«Επανεκκίνηση», μια λέξη, εύγλωττη, είναι ο τίτλος για τη νέα σεζόν από τον Σεπτέμβριο έως τον Δεκέμβριο του 2020 που ανακοίνωσε η Εθνική Λυρική Σκηνή, με την πανδημία να αλλάζει πολλά δεδομένα, αλλά με ξεκάθαρη την πρόθεση του οργανισμού να είναι παρών, ανυποχώρητος στη σχέση με το κοινό. Μαντάμα Μπατερφλάι, Δον Κιχώτης, Nτον Τζοβάνι, Μπετόβεν στην αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος», με την Εναλλακτική Σκηνή να βάζει το πολιτικό πρόσημο.
Πρόβα, στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Ενα πιάνο και η Τσέλια Κοστέα τραγουδά την φορτισμένη με προσδοκίες άρια «Un bel di vedremo» από την όπερα «Μαντάμα Μπατερφλάι», που ανοίγει τη νέα σεζόν για την Εθνική Λυρική στις 11 Οκτωβρίου. Οι συμβολισμοί είναι εδώ, στο διάρκειας 59 δευτερολέπτων βίντεο της Λυρικής για τη νέα σεζόν, με τον τίτλο «Επανεκκίνηση». Φυσικά δεν είναι τυχαία η επιλογή της άριας. «Προτάσσουμε την ελπίδα μπροστά σε κάτι που αναγκαστικά θα είναι μέρος της ζωής μας, όμως δεν θα του επιτρέψουμε να καταστρέψει την ανθρωπιά μας, την ανάγκη μας για Τέχνη, την ανάγκη μας να είμαστε κοντά, κοινωνοί σε ό,τι ενώνει την ανθρωπότητα», λέει στο iefιmerida ο Γιώργος Κουμεντάκης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Αν και θα περίμενε κανείς ότι η καραντίνα και η παύση που επέβαλε παγκόσμια ο κορωνοϊός θα είχε ρίξει τους ρυθμούς της Λυρικής, η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. «Τα τμήματα των κατασκευών δεν σταμάτησαν να δουλεύουν ούτε μέρα», μας λέει ο Γιώργος Κουμεντάκης. Το ίδιο και ο ίδιος και η ομάδα του, αφού πέρα από τα διαδικτυακά φεστιβάλ της Λυρικής, τα δύο γκαλά στο Ηρώδειο, το ρεσιτάλ της Ανίτα Ρατσβελισβίλι στη Ρωμαϊκή Αγορά, σχεδίασαν και 20 νέες παραγωγές σε 11 αρχαιολογικούς χώρους για το «Ολη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του υπουργείου Πολιτισμού. Το πρώτο διαδικτυακό φεστιβάλ βγήκε στον αέρα μέσα στην καραντίνα, τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο θα προβληθεί online το δεύτερο με έμφαση στη λόγια μουσική, ενώ ήδη ετοιμάζονται το τρίτο και το τέταρτο διαδικτυακό φεστιβάλ που θα προβληθούν ως το τέλος του έτους.
Εκπαιδεύοντας το κοινό στη νέα συνθήκη
Τα Γκαλά στο Ηρώδειο, οι δράσεις σε ανοιχτούς χώρους, έχουν για τον Γιώργο Κουμεντάκη πολλές περισσότερες απολήξεις, πέραν της ενεργοποίησης της τέχνης και του κοινού. «Είναι και μια διαδικασία για να ξεφοβηθεί το κοινό και κυρίως να εκπαιδευθεί στη νέα συνθήκη που έφερε η πανδημία. Εφαρμόζουμε με απόλυτη ακρίβεια όλα τα πρωτόκολλα υγειονομικής ασφάλειας, με ευλάβεια μπορώ να πω. Και το ανοιχτό τοπίο μας επιτρέπει να βοηθήσουμε το κοινό να μπει στη λογική της παρακολούθησης συναυλιών ξανά», εξηγεί. Μια διαδικασία καθοριστική, αφού ο ψυχολογικός παράγοντας και η ανάγκη να μάθουμε να προσερχόμαστε με διαφορετικό τρόπο στις αίθουσες είναι καθοριστικά στοιχεία για να μείνει η σχέση του κοινού με την τέχνη ενεργή.
Με αυτή τη συνθήκη και με τις αίθουσες στη Λυρική να λειτουργούν με 50% πληρότητα από τον Οκτώβριο -τουλάχιστον μέχρι νεωτέρας- το κοινό θα δει την όπερα του Πουτσίνι «Μαντάμα Μπατερφλάι», μια συναυλία αφιέρωμα στα 250 χρόνια του Μπετόβεν στις 5 Νοεμβρίου, το μπαλέτο της Λυρικής στον «Δον Κιχώτη» του Μίνκους σε χορογραφία Τιάγκο Μπορντίν, με τη Μαίρη Κατράντζου να υπογράφει τα κοστούμια, και τον «Ντον Τζιοβάνι» του Μότσαρτ σε συμπαραγωγή με την Οπερα του Γκέτεμποργκ και τη Βασιλική Οπερα της Δανίας. «Ηταν προγραμματισμένες παραστάσεις, που όμως έρχονται με κάποιες τροποποιήσεις εξαιτίας των συνεπειών του κορωνοϊού», εξηγεί στο iefimerida ο Γιώργος Κουμεντάκης. Ετσι, ο ιδιοσυγκρασιακός Ολιβιέ Πι, που μας χάρισε πρόσφατα έναν αριστουργηματικό Βότσεκ, επρόκειτο να σκηνοθετήσει τη «Μαντάμα Μπατερφλάι». Τελικά, θα γίνει μια ειδική προσαρμογή-αναβίωση της παράστασης που είχε σκηνοθετήσει στο Ηρώδειο ο Ούγκο ντε Ανα, με τις αλησμόνητες βιντεοπροβολές. Ο «Δον Κιχώτης», που ήταν έτοιμος να ανέβει πριν από την καραντίνα, έρχεται πανέτοιμος, ενώ ο «Ντον Τζοβάνι» που θα κάνει πρεμιέρα στην Αθήνα πριν πάει σε Γκέτεμποργκ και Κοπεγχάγη, έχει απολύτως ελληνικό καστ. «Σε επόμενες συμπαραγωγές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, θα δούμε και Ελληνες τραγουδιστές να εμφανίζονται στις σκηνές του εξωτερικού», μας λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Λυρικής.
Απώλειες 2,5 εκατομμυρίων από την πανδημία
«Θα τηρήσουμε τον προγραμματισμό μας σε κάθε δυνατή συνθήκη. Είμαστε προετοιμασμένοι για κάθε σενάριο ώστε να μην κλείσει η Λυρική», λέει ο Γιώργος Κουμεντάκης. Βέβαια, έχει γίνει ήδη ένας εξορθολογισμός για να αντιμετωπιστούν οι οικονομικές απώλειες από την πανδημία. «Από τον Μάρτιο ως τώρα έχουμε απολέσει 1.800.000 ευρώ από τα εισιτήρια (σ.σ. με τις πολύτιμες δύο παραστάσεις του Ηρωδείου να έχουν ακυρωθεί), ενώ ως το τέλος του χρόνου, με δεδομένο ότι θα έχουμε πληρότητα της τάξεως του 50% στις αίθουσες, οι απώλειες εσόδων θα φτάσουν στα 2,5 εκατομμύρια ευρώ», λέει ο Γιώργος Κουμεντάκης. Αλλά εδώ προκύπτει μια ευχάριστη έκπληξη. Το κόστος αυτό δεν θα καλυφθεί μόνο μέσα από αλλαγές που θα γίνουν στις παραγωγές αλλά και από τους χορηγούς. «Οχι μόνο δεν χάσαμε, αλλά, το αντίθετο, αυξήσαμε τους χορηγούς μας μέσα στην πανδημία. Και βέβαια έχουμε τη σταθερή υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος», αποκαλύπτει ο καλλιτεχνικός διευθυντής.
Την ίδια ώρα προχωρεί η υλοποίηση του προγράμματος για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, που θα έχει περίπου 35 παραγωγές. «Θα διατηρηθεί ακέραιος ο προγραμματισμός για το 2021», μας διαβεβαιώνει ο Γιώργος Κουμεντάκης. Μέσα στο φθινόπωρο θα ανακοινωθεί μάλιστα το πρόγραμμα ημερολογιακά -από τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου ως τις τελευταίες του Δεκεμβρίου για το 2021. Είναι η πρώτη φορά που η Λυρική θα παρουσιάσει ημερολογιακό πρόγραμμα.
Η πολιτική διάσταση της όπερας
Την ίδια ώρα η Εναλλακτική Σκηνή φέρνει εννέα παραστάσεις στη σκηνή της, με το πολιτικό πρόσημο να ξεχωρίζει. Εξ αυτών οι επτά ήταν γνωστές και προστίθενται δυο νέες παραγωγές: η όπερα δωματίου του Χάρη Βρόντου «Αχμάτοβα» και «Η επέτειος», καθώς και το «Γεγονότα» του Ντέιβιντ Γκρέιγκ που είναι εμπνευσμένο από τη μαζική σφαγή 69 ατόμων από τον Άντερς Μπρέιβικ το 2011 στη Νορβηγία. «Το θέμα της πολιτικής πάντα απασχολεί την Εναλλακτική. Ξέρω ότι σε επίπεδο στερεοτυπικού λόγου η όπερα είναι μια απολιτική τέχνη, όμως αν ψάξεις βαθιά θα δεις πόσο βαθιά ήταν η σχέση του Βέρντι ή του Βάγκνερ με την πολιτική. Εξαρχής ήταν στόχος μας να υπάρχει μια πολιτική διάσταση στις παραγωγές μας» λέει στο iefimerida ο Αλέξανδρος Ευκλειδης, διευθυντής της Εναλλακτικής Σκηνής.
«Είναι σημαντικό ψυχολογικά για τους εργαζόμενους, το κοινό αλλά και τους συνεργαζόμενους καλλιτέχνες να δείχνουν οι δημόσιοι φορείς μια διάθεση δράσης και υλοποίησης. Να δείξουμε μια αισιόδοξη, θετική διάθεση προς το μέλλον», λέει ο κύριος Ευκλείδης. Και προσθέτει:«Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι η σχέση του κοινού με το ζωντανό θέαμα δεν είναι αυτονόητη, δεν θα υπάρχει για πάντα. Δεν μοιάζουν όλοι με τον στενό πυρήνα των θεατρόφιλων που θα τρέξουν στα θέατρα μόλις επαναλειτουργήσουν, όπως έτρεξαν όλοι στα κομμωτήρια όταν άνοιξαν», υπογραμμίζει.
Η χορωδία μάρτυρας, θεατής, πρωταγωνιστής στα «Γεγονότα»
Τη νέα καλλιτεχνική περίοδο θα ανοίξουν στην Εναλλακτική Σκηνή τα έργα του Μίκη Θεοδωράκη, ο «Επιτάφιος» και ο «Διόνυσος». Ακολουθεί το Ελληνογερμανικό Θέατρο, με έδρα την Κολωνία, με τη θεατρική διασκευή της ταινίας του Λαρς φον Τρίερ «Europa». Το Μπαλέτο της ΕΛΣ παρουσιάζει ένα δίπτυχο δύο σημαντικών χορογράφων της νεότερης γενιάς, με διεθνή παρουσία, της Ερμίρας Γκόρο και του Γιάννη Μανταφούνη. Το Φεστιβάλ Πιάνου της Εναλλακτικής Σκηνής είναι αφιερωμένο φέτος στις 32 σονάτες του Μπετόβεν, από τη γέννηση του οποίου συμπληρώνονται φέτος 250 χρόνια. Οι «Τέσσερις εποχές», η παράσταση για παιδιά και νέους βασισμένη στο ομώνυμο αριστούργημα του Αντόνιο Βιβάλντι, επανέρχεται για έναν δεύτερο κύκλο παραστάσεων.
Η Εναλλακτική Σκηνή συστηματικά υποστηρίζει την ελληνική μουσικοθεατρική παραγωγή, με νέες αναθέσεις και παρουσιάσεις σημαντικών έργων της εγχώριας παραγωγής. Στον άξονα αυτό εντάσσεται και η παρουσίαση δύο μονόπρακτων οπερών δωματίου του πολυγραφότατου Χάρη Βρόντου, ενός συνθέτη με σταθερή και μακρά παρουσία στο λυρικό θέατρο. Τα δύο έργα, το «Ρέκβιεμ Αχμάτοβα» και «Η επέτειος», παρουσιάζονται σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία της Αγγέλας Σαρόγλου. Το «ΗΠΑΡ» είναι μια παράσταση μουσικού θεάτρου βασισμένη σε κείμενο του Ευθύμη Φιλίππου. Το έργο του Ντέιβιντ Γκρέιγκ «Τα γεγονότα», έργο εμπνευσμένο από τη μαζική σφαγή 69 ανθρώπων από τον ακροδεξιό Μπρέιβικ το 2011 στη Νορβηγία, είναι μια πρότυπη συμπαραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής και οκτώ Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων. Στην παράσταση συμμετέχουν τοπικές ερασιτεχνικές χορωδίες. Μάλιστα, σε κάθε παράσταση θα συμμετέχει μια διαφορετική χορωδία, που θα έρχεται να προστεθεί σε ένα δουλεμένο συνεκτικά σύνολο, ως μάρτυρας, ως θεατής και ως πρωταγωνιστής μαζί.
Στο τέλος της χρονιάς επανέρχεται στην Εναλλακτική Σκηνή το θρυλικό μιούζικαλ «Into the Woods» των Στίβεν Σόντχαϊμ και Τζέιμς Λαπάιν, σκηνοθετημένο από τον Δημήτρη Μπογδάνο, με μια ομάδα νέων, αλλά και καταξιωμένων πρωταγωνιστών. Μια εναλλακτική προσέγγιση του αντι-παραμυθιού του Σόντχαϊμ, που συνεπήρε το κοινό με τη δροσερή και ευφάνταστη ερμηνεία του έργου.