Πρώτη μέρα ανοιχτή για το κοινό χθες, η έκθεση «Πύλη» του ΝΕΟΝ στο Καπνεργοστάσιο, έγινε μαζί με τον Τσιτσιπά το κυρίαρχο θέμα στο Instagram, καθώς πλήθη Αθηναίων έσπευσαν να την επισκεφθούν και να ανεβάσουν χιλιάδες φωτογραφίες. Σας οδηγούμε στα μυστικά της.
Φτάνοντας στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, το συναρπαστικό κτίριο του 1930 που αποτελεί τοπόσημο των παρυφών της Αθήνας, στη Λένορμαν, δεμένο με τη γοητεία της αρχιτεκτονικής αλλά και τις μαρτυρίες εκατοντάδων εργαζόμενων που μόχθησαν εδώ, πρέπει να είστε έτοιμοι. Ετοιμοι να βιώσετε μια εντελώς διαφορετική εμπειρία Τέχνης, για την ακρίβεια ένα παλίμψηστο εμπειριών: έργα σύγχρονης Τέχνης των κορυφαίων του κόσμου αυτή τη στιγμή, 15 εκ των οποίων δημιουργήθηκαν ειδικά για την έκθεση. Έναν χώρο που κρατά ακέραιη τη μνήμη της χρήσης του χωρίς εξωραϊσμούς ή καλλωπιστικές παρεμβάσεις, που όμως ξεπερνά ως λειτουργία χώρου Τέχνης ακόμα και καθιερωμένα μουσεία. Και μια ενέργεια που δεν συναντάς σε μουσεία και αίθουσες Τέχνης, μια ενέργεια απογυμνωμένη από την στερεοτυπική θέαση της Τέχνης και που ακαριαία δημιουργεί την αίσθηση του οικείου, του ξαναβιωμένου, της επιστροφής σε μια ανάμνηση, του διαλόγου με τον ψυχισμό και τις σκέψεις του τελευταίου ενάμιση καθοριστικού χρόνου.
Η έκθεση «Πύλη», κυριολεκτικά λειτουργεί ως μια πύλη μετάβασης σε έναν άλλο χωροχρόνο που συμπυκνώνει το παρόν και το μέλλον και έχει πρωταγωνιστή εν τέλει όχι τόσο τα έργα τέχνης, ή το κτίριο, αλλά τον ίδιο τον θεατή. Το διαισθάνεσαι ήδη καθώς πλησιάζεις και θαυμάζεις το οικοδόμημα για να δεις ψηλά, στην ταράτσα, τα βαθυκόκκινα διαστάσεων 0,9 επί 19,9 μέτρων γράμματα που γράφουν «Ever tried. Ever failed. No matter.». Είναι το έργο του Νίκου Ναυρίδη, που πρωτοσυναντήσαμε ανάμεσα στα στάχυα στην Ελευσίνα πριν από μερικά χρόνια και που εκπέμπει τώρα την εμβληματική φράση του Σάμιουελ Μπέκετ στη Λένορμαν. «Πάντα προσπάθεια. Πάντα αποτυχία. Δεν πειράζει. Προσπάθησε ξανά. Απότυχε ξανά. Απότυχε καλύτερα». Ανατριχιαστικά ταιριαστό, εύγλωττο.
Και νιώθεις το δικαίωμα αυτό στην αποτυχία, το δικαίωμα στην εύθραυστη αλλά υπέροχη ανθρώπινη φύση, κάτω από το ακίνητο -αλλά με ένα υπόκωφο θρόισμα- τεράστιο υφαντό της Μαρίας Λοϊζίδου. Το «Monumental Lightness», την μνημειώδη ελαφρότητα, έργο που δημιούργησε κατόπιν ανάθεσης του ΝΕΟΝ ειδικά για την έκθεση η γνωστή δημιουργός. Μαζί με την ομάδα της έπλεξαν 519.000 κόμπους με μετάξι, λινό, βαμβάκι που προμηθεύτηκαν από τη βιομηχανία Πεταλούδα, αυτή τη ζωντανή ιστορία επιχειρήσεων της Αθήνας που βρίσκεται στην ευρύτερη γειτονιά το Καπνεργοστασίου.
Ο μόχθος και η δημιουργία, συνυπάρχουν στην έκθεση. Με αναφορές από την περιοχή πέριξ της Λένορμαν, ως τα ποτάμια αίματος και βαναυσότητας στους δρόμους της διακίνησης ανθρώπων. Να, αριστερά από το τεράστιο κρεμαστό μνημειώδες δημιούργημα της Λοϊζίδου, βλέπουμε το επίσης μνημειώδες έργο του περίφημου βρετανού καλλιτέχνη και κινηματογραφιστή Steve McQueen: δεκάδες ασπρόμαυρες φωτογραφίες του σε χαρτί που καλύπτουν έναν τοίχο, από το πάτωμα ως την οροφή. Είναι το «Τhe Portrait as an escapologist». Όπως εξηγεί η διευθύντρια του ΝΕΟΝ και επιμελήτρια της έκθεσης Ελίνα Κουντούρη, ο McQueen «επαναλαμβάνει την εικόνα του με την πρόθεση να υπαινιχθεί τη βαναυσότητα στα πλοία που μετέφεραν σκλάβους».
Στο αίθριο όμως συναντάς έναν νέο δημόσιο χώρο, το έργο του
Danh Võ: Ένα περίπτερο από ξύλο κέδρου, κατασκευασμένο από μέλη της φυλής Ντονγκ στην επαρχία Γκουιτσόου της Κίνας. Πάνω, σε ξύλινα παρτέρια, φυτεύτηκαν νεροκάρδαμα από τον ίδιο τον Dahn που ήρθε στην Αθήνα. Η επίσημη τους ονομασία είναι Tropaeolum Majus, παραπέμποντας στα τρόπαια που οι Ρωμαίοι νικητές κρεμούσαν τις πανοπλίες και τα όπλα των ηττημένων εχθρών. Πίστευαν, βλέπετε, ότι τα πλατιά, στρογγυλά φύλλα του νεροκάρδαμου προσομοίαζαν σε ασπίδες και τα κόκκινα άνθη του σε ματωμένα κράνη. Παραδίπλα μια Μαντόνα βρεφοκρατούσα και στο πάτωμα η μοναχική ξύλινη φιγούρα του Εσταυρωμένου από τον 19ο αιώνα, ακουμπά πάνω σε μάρμαρο Καρράρα πάνω στο οποίο σμίλευσε το περίγραμμα ενός ανδρικού σώματος. Ενα σχεδόπν θρυμματισμένο αγγελούδι μέσα σε μια ξύλινη κάσα γνωστής μάρκας ουίσκι. Η πίστη, η φροντίδα, η μνήμη, το πένθος σε μια διαρκή ροή. Ακόμα κι όταν οι αυτοκρατορίες καταρρέουν, η Τέχνη και η Φύση επιβιώνουν και ακμάζουν.
O οργανισμός ΝΕΟΝ του Δημήτρη Δασκαλόπουλου κατόρθωσε να δημιουργήσει κυριολεκτικά μια Πύλη, όπως ακριβώς την εμπνεύστηκε και τη δημιούργησε εν τέλει εν μέσω της πανδημίας με τον πλανήτη σε pause, η Ελίνα Κουντούρη. Πρώτες εβδομάδες της πανδημίας, διάβασε στους Financial Times ένα άρθρο της βραβευμένης με Booker Αρουντάτι Ρόι ( το βιβλίο της «Ο Θεός των μικρών πραγμάτων» καθόρισε μια ολόκληρη γενιά όταν κυκλοφόρησε γύρω στο 1996, έγινε μια μικρή προσωπική Βίβλος). Στο άρθρο αυτό ο Ρόι έγραφε: «To ρήγμα υπάρχει. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερο από μια επιστροφή στην κανονικότητα. Η πανδημία είναι μια πύλη, ένα σημείο μετάβασης από έναν κόσμο σε έναν άλλο. Όταν περάσουμε στην άλλη πλευρά θα χρειαστεί να επαναβεβαιώσουμε για το καλό των επόμενων γενεών τη δέσμευσή μας σε συγκεκριμένες αξίες: την επανάκτηση της εμπιστοσύνης, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη Δημοκρατία».
Ετσι, ο οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, με προσωπική δωρεά μεγαλύτερη του ενός εκατομμυρίου ευρώ από τον ιδρυτή του οργανισμού, προχώρησε στην αποκατάσταση και αναβάθμιση 6.500 τ.μ. του κτιρίου, σε στενή συνεργασία με τις τεχνικές υπηρεσίες της Βουλής και δημιούργησαν την έκθεση. Δημιούργησαν εν τέλει ένα νέο συναρπαστικό χώρο Πολιτισμού που θα διαχειρίζεται η Βουλή και προσθέτει έναν χώρο υψηλών διεθνών δυνατοτήτων στην Αθήνα. Με τα πρώτα βήματα μέσα στο αίθριο του χώρου με τα μνημειώδη έργα το συνειδητοποιείς αυτό. Εδώ, στον χώροκάτω από τη μεγάλη τζαμένια οροφή που μεταμορφώθηκε σε μια Αγορά με την αρχαιοελληνική έννοια, προκαλώντας έναν έντονο διάλογο μεταξύ των έργων, των 59 καλλιτεχνών και φυσικά του επισκέπτη που είναι αδύνατο να περπατήσει ως απλός θεατής ανάμεσα στα έργα. Δημιουργοί από 27 χώρες συναντιούνται στην Αθήνα και ενεργοποιούν μια Πύλη που μας εμπεριέχει. Μια παγκόσμια Πύλη, στη Λένορμαν, πλάι στα συνεργεία, τα διαμερίσματα, τη λαϊκή της Δευτέρας, τα κλασικά καφενεία.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για αυτό, καθώς στέκεσαι μπροστά στον μεγάλο τοίχο του αιθρίου, τον μόνο που οι παρεμβάσεις ήταν ελάχιστες, προκειμένου να συνεχίσει να στέκεται φέροντας πάνω του όλη τη μνήμη του χώρου. Πάνω στα ξέφτια του χρώματος και αυτού υπήρξε κάποτε το Καπνεργοστάσιο που ο πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Τασούλας αγαπά να αποκαλεί Τεχνοστάσιον, έχουν τοποθετηθεί λευκά νέον γράμματα που σχηματίζουν τις τελευταίες λέξεις από το ποίημα του Καβάφη «Περιμένοντας τους Βαρβάρους». «Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις». Είναι το έργο που δημιούργησε ειδικά για τον χώρο ο αμερικανός Glenn Ligon, με εννέα αποδόσεις στα αγγλικά της καβαφικής φράσης. Ηδη αυτός ο τοίχος έχει γίνει η αγαπημένη καρτ ποστάλ της πόλης, η εικόνα που ανεβάζουν ξανά και ξανά οι πρώτοι επισκέπτες -αυτοί των επίσημων εγκαινίων από τη Βουλή και οι πρώτοι τυχεροί πολίτες που μπήκαν την Κυριακή στον χώρο. Οπως πάντα, στις δράσεις του νομά NEON, με δωρεάν είσοδο.
Η έκθεση σάς καλεί να την ανακαλύψετε, στο αίθριο, στον διάδρομο, στις τρεις αίθουσες με τα πατάρια τους, ακόμα και στις τουαλέτες. Το μικρό κτίριο του τελωνείου -με την υπέροχη βεράντα που ίπταται πάνω από το αίθριο και όπου θα λειτουργεί το καφέ- παραδόθηκε στον ιδιοφυή Duro Olowu. Eντυσε όλο τον χώρο με μια ταπετσαρία-τοιχογραφία που διατρέχει τους τοίχους και θυμίζει την ιστορία του κτιρίου, αφού χρησιμοποιεί επεξεργασμένα μοτίβα από ετικέτες συσκευασιών τσιγάρων που βρέθηκαν στο χώρο. Ακόμα και τα καλύμματα των τραπεζιών στο καφέ, φέρουν δικό του σχέδιο.
Στις αίθουσες, γινόταν η επεξεργασία του καπνού και στα πατάρια η μετατροπή σε τσιγάρα και πούρα. Η πρώτη από αυτές έμεινε σχεδόν ανέγγιχτη, φέροντας το ίχνος του χρόνου και φιλοξένησε μεταξύ άλλων έργων την μνημειώδη εγκατάσταση του Τούρκου Kutluğ Ataman με τις δεκάδες πολυθρόνες και τις τηλεοράσεις που παρουσιάζουν αφηγήσεις ατόμων κουρδικής καταγωγής αξιώνουν τις ζωές τους καταθέτοντας τις ιστορίες τους. Παραδίπλα συναντάμε και το πρώτο έργο του Γιάννη Κουνέλλη που υπάρχει στην «Πύλη» μια ωδή στον μόχθο και την εργατιά, απολύτως ενταγμένο στην ιστορία του κτιρίου, αλλά και τη νέα δημιουργία των Μαρία Παπαδημητρίου και Αναστασίας Παπαδημητρίου με αναφορά στην πολιτική της εργασίας.
Στο πατάρι της πρώτης αίθουσας, γιορτάζεται η δύναμη και η ιστορία των γυναικών, μέσα από σημαντικά έργα γυναικών καλλιτεχνών που συνομιλούν με αυτά του Ed Ruscha και Βαγγέλη Γκόκα. Στις δύο νέες αναθέσεις, η Elif Kamisli ρίχνει μια γυναικεία ματιά, με τη μορφή του ημερολογίου της, στην πολιτική κατάσταση της Τουρκίας την ταραγμένη περίοδο 2015-2016, ενώ η Gala Porras-Kim καταφεύγει σε μουσειολογικές πρακτικές για να αναπαραστήσει μια υποθετική πραγματικότητα. Έργα των πρωτοπόρων καλλιτεχνών Marisa Merz, Άλεξ Μυλωνά, Erika Verzutti και Dana Schutz εκτίθενται δίπλα σε άλλα, από μια νεότερη γενιά που εκπροσωπείται από τις Sidsel Meineche Hansen, Tala Madani και τη Μυρτώ Ξανθοπούλου.
Συνεχίζουμε την περιήγηση στον χώρο ανακαλύπτοντας διαρκώς ισχυρές αφηγήσεις και δυνατές εικαστικές εμπειρίες, όπως το μεγάλο, στιβαρό έργο του Γιάννη Κουνέλη, αριστουργηματικό, με μικρούς κάκτους φυτεμένους μέσα του στο πάτωμα της δεύτερης αίθουσας, ή το υπέροχο, διαφανές, ροζ και γαλάζιο αντίγραφο του σπιτιού που είχε στη Νέα Υόρκη ο κορεάτης Do Ho Suh.
Αυτοί είναι μόνο μερικοί σταθμοί στην περιήγηση στο Καπνεργοστάσιο -σε ένα υπόγειο του για λίγες μέρες θα φιλοξενηθεί περφόρμανς του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Σας καλεί να ανακαλύψετε όλα τα έργα και τις ιστορίες τους, δημιουργώντας ταυτόχρονα νέες δικές σας ιστορίες και αφηγήσεις. Πρόκειται άλλωστε για έργα που δεν μπορείς να μην σχετιστείς μαζί τους, να μη νιώσεις ότι σε αφορούν. Αλλωστε «η Πύλη υλοποιείται μέσα στον κόσμο των μεγάλων αλλαγών. Ευελπιστώ να είναι μια ευκαιρία για τον κάθε επισκέπτη να διερωτηθεί για το σήμερα, να διεκδικήσει το αύριο, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Όπως το νιώσει» λέει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος.
Η είσοδος είναι δωρεάν, όπως πάντα κάνει ο ΝΕΟΝ στις εκθέσεις του. Παράλληλα με την υλική παρουσίαση, λειτουργεί και μια διαδικτυακή «πύλη». Η εφαρμογή του ΝΕΟΝ για κινητά δίνει τη δυνατότητα στο κοινό να περιηγηθεί αυτόνομα στην έκθεση, να δει εικόνες των έργων και να μάθει πληροφορίες για τα έργα και τους δημιουργούς τους, καθώς και να ενημερωθεί για το πρόγραμμα των παράλληλων δράσεων. Λόγω των μέτρων για τον κορωνοϊό, επιτρέπεται συγκεκριμένος αριθμός ατόμων μέσα στο χώρο. Απαραίτητη η προκράτηση θέσης στο neon.artsvp.co
Έκθεση Portals | Πύλη Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο – Βιβλιοθήκη και Τυπογραφείο της Βουλής, Λένορμαν 218, Κολωνός, Αθήνα. Διάρκεια: 11 Ιουνίου – 31 Δεκεμβρίου 2021
Ώρες λειτουργίας: 11/6-30/9/2021
Δευτέρα, Τρίτη: κλειστά
Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 12:00-20:00
Πέμπτη: 12:00-21:00 Κυριακή: 11:00-14:00 & 17:00-21:00 1/10-31/12/2021