Σε μια συστάδα κτιρίων -μερικά απρόσιτα για το κοινό -στην καρδιά της Αθήνας και στη Στέγη, με 100 συμμετέχοντες, με τα κυρίαρχα εικαστικά μέσα αλλά και με μόδα, μουσική, ακόμα και γαστρονομία, η Μπιενάλε της Αθήνας έρχεται να μιλήσει για την έξοδο από την εποχή της συσκότισης και να θέσει ερωτήματα, όπως τι σημαίνει να είσαι Ελληνας.
Mια εικόνα έκλειψης είναι η οπτική ταυτότητα της 7ης Μπιενάλε της Αθήνας που θα εγκατασταθεί στην πόλη από τις 25 Σεπτεμβρίου ως τις 29 Νοεμβρίου. Εκλειψη (Eclipse) είναι και ο τίτλος «για την ολοένα και πιο θολή αντίληψη που έχουμε για την πραγματικότητα εξαιτίας μιας κατάστασης διαρκούς ρευστότητας που βιώνουμε», αναφέρει το press kit που δόθηκε στους δημοσιογράφους καθώς περιμέναμε να αρχίσει η συνέντευξη Τύπου για τη Μπιενάλε. Σκέφτομαι το ιδιοφυές εξώφυλλο της ιταλικής Vogue που κυκλοφορεί σήμερα, το σημείωμα του διευθυντή της Εμανουέλ Φαρνέτι που στην εποχή των άδειων δρόμων στον Μιλάνο λόγω κορωνοϊού, μας καλεί να αναρωτηθούμε ξανά τι είναι πραγματικότητα. Κατασκεύασε ένα ψηφιακό κορίτσι για το εξώφυλλο, ένα κορίτσι που δεν υπάρχει, σε μια εποχή που η επικοινωνία δεν είναι φυσική, είναι ψηφιακή, μέσω μιας οθόνης.
Νέες ιστορίες για την Αθήνα
Το λέω στον Poka-Yio, ιδρυτικό διευθυντή της Μπιενάλε και πλέον υπεύθυνου Οπτικού Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση. Μου θυμίζει και το σόου του Balenciaga πριν λίγες μέρες στο Παρίσι: ένας βυθισμένος σκοτεινός κόσμος, με κυρίαρχη την αίσθηση της ολικής έκλειψης. Το ζήτημα της συσκότισης, της βύθισης του κόσμου στο σκοτάδι λόγω της κλιματικής αλλαγής, της απώλειας της σωματικής επαφής, του φόβου, αναδύεται σε κυρίαρχο ερώτημα στη μόδα, στις τέχνες και η Μπιενάλε το φέρνει προς συζήτηση στην Αθήνα, μέσα από ένα ιδιαίτερο πρίσμα, μέσα από φίλτρα εντοπιότητας που επιβάλλει η πόλη μας, μέσα από καταιγίδα ερωτημάτων για θέματα ταυτότητας, αλλά και βάζοντας την πινέζα-επίκεντρο της καλλιτεχνικής έκφρασης στην Αφρική.
Συνολικά 100 θα είναι οι συμμετέχοντες στη Μπιενάλε, εκ των οποίων περίπου οι 20 είναι Ελληνες. Στόχος είναι πάντα να γίνουν νέες παραγωγές έργων -κάτι που σαφώς εξαρτάται από τα οικονομικά δεδομένα που θα έχει ο οργανισμός. Ο Poka-Yio δήλωσε ότι το 30% περίπου των έργων που θα δούμε θα προέρχονται από αναθέσεις.
Στον πολιτισμό της μαύρης ηπείρου που παράγεται όχι μόνο εκεί, αλλά ανά τον κόσμο, εστιάζει η Μπιενάλε. Και στην Αθήνα, όπου ζουν πρώτης και δεύτερης γενιάς Αφρικανοί. Ελληνες με ρίζες στην Αφρική. Κοινότητες που φέρουν μέσα σε αυτό που αποκαλείται Λίκνο του Δυτικού Πολιτισμού πρακτικές τέχνης, λατρείας, βιώματος που διαφέρουν από τις κυρίαρχες δικές μας και που φέρουν σπέρματα παγανισμού που προκαλούν φόβο σε κάποιους. Το Ιδρυμα Ωνάση στηρίζει και ουσιαστικά συνδιοργανώνει την Μπιενάλε. Μια σχέση που είχε ξεκινήσει εδώ και χρόνια αλλά τώρα «πατήθηκε ένα κουμπί για να ακολουθήσει η εκτίναξη, η απογείωση της σχέσης μας. Το Ιδρυμα Ωνάση πιστεύει στις συνέργειες, τις επιδιώκει, θέλουμε να είμαστε η συγκολλητική ουσία με όσους θέλουν να πουν μια ιστορία για την Αθήνα, μια ιστορία για τον κόσμο» τόνισε η κυρία Παναγιωτάκου.
Τοπόσημα της Αθήνας και νέα χωρικά αφηγήματα
Αν και δεν ανακοινώθηκαν οι χώροι όπου θα γίνει η Μπιενάλε, καθώς βρίσκονται σε εξέλιξη συζητήσεις που συχνά είναι μακροχρόνιες και επίπονες κυρίως για να αντιμετωπισθούν ζητήματα ιδιοκτησιακού καθεστώτος, θα επιστρατευθούν πολλά κτίρια. Κάποια από αυτά απρόσιτα για το κοινό τα τελευταία χρόνια. Θα είναι «χορηγικά αφηγήματα, τοπόσημα που έχουν σχέση με ιστορίες που έχουμε βιώσει στην πόλη, μια συστοιχία στο κέντρο της Αθήνας» είπε ο Poka-Yio ενώ η κυρία Παναγιωτάκου είπε ότι θα είναι ακόμα και κάποια κτίρια που περνάμε από μπροστά τους και ουσιαστικά αγνοούμε την ύπαρξή τους. Η Στέγη θα είναι μέρος αυτού του χάρτη προφανώς, ενώ στο ερώτημά μας για το ΕΜΣΤ θα συμμετάσχει η απάντηση ήταν ότι προς το παρόν δεν έχουν γίνει συζητήσεις, αλλά είναι ανοιχτοί -τονίστηκε μάλιστα η εξαιρετική συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού και τη Λίνα Μενδώνη.
Συσκότιση, μεταμόρφωση, στοχασμός, είναι οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποίησε ο Poka-Yio για να περιγράψει το θεωρητικό υπόβαθρο της «Εκλειψης». Η Μπιενάλε είναι πάντα ένα shapshot, μια ακτινογραφία της εποχής είπε ο καλλιτεχνικός διευθυντής της, προσθέτοντας ότι τώρα θα αναζητούμε το νέα αφήγημα τη στιγμή που βγαίνουμε από την κρίση της δεκαετίας, μέσα από φίλτρα εντοπιότητας. «Σκοπός μας είναι να έχουμε μια εναλλακτική ματιά απέναντι στην κυρίαρχη του κεντρικού διευθυντηρίου της Ευρώπης. Δεν είναι να δείξουμε μόνο φορμαλιστικά έργα, αλλά να προκαλέσουμε ερωτήματα που δεν καλύπτονται από άλλα φορμάτ. Να δούμε που βρισκόμαστε μέσα σε αυτή τη σκοτεινή μεταβατική περίοδο που διανύουμε. Η έκλειψη είναι εργαλείο για αυτή την προσπάθεια».
Η πολιτική του κορωνοϊού και το σώμα ως όπλο
Το θέμα του κορωνοϊού δεν μπορούσε να λείψει από τις αναφορές, αφού «ενσωματώνει την ανησυχία για το δυσοίωνο μέλλον». Η Penny Rafferty από τους OMSK Social Club που είναι συνεπιμελητές της Μπιενάλε, αναφέρθηκε στην πολιτική διάσταση του κορωνοϊού και στην έννοια του φόβου που διευρύνει. Ως επισκέπτρια στην Αθήνα, πρόσθεσε, έχει παρατηρήσει ότι φέρουμε σωματικά πολλά βάρη που αποτελούν ιστορικά τραύματα από το παρελθόν, τραύματα που μπορεί να μην έχουμε βιώσει αλλά τα φέρουμε από τις προηγούμενες γενιές. Εστίασε επίσης στην έννοια της πίεσης για να γίνουν τα σώματα ψηφιακά, να γίνουν τα σώματα όπλα.
«Τι είναι Ελληνας; Ποιος είναι Ελληνας; Τι είναι εθνική ταυτότητα» είναι μερικά από τα ερωτήματα που θα τεθούν δήλωσε ο έτερος συνεπιμελητής Larry Ossei Mensah. Αναφέρθηκε στο Μαύρο Πρίσμα που θα χρησιμοποιηθεί για να αποτυπώσει διαφορετικές οπτικές της αφρικανικής διασποράς «μαύρο πρίσμα κυριολεκτικά και εννοιολογικά. Κυριολεκτικά αναφερόμαστε στην αισθητική, τον τρόπο σκέψης και λειτουργίας του αφρικανικού πολιτισμού, εννοιολογικά στις οντότητες που μπαίνουν στο περιθώριο, όπως οι LGBTQ, queer κ.α..».
Βγαίνοντας από τις περιπέτειες που προκάλεσε κυρίως η οικονομική κρίση, στη σκιά του βιώματος που δημιούργησε η Documenta, σε μία πόλη που μόλις απόκτησε ένα πλήρως λειτουργικό Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η Μπιενάλε της Αθήνας θα επιχειρήσει να κατασκευάσει πλήθος αφηγημάτων, από χωροταξικά, ως εικαστικά, εννοιολογικά και ιστορικά. Να καταγράψει τι υπάρχει στην έξοδο από το σκοτάδι. «Θα κοιτάξουμε μακρύτερα από τον Δυτικό Πολιτισμό. Θα κοιτάξουμε στην Αφρική. Ναι, ίσως αυτό μας θέσει εκτός ισορροπίας. Ομως ελπίζουμε να βρούμε λύσεις. Αλλά και νέους τρόπους θέασης» σύμφωνα με τον Poka-Yio.