«Το θα έχουμε για πάντα το Παρίσι» γίνεται ακόμα πιο επίμονο μετά την πανδημία, αφού η πρωτεύουσα της Γαλλίας κατόρθωσε να βγει πιο δυνατή, πιο ζωντανή, πιο δημιουργική και περισσότερο ελκυστική σε επενδύσεις από την κρίση του κορωνοϊού. Γεγονός καθόλου τυχαίο...
Εξω από το Café de Flore, ουρές ανθρώπων, κυρίως νέων, περιμένουν υπομονετικά, κρατώντας το πιστοποιητικό εμβολιασμού στο χέρι, για ένα τραπέζι, ιδανικά στο πεζοδρόμιο. Η ίδια ακριβώς εικόνα, παραδίπλα, στο Deux Magots. Τα τραπέζια ασφυκτικά γεμάτα, και τρομακτικά κοντά για τα δεδομένα της πανδημίας. Απέναντι, στο Lipp, πρέπει να είσαι τρελός ή δαιμονικά τυχερός για να βρεις τραπέζι χωρίς κράτηση, με το ιστορικό μπιστρό να βάζει φυσικά τους δικούς του όρους «όχι, η σαλάτα δεν θεωρείται φαγητό», «δεν δεχόμαστε χαρτονομίσματα των 500 ευρώ» και τα filet aux poivre ή τις sole meunière να γίνονται ανάρπαστες -σημειώνω ότι το 80% των θαμώνων είναι Γάλλοι, ντόπιοι και όχι τουρίστες.
Αν ξεπεράσεις τις μάσκες στην ουρά και τις οθόνες των κινητών που φέγγουν καθώς σκανάρεται το πιστοποιητικό εμβολιασμού, ξέρεις ότι το Παρίσι ζει ξανά, ζει κανονικά, ζει με έναν τρόπο ανεπιτήδευτο και αυθεντικό, που οι άλλες μητροπόλεις του κόσμου δεν έχουν κατορθώσει ακόμα να πετύχουν. Και ναι, υπάρχει λόγος που συμβαίνει αυτό.
Σαν να ζεις ξανά στον παλιό κόσμο
Αν και το πιθανότερο είναι να μη σε λένε Εμιλι, νιώθεις κάπως σαν να πρωταγωνιστείς σε μια σειρά του Netlix από τον παλιό κόσμο, εκείνον όπου ζούσες ανέμελα, χωρίς περιορισμούς, δίχως να τρέμεις μήπως σε ακουμπήσει και σε μολύνει ένας περαστικός στον δρόμο. Το εντυπωσιακό όμως είναι ότι αυτό συμβαίνει ενώ τηρούνται απόλυτα τα μέτρα ασφαλείας, με τρόπο που στην Αθήνα, για παράδειγμα, δεν έχουμε βιώσει: δεν μπορείς να κάτσεις για καφέ ή φαγητό στο πεζοδρόμιο, σε πλατεία, σε κήπο χωρίς να έχεις πιστοποιητικό. Το οποίο ελέγχεται εξονυχιστικά, σκανάρεται, διπλοτσεκάρεται. Δεν υπάρχει το καθεστώς των μεικτών χώρων, βλέπετε. Ολοι πειθαρχούν, για όλους είναι η νέα κανονικότητα.
Στα ταξί, οι οδηγοί φοράνε μάσκες και έχουν τοποθετήσει διαφανή διαχωριστικά που τους απομονώνουν από τους επιβάτες -δεν επιτρέπεται να καθίσεις μπροστά. Οι περισσότεροι δέχονται μόνο κάρτες ή έστω αποφεύγουν διά ροπάλου τη συναλλαγή με ρευστό. Χρήματα δεν αλλάζουν χέρια, ακόμα και στα καταστήματα σε ρωτάνε αν έχεις κάρτα, όταν βλέπουν να βγάζεις ευρώ.
Αν και η χρήση μάσκας δεν είναι υποχρεωτική στον δρόμο και στα πάρκα, τουλάχιστον οι μισοί φοράνε. Οι κάτοικοι της πόλης έχουν πάρει απολύτως σοβαρά τα μέτρα ασφαλείας, με σχεδόν το 85% του πληθυσμού στο Παρίσι, άνω των 12 ετών, να έχει ήδη εμβολιαστεί.
Με αυτή την πιστή εφαρμογή των μέτρων, φαίνεται ότι το στοίχημα του Μακρόν τουλάχιστον στην πρωτεύουσα πέτυχε. Εφάρμοσε ένα από τα πλέον αυστηρά πρωτόκολλα και, ναι, οι πολίτες ανταποκρίθηκαν και τώρα ανταμείβονται γευόμενοι την πραγματική ζωή.
Το Παρίσι έκανε την πανδημία μια μορφή ευκαιρίας, κέρδισε προβάδισμα δηλαδή ως προορισμός και ιδανικός τόπος για να ζεις, σε σχέση τουλάχιστον με άλλες πρωτεύουσες. Σίγουρα βοήθησε η έμφυτη αγάπη των Παριζιάνων για τη ζωή, για την καλοπέραση, για τον πολιτισμό, για τη συνύπαρξη στους δρόμους είτε σε νέες επαναστάσεις, είτε απλά στην εξέγερση για την ίδια τη ζωή στον δημόσιο χώρο -χαριτολογώντας, μια γνωστή μου είπε ότι της θυμίζουν Θεσσαλονικείς.
Στην εξίσωση αυτή δεν μπορεί να μην προστεθεί, βεβαίως, και το έδαφος που κέρδισε το Παρίσι, το φθαρμένο γόητρο που λάμπει ξανά, μετά το Brexit.
Το Παρίσι κερδίζει και το χαμένο έδαφος του Λονδίνου μετά το Brexit
Με το ανταγωνιστικό Λονδίνο -ως προορισμό, κέντρο πολιτισμού, μόδας, ευζωίας- να ταλανίζεται από τις συνέπειες της εξόδου από την κρίση, τις συναλλαγές να γίνονται πιο δύσκολες και ακριβές, το ιστορικό Παρίσι φαντάζει ένας παράδεισος για Ευρωπαίους και Αμερικανούς, φυσικά. Και βέβαια, ο προγραμματισμός δράσεων είναι εντυπωσιακός και με διαρκείς ριπές: από τον Σεπτέμβριο ήδη, είδαμε το μεγάλο εικαστικό γεγονός της χρονιάς, την εικαστική παρέμβαση του Christo στην Αψίδα του Θριάμβου, που ντύθηκε ολόκληρη με δεκάδες χιλιάδες μέτρα ύφασμα. Είδαμε την Εβδομάδα Μόδας που ξεκίνησε στις 29 Σεπτεμβρίου και έγινε με απόλυτη φυσική παρουσία σε εμβληματικούς χώρους και μουσεία της πόλης. Ξεκίνησε στις 21 Οκτωβρίου η κορυφαία φουάρ σύγχρονης τέχνης, η FIAC, προσελκύοντας συλλέκτες, φιλότεχνους και επισκέπτες από όλο τον κόσμο, έτοιμους για σημαντικές αγορές έργων τέχνης ή απλώς για ενημέρωση.
Διαρκώς πραγματοποιούνται εγκαίνια σημαντικών εκθέσεων στα μεγαλύτερα μουσεία της πόλης -μη λησμονούμε την έκθεση «Παρίσι-Αθήνα, η γέννηση του μοντέρνου ελληνικού κράτους 1675-1919» στην αίθουσα Napoléon, στο Μουσείο του Λούβρου, που εγκαινιάστηκε από τον ίδιο τον Εμανουέλ Μακρόν και τον Κυριάκο Μητσοτάκη.
Ταυτόχρονα, νέα καφέ, εστιατόρια, καταστήματα εμφανίζονται στην πρωτεύουσα. Το Flamant ήδη από τα τέλη Σεπτέμβρη προσέφερε προς πώληση χριστουγεννιάτικα στολίδια. Τα ανθοπωλεία έχουν γεμίσει την πόλη με τραπεζάκια γεμάτα λουλούδια και ευφάνταστες συνθέσεις. Και όλοι θέλουν να είναι εκεί, θέλουν να είναι παντού, θέλουν να αναπληρώσουν τον χαμένο χρόνο, τη ζωή που δεν έζησαν επί δύο χρόνια.
Η ζωή που δεν ζήσαμε για δύο ολόκληρα χρόνια
Το να κλείσεις τραπέζι για καφέ ή φαγητό στο εστιατόριο του Bourse de Commerce (το παλιό Χρηματιστήριο), όπου στεγάζεται η συλλογή σύγχρονης Τέχνης του Francois Pinault, είναι ένα σύντομο παριζιάνικο ανέκδοτο. Τουλάχιστον δύο εβδομάδες πρέπει να περιμένεις για την ποθητή θέση, στο μουσείο, το οποίο από μόνο του αποτελεί λόγο για να επισκεφθεί κάποιος ξανά το Παρίσι. Υπολογίζω πόσο θα έχει λιώσει όλο αυτό το διάστημα, μέχρι να γίνει η κράτηση του τραπεζιού, το αριστουργηματικό τεράστιο γλυπτό από κερί που έφτιαξε ο Urs Fischer, το πιστό αντίγραφο, σε φυσικό μέγεθος, του «The rape of the Sabine Women» του Giambologna. Εχει αναμμένο το φιτίλι στην κεφαλή και κυριολεκτικά σιγολιώνει, αφανίζεται, καθώς στέκει κάτω από τον γυάλινο θόλο του νεοκλασικής αρχιτεκτονικής κτιρίου του 1889 με το συγκλονιστικό φρέσκο, που μίσθωσε για 50 χρόνια ο μεγιστάνας Francois Pinault, για να το μετατρέψει σε Μουσείο και να στεγάσει τη συλλογή έργων τέχνης του. Με τη διάθεση να δώσει έμφαση στην παραστατική τέχνη που πιστεύει ότι πρέπει να κερδίσει την χαμένη της υπερηφάνεια και αξία πίσω.
O αρχιτέκτονας σταρ της εποχής Tadao Ando επιμελήθηκε την ανακατασκευή του χώρου, με απόλυτο σεβασμό των αρχιτεκτονικών στοιχείων, αλλά και με δυναμικές παρεμβάσεις, που έδωσαν στo κτίριο απόλυτη σύνδεση με το σήμερα και μια αίσθηση διάρκειας -ένας τοίχος από τσιμέντο όρισε το αίθριο και ορθώθηκε κάτω από τον θόλο και την τοιχογραφία («wow», θα αναφωνούσαν κάποιοι).
Σημειώνουμε ότι ο δήμος του Παρισιού δέχθηκε να μισθώσει για πενήντα χρόνια το ιστορικό κτίριο στον Pinault, καθώς αυτός ανέλαβε την πλήρη ανακατασκευή και τη μετατροπή του σε μουσείο, έναντι 160.000.000 ευρώ. Φυσικά, είχε την επιμέλεια και την επιλογή των μελετητών και κατασκευαστών. Και έτσι νιώθεις ένα αίσθημα αμετάφραστο, καθώς στέκεις έκθαμβος, κοιτάζοντας ψηλά το κεφάλι του γλυπτού να λιώνει κάτω από την τοιχογραφία που απεικονίζει, ουσιαστικά, την ιστορία της αποικιοκρατίας και του διεθνούς εμπορίου από τον 17ο αιώνα και μετά.
Celine, Saint Laurent και πατίνι: Ο νέος εθισμός των Παριζιάνων
Σχεδόν ένα χιλιόμετρο παραπέρα, ορδές φωτογραφίζονται στις πυραμίδες του I.M. Pei στο Μουσείο του Λούβρου, τα τεράστια πάνελ με τον πίνακα «Αθηναϊκή Νύχτα» του Ιάκωβου Ρίζου θροΐζουν από τον αέρα πάνω στην πρόσοψη, καθώς ενημερώνουν για την έκθεση «Παρίσι-Αθήνα, η γέννηση του μοντέρνου κράτους 1675-1919» και πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός όταν διασχίζεις τον δρόμο, κοιτώντας έκθαμβος ψηλά, γιατί μπορεί να πέσεις θύμα της απόλυτης νέας τρέλας των Παριζιάνων: τα πατίνια. Τραβάω το πόδι μου απότομα από το οδόστρωμα βλέποντας μια Γαλλίδα, με συγκλονιστικό παλτό Celine, το περικάρπιο του Hermès, που είδα σε τουλάχιστον δέκα γυναικεία χέρια όσο έμεινα στο Παρίσι (αξίας 2.000 ευρώ),
με loafers (τα τακούνια έχουν εξοβελιστεί σχεδόν, επίσης σπάνια βλέπεις γυναίκες που έχουν κάνει μπότοξ, υαλορουνικό κ.λπ. και, ναι, είναι πανέμορφες), να περνάει φουριόζα πάνω στο πατίνι της.
Το πατίνι έχει γίνει το πιο ποθητό αξεσουάρ του εστέτ, μοντέρνου Παριζιάνου. Οι δύο όχθες του Σηκουάνα έχουν γεμίσει με λωρίδες για ποδήλατα και πατίνια, καθώς κατά τη διάρκεια του κορωνοϊού και κυρίως μετά οι Παριζιάνοι στράφηκαν σε αυτά τα μέσα για να κυκλοφορούν στην πόλη τους. Αφού κατάφερα να περάσω τον δρόμο σώα, απέναντι στους κήπους Tuileries στο γρασίδι, δίπλα στη λίμνη με το σιντριβάνι, βλέπω δεκάδες ανθρώπους να απολαμβάνουν τον ήλιο, ενώ τοποθετούνται διάφορα γλυπτά, ως μέρος της Foir Internationale d’ Art Contemporain (γνωστή ως FIAC). Την ίδια ώρα, στην Place Vendome τοποθετείται ένα μνημειακό κόκκινο γλυπτό που θυμίζει αεροσκάφος, το «Flying dragon», που δημιούργησε το 1965 ο Αlexander Cadler.
Όλη η πόλη ένα ανοιχτό μουσείο στον δημόσιο χώρο
Nα, μια ακόμα διάσταση της ιδιοφυούς επιστροφής του Παρισιού, της μοναδικής στρατηγικής του: αν και ούτως ή άλλως η γαλλική πρωτεύουσα, με τη μοναδική αρχιτεκτονική της, τα μνημεία, την αρχιτεκτονική του Οσμάν, αποτελεί ένα ανοιχτό, δημόσιο μουσείο, η πόλη δεν στέκεται αυτάρεσκα σε αυτή την αίγλη. Διαρκώς επανατροφοδοτεί τον δημόσιο χώρο με νέα έργα σύγχρονης Τέχνης. Όπως το τεράστιο χέρι με τις τουλίπες του Τζέφ Κουνς, ανεβαίνοντας στην Champs Élysées. Και φυσικά το επικό, εφήμερο «Arc de Triomphe Wrapped», του Christo και της Jean Claude, που ήδη αποτελεί παρελθόν, κατοικεί μόνο στη μνήμη όσων το είδαν από κοντά... Των εκατομμυρίων πολιτών και τουριστών που έσπευσαν να το φωτογραφίσουν, να το πλησιάσουν -δείχνοντας πιστοποιητικό εμβολιασμού ακόμα και αν πρόκειται για τον απόλυτα ανοιχτό δημόσιο χώρο- και εξασφαλίζοντας ένα μικρό κομμάτι από το ύφασμα που τύλιξε το μνημείο.
Αυτός ο χορός αναζωογόνησης και επανατοποθέτησης στον χάρτη εντείνεται καθώς διεθνείς εταιρικές μπράντες, χώροι τέχνης (όπως ο Gagosian, που ανοίγει τον τρίτο του χώρο στο Παρίσι) επενδύουν στην πόλη, απογοητευμένοι από τις επιλογές του Λονδίνου αλλά και σπεύδοντας να λάβουν πρώτοι θέση στη νέα-παλιά γη των ευκαιριών, το Παρίσι.
Αλλά είναι σπουδαίος και ο τρόπος που οι ίδιοι οι Γάλλοι επενδύουν στην πόλη τους: Το Ιδρυμα Louis Vuitton και ο Francois Pinault δημιούργησαν δύο μοναδικά μουσεία σύγχρονης Τέχνης, που ανταγωνίζονται απευθείας τον χάρτη της Νέας Υόρκης στην πρωτοκαθεδρία της σύγχρονης Τέχνης που διαθέτει.
Όμως και σε μικρότερο επίπεδο, το άλλοτε μάλλον αδιάφορο καφέ και εστιατόριο στην αυλή του Μουσείου του Λούβρου έγινε ξαφνικά πόλος έλξης, αφού ανέλαβε τη διαχείριση, το μενού, τα πάρτι, την ατμόσφαιρα το περίφημο ξενοδοχείο Costes (σημείωση: αν πας βράδυ στο θρυλικό ξενοδοχείο για ένα ποτό στο μπαρ χωρίς να έχεις κλείσει θέση, θα φύγεις απογοητευμένος, έχοντας ρίξει κλεφτές ματιές στο αισθησιακό πάρτι που συντελείται στα υποφωτισμένα κόκκινα βελούδα του και στα τραπέζια κάτω από το γυάλινο αίθριο).
Ο γαλλικός σοβινισμός στην εποχή της πανδημίας
Μεγιστάνες αναλαμβάνουν την ανακατασκευή κτιρίων -όχι στο μέγεθος μόνο του Pinault, αλλά και με μικρότερες παρεμβάσεις.
Ο οίκος Dior ανακατασκευάζει το ιστορικό γωνιακό πολυώροφο κτίριό του, φροντίζοντας να μη χαλάσει την εικόνα του βουλεβάρτου: είναι ολόκληρο ντυμένο με μια απίστευτη επιφάνεια υφάσματος, ζωγραφισμένου, ενισχυμένου ακόμα και με ζωντανές προβολές, που δίνουν την αίσθηση της ζωής μέσα στο κτίριο (να, μια μοδίστρα φοράει το φόρεμα σε ένα φιγουρίνι και το καρφιτσώνει). Το ίδιο είδαμε να συμβαίνει σε άλλα κτίρια, με χορηγίες της Chopard, της Cartier, του Balenciaga.
Οι Γάλλοι είναι περήφανοι για αυτό που είναι, στη διαχρονία της ιστορίας τους, κάνοντας ακόμα και το ένοχο αποικιοκρατικό παρελθόν μέρος της σύγχρονης αφήγησης.
Στο Merci, ιδανικό προορισμό κάθε ευζωιστή για αγορές, καφέ, φαγητό, ένας τεράστιος τοίχος είναι καλυμμένος με τον χάρτη της Γαλλίας, και σε κάθε περιοχή του αναγράφεται μια μορφή χειροποίητης τέχνης που ανθεί εκεί: κεραμική, υφαντική, ξυλογλυπτική, κοσμήματα… Αντίστοιχα, προϊόντα από εταιρείες που δρουν σε αυτές τις περιοχές πωλούνται στον χώρο, κάνοντας τον κλάδο της δημιουργικής βιομηχανίας προσβάσιμο σε όλους. Η έννοια του γαλλικού σοβινισμού, εδώ, σε αυτή τη συνθήκη, χάνει την κακοποιητική της χροιά και αποκτά βάρος.
Το Παρίσι είναι το νέο Παρίσι
Ο παλμός του Παρισιού χτυπά ακόμα μέσα μου, μέρες μετά την επίσκεψη εκεί. Με τη λογική της δυνατότητας να ζήσουμε ξανά, χωρίς τρόμο, με όλες τις αισθήσεις.
Σκέφτομαι μια φράση του δημάρχου Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη πρόσφατα, στα εγκαίνια της Biennale της Αθήνας, μέσα στην ερειπωμένη, κενή χρήσης και ζωής στοά Αρσάκη. «Κάποιοι λένε ότι η Αθήνα είναι το νέο Βερολίνο. Τους απαντώ όχι, η Αθήνα είναι η νέα Αθήνα». Μου φάνηκε ασαφές, μου έλειψε το περιεχόμενο για αυτή τη φράση, που θα μπορούσε να εκληφθεί ίσως ως ένα ακόμα ευφυολόγημα για την πόλη. Με τη διαρκή εμπειρία του Παρισιού, το φθινόπωρο του 2021, είμαι απολύτως βέβαιη ότι το Παρίσι είναι το νέο Παρίσι. Και πως ναι, εδώ, είναι προφανές το νόημα και το περιεχόμενο.