μια πρόταση να σπουδάσει στο Κέιμπριτζ, για να ενταχθεί σε μια βιομηχανία που θα κυριαρχούσε στη μετα-σοβιετική κουλτούρα της Ρωσίας του Πούτιν, την τηλεόραση.
Με ύψος άνω του 1,80 μ, ο μακρυμάλλης Ερνστα έκανε εντύπωση στην πολιτιστική σκηνή της Μόσχας με το δερμάτινο τζάκετ του και τη συχνά μελαγχολική έκφραση του προσώπου του. Το πρώτο του σημαντικό βήμα στην τηλεόραση έκανε με την παραγωγή ενός ενημερωτικού προγράμματος που απέκτησε μεγάλη επιρροή στα χρόνια της περεστρόικα, το πρώτο τηλεοπτικό σώου που έπαιζε από τη μία ξένη pop μουσική κι από την άλλη μετέδιδε έρευνες για τη διαφθορά στους κόλπους του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Η ανέλιξή του image maker του Πούτιν ήλθε σε μια περίοδο που η ελευθεροτυπία έκανε δειλά βήματα σε μια Ρωσία, που γνώριζε εκείνη την εποχή κοινωνική αναστάτωση με τις ελλείψεις τροφίμων, τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό, την αύξηση του αλκοολισμού και των ποσοστών αυτοκτονιών, που θα άνοιγαν το δρόμο για αυταρχικές αντιδράσεις του καθεστώτος αργότερα, την ώρα που μέλη της ελίτ πλούτιζαν εν μιά νυκτί. Ο Ερνστ αντιλήφθηκε γρήγορα την ανάγκη της κοινής γνώμης για μια κοινή ταυτότητα και παρήγαγε μια σειρά ταινιών μικρού μήκους με ηθικά μαθήματα για τις κοινές αξίες. Τράβηξε έτσι την προσοχή του Μπόρις Μπερεζόφσκι, συμμάχου του τότε προέδρου Μπόρις Γέλτσιν, ο οποίος είχε χρησιμοποιήσει την επιρροή του στο Κρεμλίνο για να εξασφαλίσει το μισό μερίδιο του κράτους στον κορυφαίο τηλεοπτικό σταθμό του, το Channel One. Διόρισε τον 38χρονο τότε Ερνστ επικεφαλής παραγωγό το 1995 και, περίπου τέσσερα χρόνια αργότερα, τον διόρισε Διευθύνοντα Σύμβουλο, την ώρα που ο νέος πρόεδρος της χώρας, Πούτιν, αναλάμβανε τα ηνία της Ρωσίας εν μέσω κλυδωνιζόμενης οικονομίας και πολιτικού χάους.
Το πρότζεκτ «Πούτιν» του Ερνστ
Ο Πούτιν ήταν την εποχή εκείνη σχεδόν άγνωστος στην κοινή γνώμη, αλλά για τον Έρνστ ο πρώην κατάσκοπος της KGB και αντιδήμαρχος της Αγίας Πετρούπολης έγινε το πρόσωπο που θα μπορούσε να προωθήσει μέσω της τηλεόρασης. Με δική του υπόδειξη η πρώτη ορκωμοσία του Πούτιν έλαβε χώρα σε χρυσοποίκιλτη αίθουσα τσαρικής εποχής του Κρεμλίνου. Ο ίδιος εμπνεύστηκε τις μεγαλειώδεις χολιγουντιανού στιλ παρελάσεις για την Ημέρα της Νίκης επί των Ναζί με κάμερες στα πιλοτήρια των μαχητικών αεροσκαφών, αλλά και την ετήσια επικοινωνία του Πούτιν με τους Ρώσους πολίτες που απαντά από τηλεόρασεως σε ερωτήσεις τους. Και κάθε βράδυ στο κεντρικό δελτίο του Channel One ο Πούτιν εμφανιζόταν ως «πατρική φιγούρα», που έδινε οδηγίες στους συνεργάτες του ή ως ένδοξος πιλότος που πετούσε με το μαχητικό του πάνω από την Τσετσενία.
Ο Ερνστ συνέχισε μέσω του δικτύου του την προπαγάνδα υπέρ του Πούτιν μετά την προσάρτηση της Κριμαίας και τον πόλεμο των Ρωσόφωνων αυτονομιστών που χρηματοδότησε στην ανατολική Ουκρανία, προκαλώντας δυτικές κυρώσεις και παγκόσμια καταδίκη, αλλά ενισχύοντας δραστικά το προφίλ του εντός των τειχών. Τα ειδησεογραφικά προγράμματα του Channel One παρουσίαζαν την επανάσταση των ευρωπαϊστών στην Ουκρανία ως μια δυτική συνωμοσία φασιστών, ενώ επέρριψε στο Κίεβο την ευθύνη για την κατάρριψη της πτήσης 17 της Malaysia Airlines . Δημοσκόπηση του Levada Center, ενός ανεξάρτητου ο κοινωνιολογικού ερευνητικού οργανισμού, έδειξε ότι οι Ρώσοι είδαν την προσάρτηση της Κριμαίας ως ένα σημάδι της επιστροφής της Ρωσίας στο καθεστώς της υπερδύναμης. Η δημοτικότητα του Πούτιν εκτοξεύτηκε κατά σχεδόν 30 μονάδες από το χαμηλό του Νοεμβρίου του 2013. Στο μεταξύ το Channel One, που απέφευγε επί σχεδόν μια δεκαετία να αναφέρει το όνομα του Αλεξέι Ναβάλνι, άρχισε πλέον να τον αποκαλεί «απατεώνα και κλέφτη» και να μεταδίδει θεωρίες συνωμοσίας ότι είναι «ξένος πράκτορας».
Τον τελευταίο καιρό ο Ερνστ φωτογραφήθηκε στα κόκκινα χαλιά της Μόσχας με τη σύζυγό του, ηθοποιό με σχεδόν τα μισά του χρόνια Σοφία Ζάικα, αφού χώρισε από τη μακροχρόνια συνεργάτιδά του, Λαρίσα Σινελστσίκοβα. Ο επικοινωνιλόγος του Πούτιν είναι μεταξύ άλλων ιδιοκτήτης μιας σειράς ακριβών εστιατορίων στη Μόσχα, ζει στην ίδια πολυτελή πολυκατοικία με τον υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, ενώ σύμφωνα με τα Pandora Papers είναι κάτοχος μέσω άλλης offshore εταιρείας ενός πίνακα αξίας 6.2 εκατ. δολαρίων του Γάλλου ζωγράφου Jacques-Louis David με τίτλο «Η Οργή του Αχιλλέα».
Στα 60α γενέθλιά του φέτος ο Ερνστ χαιρετίστηκε από το καθεστώς Πούτιν ως «καινοτόμος, ήρωας της ημέρας» και του απονεμήθηκε το υψηλότερο παράσημο της Ρωσίας για τη «μεγάλη συμβολή του στην ανάπτυξη του εθνικού πολιτισμού και της τέχνης ». Μέχρι τα τέλη του 2019 το μερίδιο του Ερνστ στην ανάπτυξη του κινηματογράφου στη Ρωσία ήταν περίπου 140 εκατ. δολάρια, σύμφωνα με τα κυπριακά εταιρικά αρχεία…