Το πρώτο μέρος της Θείας Κωμωδίας του Dante Alighieri, του επικού αφηγηματικού ποιήματος των αρχών του 14ου αιώνα, εικονογραφήθηκε από τους διάσημους Γάλλους εικαστικούς, ζωγράφους και illustrators Paul και Gaëtan Brizzi και κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά, σε μια συλλεκτική, πολυτελή έκδοση από τις εκδόσεις Οξύ.
Μπορεί μια κατάβαση στην κόλαση να γίνει ένα συναρπαστικό ταξίδι στον κόσμο της Τέχνης; Με ζοφερές στιγμές που μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής, με απόκρημνα τρομακτικά φαράγγια, με σώματα που ίπτανται σε μια χορογραφία του θανάτου, με έναν εφιαλτικό κόσμο βγαλμένο από τους αρχέγονους τρόμους, τα αδέρφια Πολ και Γκαετάν Μπριζί τόλμησαν να αναμετρηθούν με ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Οι δύο βραβευμένοι δημιουργοί εικονογράφησαν την Κολαση του Δάντη, του πρώτου δημιουργού της Ιταλικής ποίησης, μιας από τις σπουδαιότερες μορφές του ευρωπαϊκού πολιτισμού, καταφέροντας έναν πραγματικό άθλο και δημιουργώντας ένα αληθινό κομψοτέχνημα, ένα graphic novel που μπορεί να εξοικειώσει σήμερα το νεανικό και όχι μόνο κοινό με ένα αφηγηματικό ποίημα του 14ου αιώνα.
Η Κόλαση, είναι το πρώτο από τα τρία μέρη, μαζί με το Καθαρτήριο και τον Παράδεισο, από το μνημειώδες κλασικό έργο της Θείας Κωμωδίας που συνέθεσε ο Δάντης Αλιγκιέρι μεταξύ 1303 και 1321. Πρόκειται για ένα αφηγηματικό επικό ποίημα 100 ωδών στα ιταλικά. Κάθε μέρος του έργου αποτελείται από 33 ωδές (canti), με εξαίρεση την Κόλαση, η οποία περιέχει μία επιπλέον ωδή. Κάθε ωδή είναι γραμμένη σε ενδεκασύλλαβο στίχο. Η Θεία Κωμωδία αφηγείται την κατάβαση του ποιητή στον Άδη, η οποία υποτίθεται ότι έγινε τον Απρίλιο του 1300 μ.Χ. και παρουσιάζεται με μεγάλη λεπτομέρεια ως αληθινή. Σε αυτό το ταξίδι ο Δάντης με οδηγό τον δάσκαλό του, τον Βιργίλιο, διασχίζει τους εννέα κύκλους της κόλασης με στόχο να βρει την αγαπημένη του Βεατρίκη στον Παράδεισο.
Μια ερωτική τραγωδία
Με το σπουδαίο αυτό έργο ο Δάντης εξυμνεί στο πρόσωπο της Βεατρίκης, το ιδεώδες του εξιδανικευμένου λυρικού έρωτα, αποτίοντας φόρο τιμής στη μεγάλη του αγάπη, τη Βεατρίκη Πορτινάρι. Ο Δάντης, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της Φλωρεντίας, γνώρισε τη μικρότερή του κατά ένα έτος Βεατρίκη, όταν εκείνος ήταν εννέα ετών. Ο πλατωνικός έρωτας τον στοίχειωσε για για ζωή. Οι δυο τους χάθηκαν όταν η Βεατρίκη μεγάλωσε και παντρεύτηκε κάποιον άλλον άνδρα και όταν συναντήθηκαν μετά από χρόνια ξανά, εκείνη αρρώστησε και πέθανε στα είκοσι πέντε της χρόνια. Ο πόνος της απώλειας χάραξε την καρδιά και τη μνήμη του, οδηγώντας τον στην Τέχνη ως λύτρωση. Απότοκο αυτής της ερωτικής τραγωδίας είναι η Θεία Κωμωδία που έμελε να γίνει ένα από τα πιο εμβληματικά και διάσημα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Κρατώντας το πνεύμα, την αισθητική, το λυρισμό και τη ζοφερότητα της Θείας Κωμωδίας, οι διάσημοι Γάλλοι δημιουργοί Πολ και Γκαετάν Μπριζί μετατρέπουν με μεγάλη πιστότητα, προσοχή και σεβασμό το σπουδαίο αυτό κλασικό έργο σε ένα νεανικό graphic novel, προσφέροντας στο κοινό μια εικονογράφηση που κάθε της καρέ, κάθε της σελίδα είναι σαν πίνακας ζωγραφικής που οπτικοποιεί τους στίχους και απεικονίζει την κόλαση με ασύλληπτη λεπτομέρεια.
Οι βραβευμένοι Paul και Gaëtan Brizzi εξηγούν πώς μετέτρεψαν την Κόλαση του Δάντη σε graphic novel
Oι Πολ και Γκαετάν Μπριζί είναι δίδυμα αδέρφια που γεννήθηκαν το 1951. Ως εικονογράφοι μαθήτευσαν δίπλα στον διάσημο Γάλλο σχεδιαστή κινουμένων σχεδίων Paul Grimault. Το 1977, απέσπασαν το βραβείο César για το καλύτερο animation μικρού μήκους με την ταινία «Fracture». Στο κείμενο που ακολουθεί, οι δύο δημιουργοί, προλογίζοντας την Κόλαση, εξηγούν όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε πριν βυθιστούμε στον ζοφερό, ποιητικό κόσμο του Δάντη:
«Μια προσαρμογή τούτου του μνημείου της παγκόσμιας λογοτεχνίας του Δάντη (1265-1321) είναι, φυσικά, τεράστια πρόκληση. Με άλλα λόγια, και πιο πεζά, ορισμένοι θα πουν: “τολμηρό εγχείρημα”. Το τολμήσαμε, μα αυτό δεν έγινε χωρίς δισταγμό. Και μάλιστα, όταν ο φίλος μας Ολιβιέ Σουγιέ, διευθυντής της γκαλερί Ντανιέλ Μαγκέν, μας εμφύσησε την ιδέα, αμφιβάλαμε πολύ. Πράγματι, η πυκνότητα και το βάθος του κειμένου, στο οποίο ο συγγραφέας αναφέρει συμβάντα και προσωπικότητες της εποχής του που σήμερα έχουν ξεχαστεί απ’ όλους εκτός από τους ειδικευμένους ιστορικούς, ήταν στοιχεία που δικαιολογούσαν την επιφύλαξή μας. Ασφαλώς, αναμφισβήτητα, τα συστατικά του αφηγήματος ταίριαζαν με την αγάπη μας για την υπερβολή και τη δραματική ένταση. Ασφαλώς, από άποψη ατμόσφαιρας και φωτός, φανταστικής διάστασης και συναισθηματικής φόρτισης που αναδίδονται, ήταν αδύνατον να μην μπούμε σε πειρασμό. Ο πειρασμός της Κόλασης; Περίεργος πειρασμός!
Θέλαμε να το σκεφτούμε.
Ας το παραδεχτούμε, η ζωή είναι μερικές φορές καλώς καμωμένη. Οι συγκυρίες του έτους 2020 (η υγειονομική κρίση που μας υποχρέωσε να κλειστούμε στο σπίτι) μας επέτρεψαν να βρούμε τον χρόνο να εξετάσουμε την ιδέα, και μάλιστα με πραγματιστικό τρόπο. Προτιμήσαμε λοιπόν να μην αποφασίσουμε πριν, αφενός, εξοικειωθούμε με το ίδιο το έργο και, αφετέρου, πριν σκεφτούμε τη μορφή που μπορούσε να πάρει η δουλειά μας. Σαφέστατα, έπρεπε να φανταστούμε μια εκλαϊκευτική προσέγγιση. Να φτιάξουμε ένα βιβλίο για ένα ευρύ κοινό, με κίνδυνο να απωθήσουμε τους κύκλους των διανοούμενων. Εν συντομία, να παραμείνουμε ταπεινοί αλλά να προσέξουμε, επίσης και κυρίως, να μην προδώσουμε το πνεύμα του ιδιοφυούς Ιταλού.
Πώς, μέσα απ’ αυτή την εκλαϊκευτική δουλειά, θα διατηρούσαμε την ευγένεια αυτού του έργου οικουμενικών διαστάσεων; Ιδού το ερώτημα. Άρα, βασικά, χρειαζόταν να αναλύσουμε, να ξεσκονίσουμε, να ξεδιαλέξουμε, να απαλείψουμε και να επανεφεύρουμε για να προσαρμόσουμε το κείμενο, προσέχοντας όμως να διατηρήσουμε την ουσία, το ουσιώδες. Ήμασταν σύμφωνοι μεταξύ μας να προσπαθήσουμε να δώσουμε μια υβριδική μορφή στο βιβλίο. Ούτε εικονογραφημένο βιβλίο ούτε κόμιξ. Ή, αλλιώς, εικονογραφημένο βιβλίο και κόμιξ ταυτόχρονα. Πράγματι, το έργο είναι τόσο σημαντικό σε συμβολικό επίπεδο ώστε δεν ήταν δυνατόν να προτείνουμε άλλο ένα κόμιξ μέσα στην πληθώρα των ήδη υπαρχόντων.
Το έργο του Δάντη "Η Θεία Κωμωδία" είναι ογκώδες. Αν και το αφήγημα είναι περίπλοκο, η κεντρική ιδέα είναι απλή. Οι πρωταγωνιστές, που είναι ο Δάντης και ο Βιργίλιος, διασχίζουν την Κόλαση και το Καθαρτήριο ψάχνοντας τη Βεατρίκη, την κυρία που σκέφτεται ο Δάντης, στον Παράδεισο. Μπροστά σε τέτοια έκταση, η πρώτη επιλογή ήταν να ασχοληθούμε αποκλειστικά με το πρώτο μα και πιο διάσημο μέρος του συνόλου: την Κόλαση. Το αποφασίσαμε, αλλά μόνο αφού σχεδιάσαμε δοκιμαστικά μισή ντουζίνα πίνακες, ξεκινώντας από ένα σενάριο του οποίου η συνέχεια εξαρτιόταν από την επιτυχία αυτής της δοκιμής. Με άλλα λόγια, βρίσκοντας ένα στυλ ικανοποιητικό για εμάς, μπορούσαμε με απόλυτη σιγουριά να καταπιαστούμε με την πλήρη συγγραφή του σεναρίου μας, ξέροντας τι όψη θα αποκτούσε το αποτέλεσμα.
Με τα προαναφερθέντα κριτήρια, ριχτήκαμε στη δουλειά και, με κίνδυνο να φανούμε προσβλητικοί, συνειδητοποιήσαμε πως αν ο Δάντης έγραψε αναντίρρητα ένα αριστούργημα, η ποιητική στην ουσία της προσπάθειά του αναπτύσσεται εις βάρος του ίδιου του αφηγήματος, που δεν υπακούει καθόλου στους κώδικες με τους οποίους είμαστε εξοικειωμένοι σήμερα. Οι σκηνές διαδέχονται η μία την άλλη και μερικές φορές μοιάζουν μεταξύ τους, ο τόνος παραμένει απαράλλαχτος σε όλο το αφήγημα και η αναζήτηση των πρωταγωνιστών γίνεται επαναλαμβανόμενη. Τελικά, διαπιστώσαμε ξεκάθαρα ότι αν έπρεπε να διηγηθούμε όλα όσα συμβαίνουν στο πρωτότυπο θα κουράζαμε τον αναγνώστη. Η απάλειψη ορισμένων ενοτήτων ήταν, επομένως, απολύτως απαραίτητη για να αποφύγουμε τούτη την παγίδα. Γι’ αυτόν τον λόγο παρακαλούμε τους γνώστες του έργου να δείξουν επιείκεια, διότι ίσως να ξαφνιαστούν ή ακόμα και να λυπηθούν επειδή δεν θα βρουν τη μία ή την άλλη ενότητα, τη μία ή την άλλη σκηνή.
Κλείνουμε εδώ την προειδοποίηση, διευκρινίζοντας πως ο μοναδικός μας σκοπός ήταν να καταστήσουμε προσιτό ένα έργο που φημίζεται ως δύσκολο και, κυρίως, πέρα από την αναπόφευκτη ζοφερότητα της ιστορίας, να το καταστήσουμε διασκεδαστικό για όλους».
- ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ
- Τζωρτζ Στάινερ, νέο βιβλίο: «Ζούμε ένα μακρύ Σάββατο αναμονής. Θα γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα Κυριακή; Αμφίβολο»
- H Αθήνα του 1960 μέσα από τα μάτια της Πατρίτσια Χάισμιθ -Τι είδε η σπουδαία Αμερικανίδα συγγραφέας [εικόνες]
- Όταν ο Ίαν Μακ Γιούαν παρουσίαζε τον Μπόρις Τζόνσον σαν... κατσαρίδα -Το καυστικό μυθιστόρημα για τον λαϊκισμό