Ο Κωνσταντίνος Ρήγος σκηνοθετεί τους «Ιππείς» στην Επίδαυρο, ως debate πολιτικών

Η Επίδαυρος υποδέχεται κοινό μετά την πανδημία, αυτή την Παρασκευή, με τον Κωνσταντίνο Ρήγο να σκηνοθετεί τους «Ιππείς» του Αριστοφάνη, με έναν τρόπο κόντρα σε ότι ξέραμε ως τώρα για τον χορογράφο και σκηνοθέτη.

Ο καλλιτέχνης μας εξηγεί το πώς -και διαβεβαιώνει ότι δεν έχει την ανάγκη να είναι το έργο του αρεστό σε όλους. Αρκούν οι στιγμές.

«Eίναι ο καλύτερος χορός που έχω δει τα τελευταία χρόνια σε αρχαία κωμωδία ή τραγωδία». Η φράση αυτή έχει η γίνει η συνωμοτική, επαναλαμβανόμενη, τις τελευταίες εβδομάδες μεταξύ καλλιτεχνών και δημοσιογράφων που είχαν την ευκαιρία να δουν πρόβες από τους «Ιππείς» του Αριστοφάνη που σκηνοθετεί ο Κωνσταντίνος Ρήγος για το Εθνικό Θέατρο και που ανοίγει για φέτος την Επίδαυρο στις 25, 26 και 27 Ιουνίου. Ξεπερνώντας το παράδοξο του παρορμητισμού αυτών των πρώτων εντυπώσεων, πριν καν ανέβει η παράσταση, δεν μπορεί να μην μείνει κανείς στο ρηξικέλευθο που φέρουν οι «Ιππείς» που θα δούμε στην Επίδαυρο. Η πρώτη σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Ρήγου στην Επίδαυρο. Η πρώτη φορά που σκηνοθετεί Αριστοφάνη. Η πρώτη φορά που ένας από τους πρωταγωνιστές του, η δύναμη της θεατρικής φύσης που ονομάζεται Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης (Αλλαντοπώλης) παίζει σε κωμωδία. Και βέβαια το ίδιο το έργο: η πρώτη πολιτική κωμωδία του Αριστοφάνη, ίσως η πρώτη πολιτική κωμωδία όλων των εποχών. Και όλα αυτά στην πρώτη έξοδο προς την Επίδαυρο μετά την διαφαινόμενη υποχώρηση της πανδημίας.

Μα, γιατί να κάνει Αριστοφάνη ο Ρήγος;

Όταν ρώτησα κάποιους γιατί προτάθηκε στον Κωνσταντίνο Ρήγο να ανεβάσει Αριστοφάνη – η πρόταση που του έγινε ήταν να σκηνοθετήσει όποιο έργο του δημιουργού επιθυμούσε- η απάντηση ήταν κοφτή «γιατί θα το κάνει καλά», με την έκφραση του προσώπου να λέει ότι θα έπρεπε να καταλάβω το αυτονόητο. Όταν ρώτησα τον ίδιο τον Κωνσταντίνο Ρήγο γιατί διάλεξε από το αριστοφανικό σύμπαν τους «Ιππείς» η απάντηση ήταν η μη αναμενόμενη «Διάλεξα το έργο που είναι περισσότερο πολιτικό και λιγότερο φαντασμαγορικό. Ηθελα να πάω κόντρα σε αυτό που ήταν εύκολο για εμένα, δηλαδή στο να φτιάχνω εικόνες εντυπωσιακές, μεγάλες. Ηθελα να βρω την ουσία ενός έργου και να σκάψω σε αυτό.»

Όμως ακόμα πιο πολύ ο Ρήγος ήθελε ένα έργο πολιτικό. Μπορεί το φαντασμαγορικό, αυτό το ζαλιστικό των εικόνων στη σκηνή να τον χαρακτηρίζει, όμως σχεδόν πίσω από κάθε επιλογή του στο χορό και στο θέατρο υπάρχει καθοριστικό το πολιτικό DNA. Oσοι τον γνωρίζουν καλά, όσοι είναι συνομιλητές του, ξέρουν ότι ο Ρήγος παρακολουθεί στενά την επικαιρότητα και κάνει πολιτικό σχολιασμό που πάει πέρα από το προφανές, συχνά με διορατικότητα που αποδεικνύεται προφητική. Διαφεύγει στα πάνελ των πολιτικών εκπομπών αυτό το ταλέντο που σίγουρα θα έκανε πιο σέξι κάθε σχετική συζήτηση και πιο βαθιά. «Αυτή η πρώτη πολιτική κωμωδία στην ιστορία της ανθρωπότητας, είναι ένα έργο απολύτως επίκαιρο» μου λέει ο Ρήγος.

Οι πολιτικοί που υπαινικτικά, υπάρχουν στην παράσταση

Τον ρωτάω «όσο το δουλεύατε το έργο, σκεφτόσασταν έστω αντανακλαστικά…». Με διακόπτει και απαντά «Ναι». Τον κοιτάζω έκπληκτη, αφού δεν έχω διατυπώσει την ερώτηση και επιμένει. «Ναι. Ξέρω τι θα ρωτήσετε και σας απαντώ, ναι! Ναι έβλεπα συγκεκριμένους πολιτικούς πίσω από ρόλους, φράσεις πράξεις. Και γίνεται αναφορά σε αυτούς στην παράσταση, υπαινικτικά. Δεν ήθελα να κάνω ένα έργο που θα χρησιμοποιηθεί επιθεωρησιακά». Δεν θέλω να ξεφύγω από την βαρύτητα του Αριστοφάνη αλλά με ιντριγκάρει να μάθω αν αυτό τον υπαινιγμό προσώπων θα τον αντιληφθεί το κοινό. «100% ναι. Σε σημείο που φοβάμαι» λέει και ξεσπά σε γέλια. «Ολοι είναι μέσα. Μην παραξενεύεστε. Εξάλλου και όλοι οι πολιτικοί παίζουν ρόλους, είναι απολύτως κατανοητό αυτό». Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έπαιζε ρόλο, αναρωτιέμαι. «Ηθελε να γίνει ο σωτήρας του έθνους» μου απαντά. «Κοιτάξτε, το πιο εύκολο είναι να καταγγείλεις τον κάθε πολιτικό, όλοι λέμε ότι εμείς θα τα κάναμε καλύτερα, αν και στην πραγματικότητα ξέρουμε ότι κανείς δεν μπορεί να κάνει ακριβώς αυτό που επιθυμεί».

Οι «Ιππείς» στάζουν πολιτική από κάθε τους λέξη. Είναι διαρκώς παρούσα, στην αντιπαράθεση των δυο πολιτικών αντιπάλων. Αλλά και στη φυσιογνωμία του χορού, που «από την γραφή δεν είναι εντυπωσιακούς όπως στους Ορνιθες ή στους Βατράχους, είναι στατικά γραμμένος». Εδώ υπήρξε η μεγαλύτερη παρέμβαση του Ρήγου. Ουσιαστικά κάνει τον χορό πρωταγωνιστή της παράστασης. «Ο χορός αποτελείται από πολεμιστές ταγμένους στην πατρίδα και στον εαυτό τους. Οι ιππείς είναι νάρκισσοι λένε στο έργο “μην σας ενοχλεί που ασχολούμαστε συνέχεια με την πάλη και τα μαλλιά μας”. Είναι μια ωραιοπαθής τάξη ανθρώπων οι οποίοι έχουν όμως την εξουσία».

Είστε νάρκισσος κύριε Ρήγο;

Ο Ρήγος, σκηνοθέτης, χορογράφος, δημιουργός μεγάλων εικόνων, διευθυντής του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Πρόεδρος στο ΔΣ της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης. Τον ρωτάω αν και ο ίδιος είναι εν μέρει κάπως σαν τους Ιππείς, έχει εξουσία και ναρκισσισμό. «Θα μπορούσα να είμαι, ναι. Χμ, μπορεί να ταυτίστηκα για αυτό με αυτόν τον χορό διαβάζοντάς… Θεωρώ ότι έχω εξουσία από τη θέση μου ως δημιουργός, όχι από τις θεσμικές μου θέσεις. Είμαι χορογράφος, άρα έχω ένα βαθμό εξουσίας απέναντι στους χορευτές που υπηρετούν το όραμά μου. Το ίδιο ισχύει και για τις σκηνοθεσίες μου. Αρα, η εξουσία ενυπάρχει στη φύση της δουλειάς μου. Οι άλλες μου θέσεις είναι διοικητικές και για αυτό πρέπει να τις χρησιμοποιώ ώστε να πετύχω το μέγιστο καλό. Οι θέσεις αυτές δεν είναι για προσωπική καταξίωση». Του επισημαίνω ότι κάνουν καλό και στο βιογραφικό του. «Ναι κάνει καλό στο βιογραφικό μου, όμως το βιογραφικό μου δεν με ενδιέφερε ποτέ. Με ενδιαφέρουν αυτές οι θέσεις γιατί έχω αυτή τη βίδα τού να θέλω να κάνω κάποια πράγματα που να λειτουργούν για μένα και τους άλλους».

Του ζητώ απτό παράδειγμα αυτού του «καλού» που επικαλείται. «Ας πούμε στη Λυρική: από τη στιγμή που βρέθηκα εκεί έχουν χορογραφήσει 17 διαφορετικοί χορογράφοι, παρά την πανδημία. Κάτι που στο παρελθόν δεν είχε συμβεί στην ιστορία της Λυρικής. Πολλοί λίγοι Ελληνες είχαν χορογραφήσει, με αποτέλεσμα να έχουμε ένα κενό στη δημιουργία των Ελλήνων σε σχέση με την κλασική τεχνική». Του αρέσει ο δημιουργικός παραλογισμός στους συνεργάτες του, δεν προσπαθεί αν τον τιθασέψει ακόμα και όταν του λένε ότι πρέπει να το κάνει. «Ετσι είμαι και εγώ ως δημιουργός. Θέλω να μου εξηγήσεις που κάνω λάθος, αλλιώς το παλεύω ως το τέλος για να δημιουργήσω αυτό που θέλω». Τον ρωτάω αν λειτουργεί με οράματα, είναι προφανές ότι του φαίνεται βαρετή η ερώτηση μου αυτή. «Όχι. Δεν έχω οράματα. Κάθε φορά κάνω ότι καλύτερο μπορώ». Του επισημαίνω ότι είναι μάλλον κλισέ η απάντηση.

«Δεν έχω το κόμπλεξ της επιβεβαίωσης»

«Αν είχα όραμα, πρόθεση για όσα έχω κάνει, ίσως να μην είχαν γίνει ποτέ. Το όραμα για μια θέση, ένα έργο σου δημιουργεί μια αγωνία που είναι αρνητικός παράγοντας. Εγώ όπου βρίσκομαι δίνω το μάξιμουμ των δυνατοτήτων μου και εισπράττω το μάξιμουμ των δυνατοτήτων των άλλων. Αυτό λειτουργεί», μου λέει, όσο στη σκηνή όπου έχει στηθεί μια υπαίθρια παλαίστρα με ίππους, ένα εργοτάξιο του νέου ιδανικού Δήμου, ο χορός παίρνει τη θέση του και αρχίζει ζέσταμα. «Δεν έχω το κόμπλεξ της επιβεβαίωσης. Ναι, πάντα ήθελα να αρέσει αυτό που θα κάνω, και τώρα θέλω να αρέσει, αλλά δεν είναι αυτοσκοπός η επιβεβαίωση μέσα από τους ανθρώπους. Μου αρέσει να δίνω κάτι χωρίς να περιμένω ανταλλάγματα». Και οι αρνητικές κριτικές -έχουν υπάρξει στο έργο του, συνήθως κόντρα σε ένα μεγάλο ρεύμα κοινού. «Δεν με κλονίζουν οι αρνητικές κριτικές. Ούτε με ευχαριστούν βέβαια. Δημιουργούν μια ρωγμή στην ευτυχία της δημιουργίας, ναι. Αλλά δύσκολα κλονίζομαι γιατί δεν υπάρχει έργο τέχνης που να αρέσει σε όλους. Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να αρέσουν όλα όσα κάνω. Δεν υπάρχει καμία τέτοια ανάγκη».

Οι φωνές στη σκηνή δυναμώνουν, ο βοηθός σκηνοθέτη Αγγελος Παναγόπουλος και η βοηθός του Ρήγου στη χορογραφία Μαρκέλλα Μανωλιάδη δίνουν οδηγίες σε έναν Χορό που μοιάζει να αποτελείται από αθλητές. Τους κοιτάζει. «Ξέρετε, όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με το έργο γύρω στα Χριστούγεννα είχα συγκεκριμένη άποψη, ήθελα να έχει μια εικόνα πιο σημερινή, πιο κοντά στη λογική της τηλεόρασης, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, γιατί μιλά για δημαγωγία και αντιδικία. Σαν και αυτό που γίνεται στο twitter. Όμως στις πρόβες με τους αυτοσχεδιασμούς, αντιλήφθηκα μια άλλη ουσία του έργου, πιο διαχρονική. Μια ουσία που έχει σχέση με το για πάντα.» Η υπαίθρια αρένα είναι το γυμναστήριο των Ιππέων, εκεί εισβάλλουν οι δυο πρωταγωνιστές, ο Παφλαγόνας και Αλλαντοπώλης για να αντιπαρατεθούν, όπως στη Βουλή ή στα τηλεοπτικά πάνελ. «Ένα μεγάλο debate είναι οι Ιππείς. Σαν πάνελ όπου ρυθμιστής, δημοσιογράφος, είναι το κοινό και οι Ιππείς. Για αυτό επέλεξα και αυτή τη σκηνογραφία: Δημιούργησα έναν αντικατοπτρισμό κοινού και Ιππέων μέσα στον κύκλο της Επιδαύρου».

Πόσο προβακατόρικο είναι να φέρει τον Μουζουράκη στην Επίδαυρο;

Την παράσταση ανοίγει τραγουδώντας ο Πάνος Μουζουράκης. Απρόβλεπτη επιλογή για την Επίδαυρο. Ισως και προβακατόρικη, μια επιλογή που θα έκανε buzz στα μέσα ενημέρωσης. Τον ρωτάω για αυτό. «Χρειαζόμουν έναν περφόρμερ, σε έναν ρόλο εισαγωγικό στην παράσταση. Ηθελα να το κάνω μουσικά, για αυτό διάλεξα τον Μουζουράκη. Τραγουδά στην αρχή και στο τέλος του έργου. Ο Μουζουράκης είναι ένας τραγουδιστής περφόρμερ σχεδόν δονκιχωτικός. Ηθελα να εντάξω την ανεξέλεγκτη τρέλα του στην παράσταση» μου απαντάει. Αναρωτιέμαι πώς το δονκιχωτικό συνυπάρχει με την τηλεοπτική περσόνα, αυτή του κριτή σε τηλεοπτικό διαγωνισμό. «Αυτό που κάνει στην τηλεόραση είναι παράβαση. Με τον τρόπο της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας και τραγωδίας», κόβει τη συζήτηση ο Ρήγος. Και μου αποκαλύπτει ότι ουσιαστικά ήταν ο αυτός που ανακάλυψε τον Μουζουράκη το 2006 και τον πήρε μαζί του να παίξει στη Λυρική. «Ηταν επί διεύθυνσης του Στέφανου Λαζαρίδη, που με είχε καλέσει να ανεβάσω το “Once upon a time in America”. Toν ανακάλυψα τον Πάνο σε ένα μαγαζί στη Νέα Σμύρνη που τραγουδούσε και τον έφερα στην παράσταση».

Μια άλλη τολμηρή απόφαση του Ρήγου είναι να βάλει στον ανδρικό χορό των Ιππέων μια γυναίκα. Την Στεφανία Γουλιώτη. «Όταν της τηλεφώνησα και της το πρότεινα μου είπε “είσαι τρελός; Τι θα κάνω σε έναν ανδρικό χορό;”. Kαι όμως ήθελα να καταδείξω τη χαμηλή εκπροσώπηση των γυναικών σε σημαντικές θέσεις στην κοινωνία. Όπως η Στεφανία είναι μια μόνο γυναίκα σε έναν χορό 15 ανδρών. Ετσι συμβαίνει στην πολιτική, στην Τέχνη στην Κοινωνία.» Το πολιτικό κύτταρο του Ρήγου είναι μονίμως εξεγερμένο. Μια από τις φράσεις που του έχει κολλήσει στο μυαλό εξάλλου, είναι αυτή που λέει στην Παράβαση η Γουλιώτη, απόρροια του κειμένου που μετέφρασε ο Σωτήρης Κακίσης «τι θέλετε από εμάς θεοί; Αρκετούς ανθρώπους και ζώα δεν σας θυσιάσαμε;».

Χτύπα ξύλο, Κωνσταντίνε

Ο Κωνσταντίνος Ρήγος έχει κάθε λόγο να χτυπάει ξύλο, φέτος το καλοκαίρι. Σκηνοθετεί για πρώτη φορά στην Επίδαυρο -και είναι μάλλον ο πρώτος χορογράφος που το κάνει αυτό στην ιστορία. Επίσης το εμβληματικό του έργο «Χορός με τη σκιά μου» χορογραφία σε έργα του Μάνου Χατζιδάκι για την Εθνική Λυρική Σκηνή έρχεται στο Ηρώδειο και μαζί επιστρέφει για πρώτη φορά στο Ηρώδειο το Μπαλέτο της Λυρικής μετά από πολλά χρόνια. Ναι θα χορέψει και ίδιος -ήταν το 1993 όταν έκανε την πρώτη του εμφάνιση στο Ηρώδειο σε μια χορογραφία του πάνω σε μουσική του Βασίλη Τσιτσάνη και ακολούθησε μόνο άλλη μία. Το έργο αυτό είναι άλλωστε αυστηρά προσωπικό. Αν τον ρωτήσεις τι είναι Τέχνη θα σου πει «η δημιουργία μιας ανάμνησης. Αυτό είναι κάτι το συγκλονιστικό. Μπορεί όλο το έργο να μην αρέσει αλλά μια στιγμή να σου μείνει για πάντα χαραγμένη. Αυτό είναι Τέχνη. Ισως για αυτό να είμαι πιο χαλαρός στο να μην κρατάω τα προσχήματα. Να μην νιώθω ότι πρέπει να κάνω πάντα κάτι αρεστό. Θέλω τα πράγματα να αρέσουν σε εμένα».

Πριν πάρει το μικρόφωνο και αρχίσει να καθοδηγεί τους ηθοποιούς, τον ρωτάω αν τον άλλαξε η πανδημία. «Όχι» είναι η πρώτη αντανακλαστική απάντηση. «Όχι δεν βγήκα αλλαγμένος. Ο ίδιος είμαι. Ισως μόνο τώρα να είμαι πιο αυστηρός σε αυτό που ζητάω. Εμαθα ότι πρέπει να είμαστε πιο ουσιαστικοί. Αρα και πιο αυστηροί.»

Μετάφραση: Σωτήρης Κακίσης
Σκηνοθεσία – Χορογραφία: Κωνσταντίνος Ρήγος
Μουσική: Θοδωρής Ρέγκλης
Σκηνικό: Κωνσταντίνος Ρήγος - Μαίρη Τσαγκάρη
Κοστούμια: Νατάσα Δημητρίου
Φωτισμοί: Χρήστος Τζιόγκας
Συνεργάτις χορογράφου: Μαρκέλλα Μανωλιάδη
Βοηθός σκηνοθέτη: Άγγελος Παναγόπουλος
Mουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνογράφου: Αλέγια Παπαγεωργίου
Β' Βοηθός Σκηνοθέτη: Χριστίνα Στεφανίδη
Βοηθός ενδυματολόγου: Αλίσα Μπουλάτ
Βοηθός ενδυματολόγου: Κατερίνα Κωστάκη
Δραματολόγος παράστασης: Εύα Σαραγά

Αλλαντοπώλης: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης
Δήμος: Στέλιος Ιακωβίδης
Κλέων: Κώστας Κόκλας
Δημοσθένης: Πάνος Μουζουράκης
Νικίας: Κωνσταντίνος Πλεμμένος

Χορός

Kορυφαίοι:
Στεφανία Γουλιώτη, Κωνσταντίνος Μπιμπής (γιουκαλίλι), Γιάννης Χαρίσης

Μέλη:
Πάρις Αλεξανδρόπουλος, Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου, Θάνος Γρίβας (κιθάρα), Πάνος Ζυγούρος (μελόντικα), Κωνσταντίνος Καϊκής, Γιάννης Καράμπαμπας (κιθάρα), Αλκιβιάδης Μαγγόνας (κλαρινέτο), Βασίλης Μπούτσικος (κιθάρα), Γιώργος Πατεράκης (κιθάρα), Κωνσταντίνος Πλεμμένος, Περικλής Σιούντας (μπαγιάν), Γιώργος Σκαρλάτος (ευφώνιο), Αντώνης Σταμόπουλος (κιθάρα)

Μουσικός επί σκηνής: Λαέρτης Μαλκότσης σαξόφωνο