Έρχονται με καθυστέρηση, περπατάνε μπροστά από μυθικούς ερμηνευτές που έχουν αρχίσει να ακουμπούν στη σκηνή κομμάτια του εαυτού τους, ψαχουλεύουν τσάντες, καπνίζουν στις ουρές αναμονής μες στα μούτρα σου. Πώς οι θεατές, το κοινό, μπορούν να καταστρέψουν την εμπειρία θέασης ενός έργου.
Μου συνέβη πρόσφατα σε δύο από τις σημαντικότερες παραστάσεις της νέας χρονιάς. Σε παραστάσεις-σταθμούς. Και κινδύνευσε να ανατινάξει την αίσθηση σύνδεσής μου με το έργο, την ίδια την ουσία της συγκίνησης, του συναισθήματος που τροφοδοτεί η τέχνη: Αργοπορημένοι θεατές που, αφού μπουν στην αίθουσα, συμπεριφέρονται σαν για αυτούς να μην έχει ανοίξει ακόμα η αυλαία. Προσβλητικά, με απάθεια, εγωκεντρικά απέναντι στους διπλανούς τους, αλλά κυρίως απέναντι στον επί σκηνής καλλιτέχνη.
Η ευθύνη, βέβαια, δεν βαραίνει μόνο αυτό το μέρος του κοινού... Του απαίδευτου, του «ωχ αδελφέ», που μετά στις παρέες θα λέει περήφανα ότι μπήκε στην παράσταση talk of the town και μάλιστα κάθισε στη θέση του ενώ είχε αρχίσει η παράσταση, γιατί απλά μπορεί. Βαραίνει και τους υπευθύνους των αιθουσών που επιτρέπουν στο κοινό να μπαίνει με καθυστέρηση 15 ή και 30 λεπτών και να προχωράει με τη βοήθεια φακών μέσα στους διαδρόμους, προκειμένου να κάτσει στις θέσεις του, ενώ η παράσταση έχει αρχίσει. Θα μπορούσαν να κάτσουν σε θέσεις που δεν ενοχλούν κανέναν περνώντας μπροστά του. Στην τελευταία στο θεωρείο. Ή να περιμένουν το πρώτο διάλειμμα.
Επεισόδιο πρώτο: η κυρία με την απύθμενη τσάντα
Είμαι στο διάρκειας τεσσάρων ωρών «Τα παραμύθια του Χόφμαν», σε σκηνοθεσία Βαρλικόφσκι, στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Κατάμεστη η αίθουσα. Η παράσταση έχει αρχίσει, ο Χόφμαν επί σκηνής ήδη τυραννιέται από τα οράματά του και την αγαπημένη του Στέλλα να τον στοιχειώνει, καθώς αυτός βολοδέρνει μέθυσος και καταθλιπτικός. Η παράσταση σε αιχμαλωτίζει από τα πρώτα λεπτά, τα μάτια με ρυθμούς πυρετικούς διατρέχουν την αίθουσα, το μυαλό επικεντρώνεται στη δράση.
Αίφνης νιώθω να κουνιέται η καρέκλα μου, κοιτώ δίπλα μου, ο ταξιθέτης έχει οδηγήσει ένα ζευγάρι που έφτασε αργοπορημένο. Εντάξει, στρέφω την προσοχή μου στη σκηνή η αφελής. Αφού κάτσουν, αρχίζουν να κινούνται και να τρίζουν τα πάντα πάνω τους μέχρι να βγάλουν τα μπουφάν και το παλτό και να τα τακτοποιήσουν. Τρώω αγκωνιές, ακούω το τρίξιμο, λέω θα τελειώσει. Χα... Η κυρία αποφασίζει να κάνει ανασκαφή στην τσάντα. Βγάζει το κινητό, τσεκάρει μια τελευταία φορά τα μηνύματα, κατεβάζει τον ήχο. Το βάζει στην τσάντα. Βγάζει ένα κουτί με καραμέλες, ξετυλίγει μια, τη βάζει στο στόμα, το χαρτάκι πάει στην τσέπη. Πάει να κλείσει την τσάντα. Διστάζει. Ρωτάει τον συνοδό της αν θέλει καραμέλα. Θέλει. Βγάζει πάλι το πακέτο, ξετυλίγει μια, του τη βάζει στο στόμα. Διπλώνει το χαρτάκι. Στην τσέπη. Κλείνει την τσάντα. Χαμογελάει. Τελειώσαμε, λέω.
Δεν έχει δει τίποτα προφανώς τόσην ώρα. Αρχίζει να γυρνάει το κεφάλι σαν περισκόπιο υποβρυχίου για να δει την αίθουσα, το κοινό. Της πέφτει το κινητό από το χέρι. Μπαμ. Ολοι γύρω την κοιτούν ενοχλημένοι. Σκύβει, το παίρνει, το σκουπίζει στο μπουφάν, τσεκάρει αν λειτουργεί, ανοίγει την τσάντα, το βάζει μέσα, ψαχουλεύει κάτι άγνωστο. Την κλείνει. Και ηρεμεί. Εννοείται ότι ούτε αυτή ούτε ο συνοδός της φοράνε μάσκα -αλλά νομίζω ότι δεν δικαιούμαι να γκρινιάζω για αυτό. Σημείωση: μετά το πρώτο διάλειμμα δεν επέστρεψαν αυτή και ο συνοδός της στην παράσταση.
Επεισόδιο δεύτερο: όταν ντράπηκε και η ντροπή
Παγκόσμια πρεμιέρα της νέας, πλήρους εκδοχής του Ink του Δημήτρη Παπαϊωάννου στο Μέγαρο Μουσικής. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης επί σκηνής -ίσως για τελευταία φορά στην καριέρα του. Αντιλαμβάνεστε, υπάρχει πριν καν σηκωθεί η αυλαία μια φόρτιση στην αίθουσα. Θα τολμούσα να πω μυστηριακή φόρτιση. Εχει αρχίσει η παράσταση. Στα μαύρα σωθικά της σκηνής, ο Παπαϊωάννου, μόνος, μούσκεμα από το νερό που τρέχει διαρκώς, έχει ήδη έρθει αντιμέτωπος με το πλάσμα που σκίζει την επιδερμίδα της γης, τον αμνιακό σάκο και αρχίζει η μάχη της αναγνώρισης, της επιβολής, της συνύπαρξης. Ναι, είμαστε σε αυτό το σημείο.
Βλέπω ένα φως στον διάδρομο, ακούω γρήγορους βηματισμούς, υποψιάζομαι ότι κάτι έκτακτο συμβαίνει. Ενας ταξιθέτης με φακό οδηγεί τέσσερα άτομα σε διαφορετικές θέσεις στις μπροστινές σειρές της αίθουσας. Σοκ. Τους βλέπουμε να περπατάνε, σαν σκιές της σκηνής. Σκέφτομαι τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, στην πρεμιέρα του, τουλάχιστον 15 λεπτά αφού έχει αρχίσει η παράσταση, να βλέπει θεατές να περπατάνε για να πάνε να κάτσουν. Μπροστά στο πρόσωπό του. Στην αρχή νιώθω θυμό και αμέσως αυτός γίνεται ντροπή. Ντρέπομαι για αυτό που βιώνει ο καλλιτέχνης, για τη νόθευση της στιγμής.
Επεισόδιο τρίτο: θεριακλήδες στην ουρά
Μην είσαι ξινή. Μην είσαι γκρινιάρα, προσπαθώ να πείσω τον εαυτό μου. Βρίσκομαι μαζί με δεκάδες άλλα άτομα στην ουρά, στον δρόμο, έξω από το Πολιτιστικό Κέντρο Λεωνίδας Κανελλόπουλος στην Ελευσίνα για να δω το «Κάμαρες», του Ευριπίδη Λασκαρίδη. Περιμένουμε να έρθει το δικό μας slot για να μπούμε. Μπρος και δίπλα μου όπως είμαστε συγκεντρωμένοι, στην ουρά, πολλοί καπνίζουν. Μέσα στα μούτρα μου. Ανοιχτός χώρος, τι να πεις, θα σου πουν επιτρέπεται, καγχάζοντας. Η αδιαφορία για το αν θέλω να εισπνεύσω τον καπνό, ακόμα και να εισχωρήσει στα ρούχα μου, είναι το δικό τους δικαίωμα. Καμία έγνοια για τη συνύπαρξη πριν την είσοδο σε μια εμπειρία τέχνης. Σε μια εμπειρία κοινή. Φυσικά, και πάλι ελάχιστοι φοράνε μάσκα.
Είναι θέμα ευγένειας, αγωγής, σεβασμού, συμφωνίας ότι όλοι είμαστε ίσοι απέναντι στην συνθήκη της Τέχνης και της απόλαυσής της. Τα όρια του προσωπικού δεν καταργούνται επειδή είμαστε κοινό, επειδή είμαστε στον ίδιο χώρο. Προσωπικά, έχω νιώσει να χάνω ψηφίδες της δημιουργίας, να πρέπει να ενεργοποιήσω ξανά τον εαυτό μου για να δω την παράσταση. Γιατί όποιος νομίζει ότι ο θεατής απλά κάθεται και βλέπει κάνει λάθος. Ενας ολόκληρος μηχανισμός κινείται μέσα του. Και κάπως έτσι τρέμω ποιος θα κάτσει δίπλα μου στην επόμενη παράσταση. Ή ποιος θα με στραβοκοιτάξει σε ένα μουσείο όταν θα σκύψω να δω την επεξηγηματική επιγραφή και του χαλάσω το σέλφι μπροστά στο έργο τέχνης.