Κρίσιμα πολιτικά γεγονότα, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, τα δεινά της Μέσης Ανατολής, η καλλιέργεια ντομάτας και πατάτας, η διπλωματία της ουροδόχου κύστης που εφάρμοζε ο πρόεδρος της Συρίας Ασαντ, συναντιούνται σε μια ακατάτακτη περφόρμανς και διάλεξη το Σαββατοκύριο στη Στέγη, από τον σημαντικό εικαστικό του Λιβάνου Ζιάντ Ανταρ.
Από το Κέντρο Πομπιντού ως το ΕΜΣΤ συναντά κανείς τα έργα του εικαστικού δημιουργού Ζιάντ Ανταρ, ο οποίος ζει μεταξύ του Παρισιού και της γενέτειράς του, με βασικά μέσα το φιλμ και τη φωτογραφία.
Τώρα, για πρώτη φορά, θα γίνει ο ίδιος, ο λόγος του, ο τρόπος που επεξεργάζεται και σωματοποιεί τις διεθνείς εξελίξεις και δη την πυρετώδη πολεμική κατάσταση στον Λίβανο, το «έργο». Θα δώσει για δύο μέρες, το Σάββατο και την Κυριακή, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση τη διάλεξη περφόρμανς, που παρουσιάζει για πρώτη φορά παγκοσμίως, με τίτλο «Η διπλωματία της ουροδόχου κύστης».
Ναι, ο τίτλος πρέπει να σας προετοιμάσει για αυτό που θα διεξαχθεί στη σκηνή: μια διάλεξη αλλά και μια περφόρμανς σε ένα νέο μεικτό είδος, με χαρακτήρα αστυνομικού θρίλερ, διάθεση μαύρου χιούμορ, ντοκουμέντα πολιτικά και πολλές πληροφορίες για την καλλιέργεια της πατάτας και της ντομάτας, που ουσιαστικά επεξηγεί και συνδιαλέγεται με κρίσιμα πολιτικά γεγονότα και κυρίως τη σχέση της Δύσης με τη Μέση Ανατολή.
Ο Ζιάντ Ανταρ μιλά στο iefimerida για όσα θα ακούσουμε και θα δούμε στη Στέγη αυτό το Σαββατοκύριακο.
Μου λέγατε πόσο διαφορετική είναι η Αθήνα σήμερα σε σχέση με τέσσερα χρόνια πριν, που είχατε ξαναέρθει…
Πάρα πολύ. Τότε ήταν προς το τέλος της οικονομικής κρίσης, υπήρχαν πολλά κλειστά καταστήματα, οι δρόμοι δεν ήταν τόσο γεμάτοι. Τώρα υπάρχει σαφώς μεγαλύτερη ενέργεια, το νιώθεις αμέσως. Βλέπεις ότι στην Αθήνα οι άνθρωποι αγαπούν τη ζωή και το δείχνουν με κάθε τρόπο, ακόμα και κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι ζωές μας, μεταξύ Βηρυτού και Αθήνας, έμοιαζαν πολύ στο παρελθόν, όμως αντιμετωπίσαμε τόσα προβλήματα που γίναμε απαισιόδοξοι, χάσαμε αυτή την αγάπη για τη ζωή, που σφύζει σε εσάς. Βλέπετε, τα προβλήματά μας δεν είναι απλά υπαρξιακά, είναι προβλήματα επιβίωσης. Νιώθεις τη θλίψη που έχει καλύψει τη Βηρυτό. Και φοβάμαι ότι η αλλαγή που βιώνουμε μας οδηγεί στο κακό, μας οδηγεί σε ένα ακόμα χειρότερο μέλλον.
Εχω να βρεθώ περίπου δέκα χρόνια στη Βηρυτό. Πώς θα βίωνα αυτή την αλλαγή που λέτε;
Νιώθεις την απόλυτη αποτυχία του συστήματος. Οι πόλεμοι που συμβαίνουν γύρω μας, οι πολιτικές άλλων χωρών στην περιοχή και όχι μόνο, μας επηρεάζουν και αισθάνομαι πως οδηγούμαστε σε μια χειρότερη κατάσταση.
Ως καλλιτέχνης, αισθάνεστε ότι έχετε μια ακόμα μεγαλύτερη ευθύνη απ’ ό,τι ο απλός πολίτης για να κάνετε κάτι για να αλλάξει αυτή η προοπτική;
Ολοι πρέπει να κάνουμε κάτι, όχι μόνον οι καλλιτέχνες, να κάνουμε όλοι μια νέα επανάσταση, να πούμε «όχι». Τον Οκτώβρη του 2017, όταν άρχισε η Επανάσταση, πολλοί καλλιτέχνες ήμασταν στους δρόμους. Οι καλλιτέχνες είναι μέρος της κοινωνίας.
Κάθε Επανάσταση χρειάζεται να επικοινωνήσει και διεθνώς το μήνυμά της. Χρειάζεται ένα πρόσωπο, μια φωνή, μια ιστορία. Η δύναμη της αφήγησης…
Αυτό θα κάνω στη Στέγη το Σάββατο και την Κυριακή. Θα πω μια ιστορία.
Ποια θα είναι αυτή η ιστορία;
Μιλάω για την αλλαγή της γεύσης μίας κοινωνίας σε σχέση με τη βία και τον πόλεμο.
Όταν αναφέρεστε σε γεύση, εννοείτε γαστρονομικά, ή με την ευρύτερη έννοια του γούστου;
Χρησιμοποιώ τα παραδείγματα της ντομάτας και της πατάτας, παραδείγματα που μπορούν να εφαρμοστούν σε κάθε μορφή γούστου, αρχιτεκτονικού, σχεδιαστικού κ.ο.κ. Χρησιμοποιώ όμως αυτά τα συγκεκριμένα λαχανικά γιατί μπορούν να αφηγηθούν την ιστορία της αλλαγής της γεύσης από την Ευρώπη ως τη Μέση Ανατολή.
Δώστε μας ένα μικρό παράδειγμα αυτού που λέτε…
Η ποικιλία της πατάτας: Αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι ποικιλίες της πατάτας στη Βόρεια Ευρώπη δεν ήταν ιδιαιτέρως σοφιστικέ, εννοώ είχαν μόνο σκοπό να είναι φαγώσιμες και να δώσουν ενέργεια. Όταν βρίσκεσαι πάνω στην κρίση, απλά δεν έχεις το περιθώριο να είσαι επιλεκτικός... Οι γυναίκες συντηρούσαν την οικονομία, οι άνδρες ήταν στον πόλεμο, έπρεπε απλά να επιβιώσουν. Όμως, αν δείτε σήμερα, και γενικότερα από το ’60 και μετά, η αγορά της πατάτας έχει αλλάξει σημαντικά. Εχουμε δέκα φορές περισσότερες ποικιλίες απ’ ό,τι το 1940, έχουμε μια τεράστια δυνατότητα επιλογής. Αυτό που έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η πρωταρχική, η πασπαρτού, ποικιλία πατάτας που έθρεφε τους πληθυσμούς στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, σήμερα εξακολουθεί να καλλιεργείται μόνο στην Ελλάδα, στην Κύπρο και στη Μέση Ανατολή.
Είναι σαν να εξακολουθούμε να είμαστε σε κρίση… Εξαιρετικά ενδιαφέρον. Αλήθεια, γιατί επιλέξατε να σπουδάσετε Αγροτικές Επιστήμες;
Το 1996 είχαμε πόλεμο. Εκανα αιτήσεις, έγινα δεκτός μόνο στη Γεωπονική… Μέσα σε αυτές τις συνθήκες δεν έχεις χρόνο να σκεφτείς, δυνατότητα να επιλέξεις.
Παρ' όλα αυτά σας επηρέασε, ακόμα και στη δουλειά σας, στο καλλιτεχνικό σας έργο.
Απολύτως, ναι.
Ποια θα είναι η δομή της διάλεξης-περφόρμανς που θα δώσετε;
Θα σας πω μια ιστορία: Υπάρχει ένα φυτό το οποίο σκοτώνει μόνο τις ντομάτες και τις πατάτες, ονομάζεται οροβάγχη. Εντοπίζεται σε θερμές περιοχές, όπως οι δικές μας, και δεν υπάρχει τρόπος να το εξαφανίσεις. Θα μιλήσω λοιπόν για τις ντομάτες, τις πατάτες, την οροβάγχη, ενώ ταυτόχρονα θα περιγράφω πολιτικά γεγονότα που έγιναν στον Αραβικό Κόσμο και τα οποία καθόρισαν τη ζωή μας. Όπως οι σχέσεις των ΗΠΑ με τη Συρία. Ο Χαφέζ αλ Άσαντ και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, πρόεδροι της Συρίας και των ΗΠΑ αντίστοιχα. Ποιος «φύτεψε» τον ισλαμικό τζιχαντισμό, ποιος θέρισε τους καρπούς της τρομοκρατίας, με ποιον τρόπο… Δημιουργώ παράλληλες αφηγήσεις μεταξύ των γεωργικών και των πολιτικών αλλαγών.
Αλλαγές που έγιναν κυρίως στη Μέση Ανατολή, λοιπόν. Η Τουρκία έχει θέση σε αυτή τη διάλεξη-περφόρμανς;
Όχι. Νομίζω η Τουρκία χρειάζεται μια ολόκληρη διάλεξη μόνο για την περίπτωσή της. Πάντα με καταπλήσσει ο τρόπος που οι μεγάλες χώρες επικεντρώνονται σε μικρές γεωγραφικές περιοχές και ο εθνικισμός τους εκτονώνεται σε λίγα μίλια ή χιλιόμετρα. Συμβαίνει συνέχεια όμως. Μισώ τον εθνικισμό, πρέπει να παραδεχθούμε ότι και η χώρα μας κάνει λάθη. Ο εθνικισμός είναι σαν ένας τυφλός έρωτας. Ξέρετε, η φύση δεν ψεύδεται, οι άνθρωποι ψεύδονται. Για παράδειγμα, όταν το Ισραήλ αποσύρθηκε από τον Λίβανο βλέπατε ότι φεύγοντας κατέστρεφαν όλες τις καλλιέργειες της χώρας.
Και πώς επιλέξατε τον προβοκατόρικο τίτλο «Η διπλωματία της ουροδόχου κύστης»;
Είναι ένας πολιτικός όρος που χρησιμοποιήθηκε επειδή όταν ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών ή κάποιος υψηλόβαθμος αξιωματούχος των ΗΠΑ ερχόταν για να διαπραγματευθεί με τον πρόεδρο της Συρίας Χάφεζ αλ Ασαντ, προκειμένου να καταφέρει να πάρει τη δέσμευση που ήθελε από αυτούς, τους κρατούσε σε συσκέψεις που διαρκούσαν επί έξι ή οκτώ ώρες, με τον ίδιο να μιλάει ακατάπαυστα και ταυτόχρονα τους κερνούσε διαρκώς νερό, καφέ, τσάι. Αυτοί δεν μπορούσαν να διακόψουν για να πάνε στην τουαλέτα, γινόταν αφόρητο, σχεδόν δεν άκουγαν στο τέλος τι τους έλεγε. Αναγκάζονταν να συμφωνήσουν προκειμένου να σηκωθούν από το τραπέζι και να πάνε στην τουαλέτα. Ο Τζέιμς Μπέικερ, Αμερικανός πρέσβης στη Δαμασκό το 1986, έδωσε τον όρο «διπλωματία της ουροδόχου κύστης» όταν συνέβη στον ίδιο: ήταν αφόρητο, δεν μπορούσε καν να κρατήσει σημειώσεις. Θα σας κάνω να βιώσετε αυτή την κατάσταση στη Στέγη.
Με ποιον τρόπο;
Θα ακούσετε ένα ηχητικό ντοκουμέντο της συνομιλίας του Ασαντ με τον Ρέιγκαν το 1985, που δόθηκε στη δημοσιότητα πρόσφατα, με το άνοιγμα των κρατικών αρχείων. Αυτό το ντοκουμέντο για εμένα συνδέεται με τη διπλωματία της ουροδόχου κύστης, με τις πολιτικές εξελίξεις, ακόμα και τον τρόπο εξέλιξης της γεωργίας. Επίσης, θα δείτε φωτογραφίες, ένα μικρό φιλμ για την καλλιέργεια της πατάτας. Θα δείτε επίσης την απαρχή της δημιουργίας του ISIS στο Ιράκ, το 2007.
Δεν θα υπάρχει αίμα ή αναπαράσταση βίας στη διάλεξή σας, απ’ όσο γνωρίζω. Θα υπάρχει όμως χιούμορ, έστω μαύρο χιούμορ.
Ναι. Διότι η μόνη διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους και στα ζώα είναι το γέλιο, όπως έχει πει ο φιλόσοφος Henri Bergson.