Η Κίνα διαθέτει ένα όπλο που μπορεί να πλήξει την «καρδιά» της αμερικανικής βιομηχανικής παραγωγής καθώς κλιμακώνεται ο εμπορικός πόλεμος μεταξύ Πεκίνου και Ουάσιγκτον.
Πέραν των ανταποδοτικών δασμών, η Κίνα επέβαλε στις 4 Απριλίου περιορισμούς στις εξαγωγές ενός φάσματος σπάνιων γαιών και μαγνητών, καταφέροντας σημαντικό πλήγμα στις ΗΠΑ, αποκαλύπτοντας τον βαθμό εξάρτησής τους από αυτά τα μέταλλα με τις εξωτικές ονομασίες.
Αυτή την εβδομάδα ο Ντόναλντ Τραμπ έδωσε εντολή στο υπουργείο Εμπορίου να βρει τρόπους ώστε να ενισχύσει την παραγωγή κρίσιμων ορυκτών στις ΗΠΑ και να μειώσει την εξάρτησή τους από τις εισαγωγές, σε μια προσπάθεια της Ουάσιγκτον να ανακτήσει τον έλεγχο αυτής της κρίσιμης βιομηχανίας.
Γιατί είναι τόσο σημαντικές οι σπάνιες γαίες
Oι σπάνιες γαίες είναι κρίσιμες για τεχνολογικές και στρατιωτικές εφαρμογές, από τα smartphones έως τους πυρηνικούς αντιδραστήρες και τα μαχητικά αεροσκάφη. Παρότι τα μέταλλα αυτά δεν είναι σπάνια στον φλοιό της Γης, τα πλούσια κοιτάσματα και η περίπλοκη επεξεργασία τους τα καθιστούν στρατηγικά πολύτιμα.
Το νεοδύμιο, επί παραδείγματι, χρησιμοποιείται για την παραγωγή ισχυρών μαγνητών που χρησιμοποιούνται σε μεγάφωνα, σκληρούς δίσκους Η/Υ, κινητήρες ηλεκτροκίνητων οχημάτων και μαχητικών αεροσκαφών, που τους επιτρέπει να είναι μικρότεροι και πιο αποδοτικοί.
Το ύτριο και το ευρώπιο χρησιμοποιούνται για την κατασκευή οθονών τηλεοπτικών συσκευών και Η/Υ. Οι σπάνιες γαίες είναι, επίσης, κρίσιμες για την παραγωγή ιατρικής τεχνολογίας, όπως τα λέιζερ για χειρουργικές επεμβάσεις, οι μαγνητικές τομογραφίες, καθώς και σε βασικές αμυντικές τεχνολογίες.
Η Κίνα κυριαρχεί στην εξόρυξη και κυρίως στη διύλισή τους, καθιστώντας τα μέσα γεωπολιτικής πίεσης.
Η κυριαρχία της Κίνας στην αλυσίδα εφοδιασμού των σπάνιων γαιών
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA), η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το 61% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών και το 92% της επεξεργασίας τους, κάτι που σημαίνει ότι κυριαρχεί προς το παρόν στην αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών και δύναται να αποφασίζει ποιες εταιρείες μπορούν και ποιες δεν μπορούν να λάβουν προμήθειες σπάνιων γαιών. Τόσο η εξόρυξη όσο και η επεξεργασία αυτών των σπάνιων γαιών είναι δαπανηρή και ρυπογόνα. Όλοι οι πόροι σπάνιων γαιών περιέχουν επίσης ραδιενεργά στοιχεία, γι' αυτό και πολλές άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της ΕΕ, διστάζουν να τα παράγουν.
Αλλά η κυριαρχία της Κίνας στην αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών δεν πραγματοποιήθηκε από τη μια μέρα στην άλλη, αφού είναι το αποτέλεσμα στρατηγικών πολιτικών και επενδύσεων που ακολουθούσε επί δεκαετίες το Πεκίνο.
Σε μια επίσκεψή του στην Εσωτερική Μογγολία το 1992, ο Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ο οποίος επέβλεψε την οικονομική μεταρρύθμιση της Κίνας, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Η Μέση Ανατολή διαθέτει πετρέλαιο και η Κίνα σπάνιες γαίες».
Σύμφωνα με τον Γκάβιν Χάρπερ, ερευνητή σπάνιων γαιών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, «από τα τέλη του περασμένου αιώνα η Κίνα έδωσε προτεραιότητα στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων εξόρυξης και επεξεργασίας σπάνιων γαιών, συχνά με χαμηλότερα περιβαλλοντικά πρότυπα και κόστος εργασίας σε σύγκριση με άλλα έθνη. Αυτό της επέτρεψε να υποβαθμίσει τους παγκόσμιους ανταγωνιστές και να δημιουργήσει ένα σχεδόν μονοπώλιο σε ολόκληρη την αλυσίδα, από την εξόρυξη και τη διύλιση έως την κατασκευή τελικών προϊόντων όπως οι μαγνήτες».
Πώς επέβαλε η Κίνα περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών
Σε αντίποινα για τους δασμούς του Τραμπ, η Κίνα επέβαλε πρόσφατα περιορισμούς στις εξαγωγές επτά ορυκτών σπάνιων γαιών - τα περισσότερα από τα οποία είναι γνωστά ως «βαριές» σπάνιες γαίες, που είναι ζωτικής σημασίας για τον αμυντικό τομέα.
Πρόκειται για λιγότερο κοινά μέταλλα και με πιο δύσκολη επεξεργασία από τις «ελαφριές» σπάνιες γαίες, κάτι που τα καθιστά και πολυτιμότερα. Από τις 4 Απριλίου όλες οι κινεζικές εταιρείες υποχρεούνται να εξασφαλίσουν ειδικές άδειες για την εξαγωγή σπάνιων γαιών και μαγνητών εκτός χώρας. Αυτό οφείλεται στο ότι, ως χώρα που έχει υπογράψει τη διεθνή Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, η Κίνα έχει τη δυνατότητα να ελέγχει το εμπόριο «προϊόντων διπλής χρήσης». Σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (CSIS), η κίνηση αυτή του Πεκίνου καθιστά λίαν ευάλωτες τις ΗΠΑ, καθώς δεν υπάρχει ικανότητα επεξεργασίας βαριών σπάνιων γαιών εκτός Κίνας.
Ο αντίκτυπος για τις ΗΠΑ
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, οι ΗΠΑ εισήγαγαν μεταξύ 2020 και 2023 το 70% των ποσοτήτων σπάνιων γαιών και μετάλλων από την Κίνα, κάτι που σημαίνει ότι οι νέοι περιορισμοί του Πεκίνου μπορούν να πλήξουν βαριά την αμερικανική βιομηχανική παραγωγή.
Οι βαριές σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται σε μια σειρά αμερικανικών αμυντικών τεχνολογιών, από πυραύλους Τόμαχοκ και ραντάρ μέχρι τα μαχητικά F-35 και τα drones Predator, σύμφωνα με έκθεση του CSIS, που επισημαίνει ότι η κίνηση της Κίνας έγινε καθώς «επεκτείνει την παραγωγή βλημάτων και προηγμένων οπλικών συστημάτων και εξοπλισμού με ρυθμό πενταπλάσιο έως εξαπλάσιο σε σύγκριση με τις ΗΠΑ».
Αλλά, πέρα από την άμυνα, αναμένεται να δεχθεί πλήγμα και η βιομηχανική παραγωγή στις ΗΠΑ, που ο Τραμπ ελπίζει να αναβιώσει με τους δασμούς του. Σύμφωνα με τον Γκάβιν Χάρπερ, «οι τιμές των υλικών σπάνιων γαιών αναμένεται να αυξηθούν, συμπαρασύροντας και το κόστος ανταλλακτικών που χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων, από τα smartphones μέχρι την άμυνα» και ως εκ τούτου μπορεί να επιβραδυνθεί η παραγωγή των πληττόμενων αμερικανικών εταιρειών.
Δεν μπορούν οι ΗΠΑ να παράγουν σπάνιες γαίες;
Οι ΗΠΑ διαθέτουν κάποια κοιτάσματα αλλά όχι και πλήρεις υποδομές επεξεργασίας, κάτι που αυξάνει την εξάρτησή τους από την Κίνα. Το μοναδικό ενεργό ορυχείο στις ΗΠΑ, το Mountain Pass, παράγει μικρές ποσότητες, ενώ η Κίνα διατηρεί τη μερίδα του λέοντος στην παγκόσμια παραγωγή.
Κι αυτός πιστεύεται ότι είναι εν μέρει ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Τραμπ «καίγεται» για μια συμφωνία με την Ουκρανία σχετικά με τις σπάνιες γαίες, ώστε να μειώσει δηλαδή την εξάρτηση των ΗΠΑ από την Κίνα. Παράλληλα, έχει στρέψει το βλέμμα του και στη Γροιλανδία, που διαθέτει τα όγδοα μεγαλύτερα αποθέματα σπάνιων γαιών στο υπέδαφός της, επιθυμώντας διακαώς να αναλάβει τον έλεγχο της ημιαυτόνομης νήσου της Δανίας, αρνούμενος να αποκλείσει ακόμα και τη χρήση οικονομικής ή στρατιωτικής ισχύος.
«Η πρόκληση για τις ΗΠΑ είναι διπλή, αφενός έχουν αποξενώσει την Κίνα που παρέχει το μονοπώλιο προμήθειας σπάνιων γαιών και, αφετέρου, ανταγωνίζονται μέσω δασμών και άλλων εχθρικών ενεργειών πολλές χώρες, που ήταν στο παρελθόν φιλικοί συνεργάτες», σημείωσε στο βρετανικό δίκτυο ο δρ Χάρπερ, προσθέτοντας: «Στο ταραχώδες πολιτικό περιβάλλον της νέας κυβέρνησης Τραμπ μένει να φανεί αν οι χώρες αυτές θα συνεχίσουν να δίνουν προτεραιότητα στη συνεργασία με την Αμερική».