Εκατομμύρια ντοκουμέντα που περιλαμβάνονται στα Pandora Papers αποκαλύπτουν τα deals και τις περιουσίες που έχουν διακινηθεί μέσω offshore εταιρειών για πάνω από 100 δισεκατομμυριούχους του πλανήτη, 30 πολιτικούς ηγέτες και 300 κρατικούς αξιωματούχους, αλλά και για επιχειρηματίες και ροκ σταρ.
Ανάμεσα στα ονόματα που ξεχωρίζουν, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Τόνι Μπλερ, ο μονάρχης της Ιορδανίας βασιλιάς Αμπντάλα, ο πρόεδρος της Κένυας Ουχούρου Κενιάτα, οι υπουργοί Οικονομικών της Ολλανδίας, της Βραζιλίας και του Πακιστάν, καθώς και πρώην υπουργοί Οικονομικών της Γαλλίας και της Μάλτας. Το ίδιο ισχύει για τον πρώην επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) Ντομινίκ Στρος-Καν, για τη διάσημη τραγουδίστρια Σακίρα, αλλά και το supermodel από τη Γερμανία Κλόντια Σίφερ.
Τα 11,9 εκατομμύρια έγγραφα που δόθηκαν την Κυριακή 03/10 στη δημοσιότητα μέσω της έρευνας της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) προέρχονται από εταιρείες παροχής οικονομικών υπηρεσιών στις οποίες καταφεύγουν οι ισχυροί του κόσμου για να δημιουργήσουν υπεράκτιες εταιρείες ή trust σε φορολογικούς παραδείσους.
Συνήθως στις υπεράκτιες εταιρείες διακινούνται μεγάλα ποσά, με αποτέλεσμα ο δικαιούχος να αποκρύπτει την πραγματική του περιουσιακή κατάσταση από τις φορολογικές αρχές της χώρας του. Σε πολλές χώρες η λειτουργία των offshore εταιρειών δεν είναι παράνομη, αλλά οι συναλλαγές αυτές των πλούσιων και ισχυρών ασφαλώς προκαλούν πολλά ερωτήματα περί του «νόμιμου και ηθικού».
Στην έρευνα, στην οποία συμμετείχαν δημοσιογράφοι από 150 μέσα ενημέρωσης ανά τον κόσμο -μεταξύ αυτών και η τουρκική σύνταξη της Deutsche Welle- τα Pandora Papers δείχνουν ότι είναι πολλοί οι ισχυροί του κόσμου, που, αντί να καταπολεμούν το σύστημα των offshore εταιρειών, προσπαθούν και οι ίδιοι να επωφεληθούν από αυτό.
Τόνι Μπλερ και Νίκος Αναστασιάδης
Για πολλές δεκαετίες ο πρώην πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας Τόνι Μπλερ εμφανιζόταν ως πολέμιος της φοροαποφυγής. Τώρα τα Pandora Papers αποκαλύπτουν ότι ο ίδιος και η σύζυγός του είχαν αγοράσει μία υπεράκτια εταιρεία ακινήτων από την οικογένεια του Ζάγιεντ μπιν Ρασίντ αλ Ζαγιάνι, υπουργού Βιομηχανίας και Τουρισμού του Μπαχρέιν, με αποτέλεσμα να γίνουν ιδιοκτήτες ακινήτου αξίας 8,8 εκατομμυρίων δολαρίων (7,6 εκ. ευρώ), αποφεύγοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να πληρώσουν φόρους συνολικού ύψους 400.000 δολαρίων. Τόσο η οικογένεια Μπλερ όσο και η οικογένεια Ζαγιάνι λένε ότι ο ένας δεν γνώριζε την εμπλοκή του άλλου. Η Τσέρι Μπλερ δηλώνει ότι ο σύζυγός της δεν είχε αναμειχθεί στη συναλλαγή αυτή. Σήμερα η εταιρεία έχει κλείσει.
Σύμφωνα με το BBC, που συμμετέχει στην αποκάλυψη των Pandora Papers από τον βρετανικό Τύπο, μαζί με τον Guardian, νομική εταιρεία που ίδρυσε ο πρόεδρος της Κύπρου, Νίκος Αναστασιάδης φέρεται να παρουσιάζει «εικονικούς» ιδιοκτήτες προκειμένου να αποκρύψει τους πραγματικούς κατόχους μιας σειράς από offshore εταιρείες. Ανάμεσά τους περιλαμβάνεται και Ρώσος πολιτικός, ο οποίος κατηγορείται για υπεξαίρεση. Το δημοσίευμα σημειώνει πως η κυπριακή εταιρεία διαψεύδει την πληροφορία.
Ένα άλλο όνομα που αναφέρεται στα Pandora Papers είναι ο πρωθυπουργός της Τσεχίας Αντρέι Μπάμπις, ένας δισεκατομμυριούχος που εξελέγη το 2017 με την υπόσχεση να πατάξει τη διαφθορά. Τα στοιχεία που διέρρευσαν αποδεικνύουν ότι το 2009 ο Μπάμπις διοχέτευσε 22 εκατομμύρια δολάρια σε δίκτυο εταιρειών, προκειμένου να αγοράσει μία έπαυλη κοντά στην Κυανή Ακτή, η οποία μεταξύ άλλων διαθέτει δύο πισίνες και ιδιωτικό κινηματογράφο. Σύμφωνα με την τσεχική ιστοσελίδα Investigace.cz η ιδιοκτησία των εταιρειών αυτών δεν περιλαμβανόταν στη δήλωση περιουσιακών στοιχείων που είχε υποβάλει ο Αντρέι Μπάμπις. Ο ίδιος δεν απάντησε σε σχετικό ερώτημα του δικτύου.
Μερίδιο σε εταιρεία με έδρα τις βρετανικές Παρθένες Νήσους κατείχε και ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολόντιμιρ Ζελένσκι. Έναν μήνα πριν από τη νίκη του στις προεδρικές εκλογές του 2019 ο πρώην ηθοποιός που έγινε πολιτικός είχε πωλήσει το μερίδιό του στην εταιρεία Maltex στον Σεργκέι Σεφίρ, στενό φίλο και συνεργάτη του.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, επίσης, ο βασιλιάς Αμπντάλα ΙΙ της Ιορδανίας έχει δημιουργήσει τουλάχιστον τριάντα υπεράκτιες εταιρείες σε φορολογικούς παραδείσους. Μέσω αυτών των εταιρειών, αγόρασε 14 ακίνητα στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο αξίας άνω των 106 εκατομμυρίων δολαρίων.
Ο πρόεδρος του Ισημερινού Γκιγέρμο Λάσο έχει καταθέσει περιουσιακά στοιχεία σε δύο trust στην Νότια Ντακότα των ΗΠΑ.
Και ο Πούτιν στη λίστα
Η μεγάλη δημοσιογραφική έρευνα αποκαλύπτει και το πρόσωπο μιας γυναίκας, η οποία φαίνεται πως έχει ιστορία πλάι στον Βλαντιμίρ Πούτιν και η οποία εμφανίστηκε με τεράστια περιουσία, όσο ο Ρώσος ηγέτης αναρριχούνταν στην εξουσία.
Σύμφωνα με τα Pandora Papers επίσης, η οικογένεια του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγεφ, αγόρασε 17 ακίνητα, περιλαμβανομένου ενός κτιριακού συγκροτήματος γραφείων στο Λονδίνο, αξίας 33 εκατ. λιρών (περίπου 38,5 εκατ. ευρώ), για τον… 11χρονο γιο του Αλίγεφ, Χεϊντέρ.
Σε offshore γιοτ αξίας 300 εκατομμυρίων!
Οι υπεράκτιες εταιρείες δεν είναι δημοφιλείς λόνο στην Ευρώπη. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Κένυας Ουχούρου Κενιάτα, γόνος πολιτικής δυναστείας που εξελέγη με «σημαία» την καταπολέμηση της διαφθοράς, φέρεται ως ιδιοκτήτης -μαζί με τη μητέρα του- κρυφής εταιρείας στον Παναμά. Στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, όταν οι Ιορδανοί έβγαιναν στους δρόμους για να διαδηλώσουν την αγανάκτησή τους για τη διαφθορά και την ανεργία - ο μονάρχης Αμπντάλα είχε αγοράσει μέσω offshore εταιρειών τρεις παραλιακές κατοικίες στο Μαλιμπού των ΗΠΑ.
Αλλά και η πριγκίπισσα Λάλα Χάσνα του Μαρόκου βρέθηκε να κατέχει - μέσω δικτύου υπεράκτιων εταιρειών - εταιρεία που είχε αγοράσει ιδιωτική κατοικία αξίας 11 εκατ. ευρώ στο Λονδίνο, κοντά στο Kensington Palace. Ο εμίρης του Κατάρ, Χαμάντ Μπιν Καλίφα Αλ Θανί, αξιοποιεί offshore εταιρείες για να πραγματοποιεί επενδύσεις και να διαχειρίζεται τον πλούτο του. Τα Panama Papers είχαν ήδη αποκαλύψει ότι και το υπερ-γιοτ του εμίρη, αξίας 300 εκατομμυρίων δολαρίων, ελέγχεται από offshore εταιρείες.
Σε υπεράκτιες εταιρείες καταφεύγουν και πολλοί αστέρες του θεάματος. Ένα παράδειγμα είναι η δημοφιλής τραγουδίστρια Σακίρα. Ο δικηγόρος της δηλώνει πάντως ότι όλοι οι λογαριασμοί της Σακίρα έχουν δηλωθεί και επιπλέον δεν της προσφέρουν κάποια προνομιακή φορολογική μεταχείριση. Άλλο παράδειγμα είναι ο Ινδός πρώην άσος του κρίκετ Σαχίν Τεντουλκάρ. Οι δικηγόροι του δεν απάντησαν σε παράκληση της DW για κάποιο σχόλιο. Πολλοί από τους ενδιαφερόμενους για offshore εταιρείες είναι βέβαια επιχειρηματίες και πολυεκατομμυριούχοι.
Όπως ο Τούρκος μεγαλοεργολάβος Ερμάν Ιλιτσάκ, που διατηρεί δεσμούς με δύο υπεράκτιες εταιρείες, οι οποίες όμως είχαν καταχωρηθεί στο όνομα της μητέρας του το 2014. Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης ο κ.Ιλιτσάκ δεν είχε προβεί σε κάποιο σχόλιο. Ο όμιλος Ronesans, ιδιοκτησίας Ιλιτσάκ, είχε αναλάβει να κατασκευάσει μεταξύ άλλων το περίφημο προεδρικό ανάκτορο του Ταγίπ Ερντογάν, με 1.500 δωμάτια.
Το πρόβλημα με τις offshore εταιρείες
Με αρχικό κεφάλαιο λίγων εκατοντάδων δολαρίων, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να συστήσουν μία offshore εταιρεία, η ιδιοκτησία της οποίας παραμένει μυστική. Εναλλακτικά, με ένα κεφάλαιο από 2.000 έως 25.000 δολάρια, μπορούν να δημιουργήσουν ένα ίδρυμα καταπιστευτικής διαχείρισης, το οποίο τους επιτρέπει να ελέγχουν τα χρήματά τους, χωρίς ωστόσο να θεωρούνται νομικά υπεύθυνοι για τις συναλλαγές τους.
Με λίγη «δημιουργική λογιστική» τα περιουσιακά στοιχεία προστατεύονται από πιστωτές, δικαστικούς κλητήρες, φοροελεγκτές ή πρώην συζύγους. Σε πολλές χώρες η ίδρυση offshore εταιρειών και η διενέργεια συναλλαγών μέσω φορολογικών παραδείσων είναι απολύτως νόμιμη. Ωστόσο, είναι μία πρακτική που προκαλεί έντονη κριτική.
Σύμφωνα με τον Γκάμπριελ Τσούκμαν, επίκουρο καθηγητή Οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, το 10% του παγκοσμίως παραγόμενου πλούτου βρίσκεται σήμερα «κρυμμένο» σε φορολογικούς παραδείσους. Το ακριβές ποσό παραμένει άγνωστο.
Έρευνα του ΟΟΣΑ το 2020 κάνει λόγο για τουλάχιστον 11,3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Συνήθως η κοινή γνώμη συνδέει τους φορολογικούς παραδείσους με εξωτικούς προορισμούς στην Καραϊβική, αλλά τα Pandora Papers αποδεικνύουυν ότι το ίδιο σύστημα λειτουργεί με επιτυχία και αλλού, για παράδειγμα στη Σιγκαπούρη, στην Ολλανδία, στην Ιρλανδία, στο Χονγκ Κονγκ, ακόμη και σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ.
Ο Λάξμι Κουμάρ, στέλεχος του ιδρύματος Global Financial Integrity με έδρα την Ουάσιγκτον, επισημαίνει ότι η απόκρυψη κεφαλαίων σε φορολογικούς παραδείσους έχει άμεσες συνέπειες για τις ζωές όλων μας. «Επηρεάζει την πρόσβαση στο σύστημα υγείας, την πρόσβαση του παιδιού σου στην εκπαίδευση, τις δυνατότητές σου να αποκτήσεις στέγη», λέει χαρακτηριστικά.
Η μεθοδολογία της έρευνας
To δημοσιογραφικό δίκτυο International Consortium of Investigative Journalists έχει ερευνήσει συνολικά 11,9 εκατομμύρια εμπιστευτικά έγγραφα τα προηγούμενα δύο χρόνια. Τη δημοσιογραφική ομάδα αποτελούν 600 άτομα από 150 διαφορετικά μέσα ενημέρωσης ανά τον κόσμο.
Τα έγγραφα που διέρρευσαν προέρχονται από 14 παρόχους υπηρεσιών για offshore εταιρείες. Τα Pandora Papers έρχονται στο φως της δημοσιότητας μόλις πέντε χρόνια μετά τα Panama Papers, που αποκαλύφθηκαν το 2016, προκαλώντας αίσθηση σε όλον τον κόσμο, προκαλώντας ακόμη και την κατάρρευση κυβερνήσεων, για παράδειγμα στην Ισλανδία και στο Πακιστάν.