Τουλάχιστον πέντε διαφορετικές γλώσσες άκουσα στην περιήγησή μου στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης την Κυριακή. Δεκάδες παιδιά με χάρτες στα χέρια είδα να στέκονται μπροστά σε έργα τέχνης μαζί με τους γονείς του. Εκεί και η Νίκη Κεραμεώς, ο Βασίλης Κικίλιας και 4.000 επισκέπτες που δεν φοβήθηκαν τον κορωνοϊό…
Τα κόκκινα σκαλιά του ΕΜΣΤ είναι καλογυαλισμένα. Ανδρες της ασφάλειας σκανάρουν τις τσάντες στα ειδικά σημεία ελέγχου. Στις ρεσεψιόν, μεγάλα δοχεία με κίτρινο αντισηπτικό υγρό είναι το πρώτο σημείο υποδοχής, πλάι στους χάρτες που καταγράφουν ποια έργα βρίσκονται σε κάθε έναν από τους ορόφους που εκτίθεται η μόνιμη συλλογή. «Πολύ εξυπηρετικός ο νεαρός στη ρεσεψιόν», ακούω δίπλα μου μια κυρία και στρέφοντας το βλέμμα στη ρεσεψιόν, βλέπω μια φιγούρα γνώριμη. Με τζιν, συνομιλώντας με τους επισκέπτες, δίνοντας απαντήσεις, ο γενικός γραμματέας σύγχρονου Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης μαζί με υπαλλήλους του ΕΜΣΤ υποδέχεται τον κόσμο, ακούει τα σχόλια. Χωρίς να λέει την ιδιότητά του.
4.000 επισκέπτες στο ΕΜΣΤ από όλο τον κόσμο
Ενδεχομένως οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν ότι πρόκειται για μέρος της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού – όμως η παρουσία αυτή φανερώνει ακριβώς την απόφαση να λειτουργήσει σωστά, όπως του αξίζει το ΕΜΣΤ, όπως αξίζει στους πολίτες. Η δοκιμαστική λειτουργία – περίπου ως το Πάσχα- που γίνεται με ελεύθερη είσοδο, είναι καθοριστική αφού όλοι επιζητούν σχόλια και παρατηρήσεις για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας του μουσείου.
Η πρώτη ένδειξη, είναι θετική για τον αντίκτυπο που θα έχει το μουσείο στην κοινωνία: από τις 11 το πρωί της Παρασκευής 28 Φεβρουαρίου ως τις 7 το απόγευμα της 1ης Μαρτίου επισκέφτηκαν το μουσείο τουλάχιστον 4.000 άτομα. Θα είχε ενδιαφέρον αν γινόταν μια καταγραφή των εθνικοτήτων που το επισκέφτηκαν, αφού ως επισκέπτρια την Κυριακή άκουσα πολλές διαφορετικές γλώσσες, σημάδι ότι όντως το μουσείο αυτό μπορεί να ενισχύει όχι μόνο την πολιτιστική ταυτότητα και αυτοπεποίθηση της χώρας, αλλά και την τουριστική προσέλευση.
Ως επισκέπτες βρέθηκαν στο μουσείο το Σάββατο και την Κυριακή και ο Βασίλης Κικίλιας, υπουργός Υγείας, αλλά και η Νίκη Κεραμέως, υπουργός Παιδείας. Συνολικά 172 έργα 78 Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών περιλαμβάνονται στη μόνιμη συλλογή που εκτίθεται, ενώ στην Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων στο επίπεδο -1 φιλοξενείται έκθεση με τίτλο ΕΜΣΤ Ανοιχτό. Το ΕΜΣΤ και οι ιστορίες του. Αναπόφευκτα, κάποια έργα έγιναν οι σταρ των ημερών, χάρη στη θεματική τους, στους ακαριαίους συνειρμούς που δημιουργούν με όσα συμβαίνουν στην παρούσα συγκυρία διεθνώς και κυρίως στη χώρα.
Η Σχεδία του Βιόλα στο ΕΜΣΤ που εκφράζει όλη την χώρα
Στην αίθουσα με το video-art «Η Σχεδία» του Μπιλ Βιόλα, δεκάδες άτομα κάθονται στα ειδικά παγκάκια, στο πάτωμα ή όρθιοι μπροστά σε ένα έργο που αποτυπώνει τον τρόπο που μια ξαφνική απειλή, ένας κίνδυνος αφανισμού, φέρνει κοντά τους ανθρώπους και μέσα από τη συνύπαρξή τους μπορούν να κρατηθούν ζωντανοί. Ορθιοι.
H εξωτερική απειλή υποχωρεί, το σαρωτικό κύμα που χτυπά τους διαφορετικούς ανθρώπους που μοιάζουν να περιμένουν σε μια στάση λεωφορείου υποχωρεί και βρεγμένοι, τρομαγμένοι, κλαμένοι, όλοι ξανά μαζί σηκώνονται. Το έργο προκαλεί δυνατό αντίκτυπο στους επισκέπτες και αποτελεί και ένα από τα σπουδαιότερα επιχειρήματα για το πώς μπορεί η σύγχρονη τέχνη να αφυπνίσει τον πολίτη και να πυροδοτήσει έναν ενεργό διάλογο.
Ενας Παρθενώνας φτιαγμένος από συρματοπλέγματα στο ΕΜΣΤ
Ομως και το έργο «Η επιστροφή της Ακρόπολης» του Κέντελ Γκιρς καθηλώνει – ο Παρθενώνας δεν είναι φτιαγμένος από το ένδοξο μάρμαρο αλλά από τυλιγμένα συρματοπλέγματα σαν και αυτά που χρησιμοποιεί ο στρατός για να στήσει φράγματα, σαν και αυτά που βλέπουμε κάθε λεπτό στην τηλεόραση στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η έννοια του κινδύνου και πάλι ενσωματώνεται σε αυτό το έργο, ο πολίτης μπαίνει σε εγρήγορση και επιφυλακή.
Αυτές είναι δύο μόνο από τις πολλές περιπτώσεις έργων που πυροδοτούν σκέψεις και ταράζουν τον επισκέπτη, τον συνδέουν με απρόσμενο τρόπο, από διαφορετικό φίλτρο, με την κυρίαρχη πραγματικότητα. Και κάπως έτσι, όταν καταλήγει στο δώμα και βγαίνει στον μεγάλο εξώστη με θέα την Ακρόπολη, όταν βγαίνει από τη διαδρομή της σύγχρονης τέχνης, μοιάζει να ολοκληρώνεται ιδανικά αυτός ο διάλογος. Ο καθαρός αέρας, στο βάθος η θάλασσα και σε απόσταση αναπνοής ο Παρθενώνας δημιουργούν μια νέα ισορροπία και με κάποιον τρόπο εξηγούν την επιλογή να γίνει το ΕΜΣΤ στου ΦΙΞ, μια απόφαση που κατηγορήθηκε πολύ και εξακολουθεί να προκαλεί ερωτηματικά. Κυρίως, βέβαια, εξαιτίας του ακρωτηριασμού του κτιρίου του σημαντικού αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου. H «Εγκιβωτισμένη Καμπάνα» του Ζάφου Ξαγοράρη στην άκρη του εξώστη, σε θέση επόπτη, δημιουργεί τους δικούς της συμβολισμούς.
Το ΕΜΣΤ ως νέος τρόπος πολιτικής για τον πολιτισμό
Η νέα εμπειρία του ΕΜΣΤ γεννήθηκε, με καθυστέρηση 16 ετών από την αρχική ημερομηνία που είχε ανακοινωθεί ότι θα λειτουργήσει. Και δείχνει και έναν νέο τρόπο διαχείρισης και άσκησης πολιτικής που ακολουθεί το υπουργείο Πολιτισμού καθώς προχωρεί στη λειτουργία εμβληματικών θεσμών και στην αναγέννηση άλλων
Οπως αναφέρει σε προσωπικό τόνο ο γενικός γραμματέας Σύγχρονου Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης «Αυτό το εξάμηνο το έχω αγαπήσει το ΕΜΣΤ και τους ανθρώπους του, έχω αποκτήσει μαζί τους μια απολύτως προσωπική σχέση, πέρα από ρόλους, τίτλους και αρμοδιότητες. Από μία οπτική δημόσιας πολιτικής θεωρώ ότι είναι εξίσου σημαντικό πλέον όχι μόνο το τι κάνεις αλλά και πώς το κάνεις και ο τρόπος διαχείρισης του ανοίγματος του ΕΜΣΤ είναι ένα σαφές δείγμα γραφής. Υπάρχει φυσικά ακόμα μακρύς δρόμος, αλλά τουλάχιστον είναι πλέον χαρτογραφημένος, και, το κυριότερο, υπάρχει πλέον προορισμός».