Παγκόσμιο ενδιαφέρον έχουν προκαλέσει οι αποκαλύψεις των Pandora Papers, που έφεραν στο φως το «σκοτεινό» παιχνίδι δισεκατομμυρίων από τους οικονομικά ισχυρούς του πλανήτη, οι οποίοι έχουν «χτίσει» αυτοκρατορίες, μέσω των υπόγειων διαδρομών των offshore εταιρειών και των φορολογικών «παραδείσων».
Οι αποκαλύψεις φέρνουν στο φως της δημοσιότητας τρανταχτά ονόματα παγκόσμιας εμβέλειας, πάνω από 100 δισεκατομμυριούχους στον πλανήτη, περισσότερους από 35 (πρώην και νυν) πολιτικούς ηγέτες, 300 κρατικούς αξιωματούχους, επιχειρηματίες, επώνυμους και σταρ της μουσικής βιομηχανίας.
Μεταξύ των ονομάτων που έχουν διαρρεύσει, ξεχωρίζουν εκείνα του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας Τόνι Μπλερ, του μονάρχη της Ιορδανίας βασιλιά Αμπντάλα, του πρώην επικεφαλής του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος-Καν, της πασίγνωστης τραγουδίστριας Σακίρα, του supermodel από τη Γερμανία Κλόντια Σίφερ, των υπουργών Οικονομικών Ολλανδίας, Βραζιλίας και Πακιστάν κ.α., οι οποίοι κατέφυγαν σε offshore εταιρείες προκειμένου να γλιτώσουν τους φόρους στη χώρα τους, δημιουργώντας περιουσίες εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων.
Βεβαίως, δεν είναι μόνον αυτοί, αφού αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον η συνέχεια των αποκαλύψεων, ενώ το πλέον οξύμωρο σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ότι πολλοί εξ αυτών εμφανίζονταν αυτά τα χρόνια ως υπέρμαχοι της διαφάνειας και «εχθροί» της φοροδιαφυγής.
Πώς «ταξιδεύει» το υπόγειο χρήμα -«Νόμιμο» και «ηθικό»
Στις εταιρείες αυτές διακινούνται μεγάλα ποσά, με αποτέλεσμα ο δικαιούχος να αποκρύπτει την πραγματική του περιουσιακή κατάσταση από τις φορολογικές αρχές της χώρας του. Σε πολλές χώρες η λειτουργία των offshore εταιρειών δεν είναι παράνομη, αλλά οι συναλλαγές αυτές των ισχυρών του πλανήτη προκαλούν πολλά ερωτήματα περί του «νόμιμου και ηθικού».
Τα 11,9 εκατομμύρια έγγραφα που δόθηκαν την Κυριακή 3/10 στη δημοσιότητα μέσω της έρευνας της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) προέρχονται από τις εν λόγω εταιρείες παροχής οικονομικών υπηρεσιών (offshore), μέσω των οποίων δημιουργούνται υπεράκτιες εταιρείες ή trust σε φορολογικούς παραδείσους.
Στην έρευνα, η οποία θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες διαρροές εγγράφων, συμμετείχαν δημοσιογράφοι από 150 μέσα ενημέρωσης ανά τον κόσμο.
Τόνι Μπλερ και Νίκος Αναστασιάδης
Για πολλές δεκαετίες ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Τόνι Μπλερ εμφανιζόταν ως πολέμιος της φοροαποφυγής. Τώρα, τα Pandora Papers αποκαλύπτουν ότι ο ίδιος και η σύζυγός του είχαν αγοράσει μία υπεράκτια εταιρεία ακινήτων από την οικογένεια του Ζάγιεντ μπιν Ρασίντ αλ Ζαγιάνι, υπουργού Βιομηχανίας και Τουρισμού του Μπαχρέιν, με αποτέλεσμα να γίνουν ιδιοκτήτες ακινήτου αξίας 8,8 εκατομμυρίων δολαρίων (7,6 εκατ. ευρώ), αποφεύγοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να πληρώσουν φόρους συνολικού ύψους 400.000 δολαρίων. Τόσο η οικογένεια Μπλερ όσο και η οικογένεια Ζαγιάνι λένε ότι ο ένας δεν γνώριζε την εμπλοκή του άλλου. Η Τσέρι Μπλερ δηλώνει ότι ο σύζυγός της δεν είχε αναμειχθεί στη συναλλαγή αυτή. Σήμερα η εταιρεία έχει κλείσει.
Σύμφωνα με το BBC, που συμμετέχει στην αποκάλυψη των Pandora Papers από τον βρετανικό Τύπο, μαζί με τον «Guardian», νομική εταιρεία που ίδρυσε ο πρόεδρος της Κύπρου, Νίκος Αναστασιάδης, φέρεται να παρουσιάζει «εικονικούς» ιδιοκτήτες, προκειμένου να αποκρύψει τους πραγματικούς κατόχους μιας σειράς από offshore εταιρείες. Ανάμεσά τους περιλαμβάνεται και Ρώσος πολιτικός, ο οποίος κατηγορείται για υπεξαίρεση. Το δημοσίευμα σημειώνει πως η κυπριακή εταιρεία διαψεύδει την πληροφορία.
Μπλεγμένος και ο Βλαντίμιρ Πούτιν
Ανάμεσα στα ονόματα που αποκάλυψε η έρευνα των 11,9 εκατομμυρίων αρχείων, ξεχωρίζει εκείνο του Ρώσου προέδρου, Βλαντίμιρ Πούτιν. Μια φερόμενη ως προστατευόμενή του, καθώς και ένας ολόκληρος στενός κύκλος γύρω από τον Ρώσο ηγέτη, συνδέονται με αμύθητα πλούτη που προωθούσαν συστηματικά προς φορολογικούς παραδείσους.
«Τους ανήκουν όμως στην πραγματικότητα τα χρήματα αυτά;» αναρωτιέται ο «Guardian», που μετέχει στην αποκάλυψη των δεδομένων μαζί με άλλα μεγάλα ΜΜΕ (DW, BBC) και στο πλαίσιο του ICIJ (Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητικής Δημοσιογράφιας).
Η μεγάλη δημοσιογραφική έρευνα αποκαλύπτει, λοιπόν, το πρόσωπο μιας γυναίκας, που φαίνεται πως έχει ιστορία πλάι στον Βλαντίμιρ Πούτιν και η οποία εμφανίστηκε με τεράστια περιουσία όσο ο Ρώσος ηγέτης ανέβαινε τις βαθμίδες της εξουσίας. Το όνομά της Σβετλάνα Κριβονόγκιχ, η οποία, σύμφωνα με τα ρωσικά Μέσα, ήταν η ερωμένη του Πούτιν, ενώ τα ίδια δημοσιεύματα αναφέρουν ότι οι δύο τους έχουν και μία κόρη.
Η Σβετλάνα, σύμφωνα με τις έρευνες, απέκτησε αμύθητη περιουσία, με διαμερίσματα στη Μόσχα, γιοτ και άλλα περιουσιακά στοιχεία, που συνολικά η αξία τους αγγίζει τα 100 εκατομμύρια δολάρια.
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας και ο πρωθυπουργός της Τσεχίας
Ένα άλλο όνομα που αναφέρεται στα Pandora Papers είναι ο πρωθυπουργός της Τσεχίας, Αντρέι Μπάμπις, ένας δισεκατομμυριούχος που εξελέγη το 2017 με την υπόσχεση να πατάξει τη διαφθορά.
Τα στοιχεία που διέρρευσαν αποδεικνύουν ότι το 2009 ο Μπάμπις διοχέτευσε 22 εκατομμύρια δολάρια σε δίκτυο εταιρειών, προκειμένου να αγοράσει μία έπαυλη κοντά στην Κυανή Ακτή, η οποία, μεταξύ άλλων, διαθέτει δύο πισίνες και ιδιωτικό κινηματογράφο.
Σύμφωνα με την τσεχική ιστοσελίδα Investigace.cz, η ιδιοκτησία των εταιρειών αυτών δεν περιλαμβανόταν στη δήλωση περιουσιακών στοιχείων που είχε υποβάλει ο Αντρέι Μπάμπις. Ο ίδιος δεν απάντησε σε σχετικό ερώτημα του δικτύου.
Μερίδιο σε εταιρεία με έδρα τις βρετανικές Παρθένες Νήσους κατείχε και ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολόντιμιρ Ζελένσκι. Έναν μήνα πριν από τη νίκη του στις προεδρικές εκλογές του 2019, ο πρώην ηθοποιός που έγινε πολιτικός είχε πωλήσει το μερίδιό του στην εταιρεία Maltex στον Σεργκέι Σεφίρ, στενό φίλο και συνεργάτη του.
Στο «υπόγειο» παιχνίδι και ο βασιλιάς Αμπντάλα της Ιορδανίας
Σύμφωνα με τα στοιχεία, επίσης, ο βασιλιάς Αμπντάλα ΙΙ της Ιορδανίας έχει δημιουργήσει τουλάχιστον 30 υπεράκτιες εταιρείες σε φορολογικούς παραδείσους. Μέσω αυτών των εταιρειών, αγόρασε 14 ακίνητα στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, αξίας άνω των 106 εκατομμυρίων δολαρίων.
Και ο Αζέρος πρόεδρος Αλίγιεφ στο κόλπο
Σύμφωνα με τα Pandora Papers, η οικογένεια του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, αγόρασε 17 ακίνητα, περιλαμβανομένου ενός κτιριακού συγκροτήματος γραφείων στο Λονδίνο, αξίας 33 εκατ. λιρών (περίπου 38,5 εκατ. ευρώ), για τον… 11χρονο γιο του Αλίγεφ, Χεϊντέρ.
Στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, όταν οι Ιορδανοί έβγαιναν στους δρόμους για να διαδηλώσουν την αγανάκτησή τους για τη διαφθορά και την ανεργία, ο μονάρχης Αμπντάλα είχε αγοράσει μέσω offshore εταιρειών τρεις παραλιακές κατοικίες στο Μαλιμπού των ΗΠΑ.
Σε offshore γιοτ αξίας 300 εκατομμυρίων!
Ο εμίρης του Κατάρ, Χαμάντ Μπιν Καλίφα Αλ Θανί, αξιοποιεί offshore εταιρείες για να πραγματοποιεί επενδύσεις και να διαχειρίζεται τον πλούτο του. Τα Panama Papers είχαν ήδη αποκαλύψει ότι και το υπερ-γιοτ του εμίρη, αξίας 300 εκατομμυρίων δολαρίων, ελέγχεται από offshore εταιρείες.
Το σπίτι στο Λονδίνο της Λάλα Χάσνα
Αλλά και η πριγκίπισσα Λάλα Χάσνα του Μαρόκου βρέθηκε να κατέχει -μέσω δικτύου υπεράκτιων εταιρειών- εταιρεία που είχε αγοράσει ιδιωτική κατοικία αξίας 11 εκατ. ευρώ στο Λονδίνο, κοντά στο Kensington Palace.
Ο πρόεδρος του Ισημερινού Γκιγέρμο Λάσο έχει καταθέσει περιουσιακά στοιχεία σε δύο trust στην Νότια Ντακότα των ΗΠΑ.
Οι υπεράκτιες εταιρείες δεν είναι δημοφιλείς μόνο στην Ευρώπη. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Κένυας Ουχούρου Κενιάτα, γόνος πολιτικής δυναστείας που εξελέγη με «σημαία» την καταπολέμηση της διαφθοράς, φέρεται ως ιδιοκτήτης -μαζί με τη μητέρα του- κρυφής εταιρείας στον Παναμά.
Οι αγορές της Σακίρα στο μικροσκόπιο
Σε υπεράκτιες εταιρείες καταφεύγουν και πολλοί αστέρες του θεάματος. Ένα παράδειγμα είναι η δημοφιλής τραγουδίστρια Σακίρα. Ο δικηγόρος της δηλώνει πάντως ότι όλοι οι λογαριασμοί της Σακίρα έχουν δηλωθεί και επιπλέον δεν της προσφέρουν κάποια προνομιακή φορολογική μεταχείριση.
Άλλο παράδειγμα είναι ο Ινδός πρώην άσος του κρίκετ, Σαχίν Τεντουλκάρ. Οι δικηγόροι του δεν απάντησαν σε παράκληση της DW για κάποιο σχόλιο. Πολλοί από τους ενδιαφερόμενους για offshore εταιρείες είναι βέβαια επιχειρηματίες και πολυεκατομμυριούχοι.
Όπως ο Τούρκος μεγαλοεργολάβος Ερμάν Ιλιτσάκ, που διατηρεί δεσμούς με δύο υπεράκτιες εταιρείες, οι οποίες όμως είχαν καταχωριστεί στο όνομα της μητέρας του, το 2014. Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης, ο κ. Ιλιτσάκ δεν είχε προβεί σε κάποιο σχόλιο. Ο όμιλος Ronesans, ιδιοκτησίας Ιλιτσάκ, είχε αναλάβει να κατασκευάσει, μεταξύ άλλων, το περίφημο προεδρικό ανάκτορο του Ταγίπ Ερντογάν, με 1.500 δωμάτια.
Το πρόβλημα με τις offshore εταιρείες
Με αρχικό κεφάλαιο λίγων εκατοντάδων δολαρίων, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να συστήσουν μία offshore εταιρεία, η ιδιοκτησία της οποίας παραμένει μυστική. Εναλλακτικά, με ένα κεφάλαιο από 2.000 έως 25.000 δολάρια, μπορούν να δημιουργήσουν ένα ίδρυμα καταπιστευτικής διαχείρισης, το οποίο τους επιτρέπει να ελέγχουν τα χρήματά τους, χωρίς ωστόσο να θεωρούνται νομικά υπεύθυνοι για τις συναλλαγές τους.
Με λίγη «δημιουργική λογιστική» τα περιουσιακά στοιχεία προστατεύονται από πιστωτές, δικαστικούς κλητήρες, φοροελεγκτές ή πρώην συζύγους.
Σε πολλές χώρες η ίδρυση offshore εταιρειών και η διενέργεια συναλλαγών μέσω φορολογικών παραδείσων είναι απολύτως νόμιμη. Ωστόσο, είναι μία πρακτική που προκαλεί έντονη κριτική.
Σύμφωνα με τον Γκάμπριελ Τσούκμαν, επίκουρο καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, το 10% του παγκοσμίως παραγόμενου πλούτου βρίσκεται σήμερα «κρυμμένο» σε φορολογικούς παραδείσους. Το ακριβές ποσό παραμένει άγνωστο.
Έρευνα του ΟΟΣΑ το 2020 κάνει λόγο για τουλάχιστον 11,3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Συνήθως, η κοινή γνώμη συνδέει τους φορολογικούς παραδείσους με εξωτικούς προορισμούς στην Καραϊβική, αλλά τα Pandora Papers αποδεικνύουν ότι το ίδιο σύστημα λειτουργεί με επιτυχία και αλλού, για παράδειγμα στη Σιγκαπούρη, στην Ολλανδία, στην Ιρλανδία, στο Χονγκ Κονγκ, ακόμη και σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ.
Ο Λάξμι Κουμάρ, στέλεχος του ιδρύματος Global Financial Integrity με έδρα την Ουάσιγκτον, επισημαίνει ότι η απόκρυψη κεφαλαίων σε φορολογικούς παραδείσους έχει άμεσες συνέπειες για τις ζωές όλων μας. «Επηρεάζει την πρόσβαση στο σύστημα υγείας, την πρόσβαση του παιδιού σου στην εκπαίδευση, τις δυνατότητές σου να αποκτήσεις στέγη», λέει χαρακτηριστικά.
Η μεθοδολογία της έρευνας
To δημοσιογραφικό δίκτυο International Consortium of Investigative Journalists έχει ερευνήσει συνολικά 11,9 εκατομμύρια εμπιστευτικά έγγραφα τα προηγούμενα δύο χρόνια. Τη δημοσιογραφική ομάδα αποτελούν 600 άτομα από 150 διαφορετικά μέσα ενημέρωσης ανά τον κόσμο.
Τα έγγραφα που διέρρευσαν προέρχονται από 14 παρόχους υπηρεσιών για offshore εταιρείες.
Τα Pandora Papers έρχονται στο φως της δημοσιότητας μόλις πέντε χρόνια μετά τα Panama Papers, που αποκαλύφθηκαν το 2016, προκαλώντας αίσθηση σε όλον τον κόσμο, ακόμη και την κατάρρευση κυβερνήσεων, για παράδειγμα στην Ισλανδία και στο Πακιστάν.