Αν είχατε επισκεφθεί το Μουσείο Γουλανδρή στο Παγκράτι πριν τον Μάιο, τότε η επιστροφή θα σας εκπλήξει: τα 58 νέα έργα που εκτίθενται δημιουργούν ουσιαστικά μια φρέσκια εμπειρία επίσκεψης και αποκαλύπτουν υπέροχες ιστορίες καλλιτεχνών, αλλά και του ζεύγους Γουλανδρή.
Μέσα στους ασφυκτικούς μήνες της πανδημίας, γερανοί, συνεργεία, είχαν περικυκλώσει το Μουσείο Γουλανδρή στο Παγκράτι. Το ξάφνιασμα των περαστικών στη θέα των τεράστιων κουτιών που σκαρφάλωναν στον τελευταίο όροφο του κτιρίου, έκρυβε μια απρόσμενη έκπληξη για το κοινό, ήδη από την επομένη της άρσης του lockdown: από τις αποθήκες του Ιδρύματος βγήκαν αριστουργηματικά έργα της Συλλογής Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή και βρήκαν τη θέση τους σε όλους τους ορόφους του κτιρίου -με εξαίρεση τον πρώτο που παραμένει απαράλλακτος, με τα μεγάλα διαμάντια της Συλλογής που έκαναν ήδη το Μουσείο γνωστό ανά τον κόσμο.
Για την ακρίβεια 58 έργα περιμένουν να τα ανακαλύψει το κοινό και να εκπλαγούν με την εξωστρέφεια, την επικοινωνιακή τους θα έλεγε κανείς διάσταση. Ολα τους πέρα από την εικαστική αξία, κρύβουν και μια γοητευτική αφήγηση που μας επιτρέπει να δούμε βαθιά μέσα στην στρατηγική και τη λογική με την οποία δημιουργήθηκε η συλλογή. «Εστιάσαμε στο να αναδείξουμε το γεγονός ότι ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή ήταν τόσο καλοί συλλέκτες επειδή ήξεραν να δημιουργούν σχέσεις με τους καλλιτέχνες. Μέσα από συμβολικά έργα αναδεικνύουμε αυτό το ταλέντο τους» λέει η Μαρία Κουτσουμάλη, υπεύθυνη της Συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδή. Ας ρίξουμε μια ματιά σε κάποια από τα νέα έργα και την ιστορία τους.
Τα νέα έργα Πικάσο και η αφιέρωση
Καθόλου τυχαία, στο Μουσείο συναντάμε ήδη από τον δεύτερο όροφο έργα φορτισμένα με συναισθήματα -ανανεώθηκε το 30% των έργων σε αυτό τον όροφο. Αγάπη, φιλία αλλά και χιούμορ συνυπάρχουν. Φτάνοντας στον όροφο, στρίβουμε αριστερά, στο σκοτεινό δωμάτιο των σχεδίων και βλέπουμε τον ακαταμάχητο Πικάσο, ήδη 88 ετών, να «παίζει» τους αγαπημένους του Γουλανδρή. Ηταν Πρωταπριλιά του του 1970 όταν ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή επισκέφθηκαν τον φίλο τους πλέον Πικάσο στο σπίτι και ατελιέ του στο Mougins.
Iδρυμα Βασίλοη και Ελίζας Γουλανδρή.
Ο Πικάσο ετοιμαζόταν για μια έκθεση στη Βασιλεία, στην αίθουσα τέχνης του μοναδικού γκαλερίστα στον οποίο επέτρεπε ελεύθερη πρόσβαση σε όλα τα έργα του, του Ernst Beyeler (ήταν αυτός που γνώρισε τον ζωγράφο με το ζεύγος Γουλανδρή). O Πικάσο πήρε την αφίσα της έκθεσης και έγραψε μια αφιέρωση όλο σκέρτσο, με σχεδιάκια σε κόκκινο μελάνι για το ζεύγος, επιλέγοντας να κάνει μια ιδιαίτερη ζωγραφιά πάνω από το όνομα Γουλανδρής.
Σε άλλο σημείο της έκθεσης, συναντάμε μερικά ακόμα νέα εκθέματα με την υπογραφή του Πικάσο, τα υπέροχα ζωγραφιστά κεραμικά του: ένα αριστουργηματικό κεφάλι γυναίκας πάνω σε μερικώς επισμαλτωμένη πλάκα τερακότας του 1964, μια γαλάζια γοτθική κανάτα σε φύλλα, κατασκευασμένη ζωγραφισμένο και χαραγμένο πηλό που δημιούργησε το 1952 και ένα μερικώς επισμαλτωμένο κεραμικό πιάτο που απεικονίζει νεκρή φύση με κουτάλι και φέρει την ημερομηνία 22 Νοεμβρίου 1952.
Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι στον πρώτο όροφο στέκει αγέρωχη η «Γυμνή γυναίκα με τα σηκωμένα χέρια» έργο του 1907. «Στον πίνακα η γυναίκα δεν κρύβεται, δεν αιφνιδιάζεται, δεν συλλαμβάνεται σε στιγμή αδυναμίας. Αντίθετα, διεκδικεί τη γυμνότητά της με δυναμισμό που παραπέμπει σε ορισμένη αρρενωπότητα. Μόνη, χωρίς άλλα εξωτερικά στοιχεία να αποσπούν το βλέμμα του θεατή, μοιάζει να επιτίθεται στα ίδια τα θεμέλια του θηλυκού ιδεώδους. Οσο και αν ανυψωθείς σε είδωλο, δεν παύει να δείχνει απειλητική, τρομακτική», ακούμε στην ξενάγηση του μουσείου με την περιγραφή του έργου.
Τα βαρύτιμα κοσμήματα της Ελίζας Γουλανδρή αιωρούνται
Μένοντας στα κεραμικά του Πικάσο στον δεύτερο όροφο, ακριβώς δίπλα μας περιμένει μια έκπληξη. Πάνω στο δικό του βάθρο, στη δική του βιτρίνα, αιωρείται το πιο μικρο έργο της Συλλογής Γουλανδρή. Ανήκει στον γλύπτη Σεζάρ, γνωστό για τις συμπιέσεις του. Ζήτησε από την Ελίζα και αυτή του έδωσε μερικά από τα αγαπημένα της χρυσά κοσμήματα με μαργαριτάρια και πολύτιμους λίθους και αυτός μέσω της μεθόδου της συμπίεσης τα μετέτρεψε σε ένα νέο ολόχρυσό έργο, για την ακρίβεια σε ένα κόσμημα που τότε η Ελίζα άρχισε να φοράει ως καρφίτσα. Τώρα στέκει μέσα στην αίθουσα, μετέωρο και εκπληκτικό, αν και μικροσκοπικό. Πρέπει πάντως κανείς να αναλογιστεί και την τόλμη της Ελίζας Γουλανδρή που έδωσε τα βαρύτιμα κοσμήματα στον Σεζάρ για τη δημιουργία του.
Ο Μποτέρο μεταμορφώνει την Ελίζα Γουλανδρή
Η Ελίζα Γουλανδρή, μια γυναίκα μοναδικής ομορφιάς και στυλ που λάτρεψαν οι καλλιτέχνες με τους οποίους συνδέθηκε το ζεύγος και της το έδειξαν, με κάθε τρόπο. Γνωρίζαμε το πορτρέτο της από τον Μπουζιάνη, από τον Σαγκάλ, αλλά τώρα συναντάμε το ανατρεπτικό της πορτρέτο από τον Μποτέρο, τον οποίο ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή είχαν γνωρίσει μέσω της Ελληνίδας συζύγου του, της Σοφίας Βάρη. Ούτε καν δέκα πορτρέτα δεν δημιούργησε στην καριέρα του ο Μποτέρο, έκανε όμως μια εξαίρεση για την αγαπημένη του Ελίζα. Την προσάρμοσε όμως στα δικά του μέτρα, την ενέταξε στον κόσμο των πληθωρικών φιγούρων του δίνοντας μια εντελώς διαφορετική, γοητευτική διάσταση. Την «έντυσε» με ένα κόκκινο φόρεμα Valentino, εμπνεύστηκε από το ύφος του Velázquez και επέλεξε ένα σκούρο φόντο.
Όταν ο Μαρκ Σαγκάλ μπήκε στη θέση της Ελίζας Γουλανδρή
Στο υποφωτισμένο δωμάτιο του δεύτερου ορόφου -για να μην πληγώνονται τα σχέδια και τα χαρακτικά- πλάι ακριβώς στην αφίσα του Πικάσο που εκτίθεται για πρώτη φορά, συναντάμε μερικά ακόμα σχέδια που μαρτυρούν μια άλλη βαθιά σχέση φιλίας και σεβασμού του ζεύγους με καλλιτέχνη. Αυτή τη φορά πρόκειται για τον Μαρκ Σαγκάλ -στην είσοδο στο Μουσείο αντικρύζουμε την εντυπωσιακή, μεγάλου μεγάλου μεγέθους προσωπογραφία της Ελίζας Γουλανδρή που έχει ζωγραφίσει. Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας αυτού του έργου, έστελνε στο ζεύγος μικρά αστεία σκιτσάκια, σε πολλά από αυτά πρωταγωνιστούσε μάλιστα η σύζυγός του Βάβα.
Ξεχωρίζει όμως ένα σκίτσο παρωδία του πορτρέτου της Ελίζας: στο βασικό πορτρέτο βλέπουμε πίσω από την Ελίζα το πρόσωπο του Βασίλη να την προστατεύει. Στο σχέδιό του ο Σαγκάλ, όλο χιούμορ, παίρνει ο ίδιος με τα πυκνά σγουρά μαλλιά του τη θέση της Ελίζας, ο Βασίλης Γουλανδρής εμφανίζεται δυο φορές για να τον προστατεύσει και φυσικά εμφανίζεται και η σκυλίτσα Princess.
Η οδύνη του βομβαρδισμού σε ένα πρόσωπο
Nαι αναμφισβήτητα, η χορεύτρια του Ντεγκά, η γυναίκα στη Βενετία του Τζιακομέτι, οι συγκλονιστικές φόρμες της Μπάρμπαρα Χεμπγουόρθ είναι μερικά από τα εμβληματικά γλυπτά της συλλογής. Όμως πλάι σε αυτά, μια προσθήκη φορτισμένη με την ίδια την Ιστορία ήρθε να τραβήξει την προσοχή. Είναι το διαστάσεων 104 x 121 x 95 εκατοστών έργο του Igor Mitoraj «Τα μάτια της Νάρα», ένα θραύσμα προσώπου που αν και έχει κλειστά μάτια, νιώθεις να σε διαπερνούν. Η μητέρα του γεννήθηκε στην Πολωνία και βρέθηκε σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Γερμανία όπου γνώρισε τον πατέρα του, ο οποίος ήταν Γάλλος. Γεννήθηκε ο Ιγκόρ και η μητέρα του, με το μωρό στα χέρια περπάτησε από τη Γερμανία στην Πολωνία και πέρασε από τη Δρέσδη τη στιγμή που η πόλη βομβαρδιζόταν. Το έργο του είναι μια αναφορά στην οδύνη του πολέμου. «Η ομορφιά, η μεγαλύτερη αναφορά στην ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη υπάρχει στα έργα του αλλά πάντα σε θραύσματα» μας λέει η Μαρία Κουτσομάλλη.
Η επέλαση των Ελλήνων
Ο τρίτος και ο τέταρτος όροφος έχουν πραγματικά μεταμορφωθεί αφού ανανεώθηκε το 80% των έργων, με κορυφαίες ελληνικές δημιουργίες. Ξεχωρίζουμε ένα μικρό προσκύνημα, σαν παρεκκλήσι στα βουνά, με έργα του Takis στον τέταρτο όροφο. Στον τρίτο όροφο, η «Λαϊκή Αγορά» του Τέτση μοιάζει να φωτίζεται εσωτερικά – ο Τέτσης έκανε μια μεγάλη δωρεά έργων του στο Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Σχεδόν απέναντι από την Λαϊκή Αγορά, στέκεται η Σίφνος του Τέτση.
Στον τρίτη όροφο συναντάμε και μια άκρη του νήματος που συνδέει το Μουσείο Γουλανδρή στην Αθήνα με το μουσείο της Ανδρου και δη με την μεγάλη έκθεση με έργα του Γιώργου Ρόρρη που εγκαινιάζεται στις 4 Ιουλίου. Είναι η μεγάλη σπουδή στο κόκκινο του καδμίου.