Δεν σας κάνει «χειρότερο» άνθρωπο το να τρώτε τζανκ φουντ και σίγουρα δεν σας κάνει «καλύτερο» άνθρωπο το να τρώτε δημητριακά ολικής αλέσεως.
«Όταν την δεκαετία του '80 ήμουν στο δημοτικό σχολείο, συμπλήρωσα ένα ερωτηματολόγιο που μου ζητούσε να ταξινομήσω τα τρόφιμα μέσα σε κουτιά. Στο ένα κουτί ήταν τα πράγματα που θα μπορούσα να τρώω κάθε μέρα, κάθε γεύμα, για πάντα: αποβουτυρωμένο γάλα, μπρόκολο, χυμό πορτοκαλιού, μήλα. Σε ένα άλλο ήταν τα πράγματα που ήταν οκ ως απλό κέρασμα: παγωτό, βούτυρο, σοκολατούχο γάλα, τσίζμπεργκερ. Απολαυστικά, αλλά με θρεπτικά ίχνη, ας πούμε, ασβεστίου. Και μετά ερχόταν η περιοχή για τα τρόφιμα που έπρεπε να αποφύγω: τα ζαχαρούχα δημητριακά και, το πιο μοχθηρό απ' όλα, το τζανκ φουντ. Τα σχέδια των μήλων και του μπρόκολου είχαν όλα χαμογελαστά, φιλόξενα ανθρωπόμορφα πρόσωπα. Οι τηγανητές πατάτες έμοιαζαν σαν να ήταν έτοιμες να ληστέψουν τον κουμπαρά κάποιου».
Έτσι ξεκινάει ένα εκτενές και υπερπληροφοριακό άρθρο της έγκριτης συγγραφέως και δημοσιογράφου πολλών αμερικανικών ΜΜΕ, της Anne Helen Petersen, αναφορικά με τον χαρακτηρισμό «junk», δηλαδή «σκουπίδι», ο οποίος ακολουθεί πολλά φαγητά από την δεκαετία του 1980 μέχρι και σήμερα.
Η αρθρογράφος κάνει λόγο για μια διαρκώς μπερδεμένη κατάσταση ανάμεσα σε τι θεωρείται υγιεινό και τι ανθυγιεινό φαγητό, με τα όρια μεταξύ των δυο εννοιών να θολώνουν επικίνδυνα, ήδη από την αρχή του 2000.
Αυτό που θεωρούμε υγιεινό, πλέον θεωρείται το αντίστροφο -και τούμπαλιν. Και όλο και περισσότεροι επιστήμονες μοιάζουν να ξεφεύγουν πλέον από αυτό το μανιχαϊστικό διατροφικό δίπολο «καλό/κακό», θεωρώντας ξεκάθαρα ότι κανένα, μα κανένα φαγητό, όσο ανθυγιεινό και αν είναι, δεν θα πρέπει να θεωρείται ως «σκουπίδι». Δηλαδή τζανκ φουντ.
Ποια είναι υγιεινά και ποια ανθυγιεινά;
«Μεγάλωσα σε ένα σπίτι της μεσαίας τάξης, πράγμα που σήμαινε ότι μπορούσαμε πάντα να έχουμε την οικονομική δυνατότητα να αγοράζουμε τρόφιμα όπως το μπρόκολο και τα μήλα, και όλα όσα αναφέρονταν στο ερωτηματολόγιο αντικατόπτριζαν τον τρόπο με τον οποίο μου μιλούσε η μητέρα μου για το φαγητό στις αρχές της δεκαετίας του '90 στο Άινταχο», συνεχίζει η δημοσιογράφος και προσθέτει:
«Πρόσφατα τη ρώτησα πώς κατάλαβε ποια τρόφιμα ήταν "υγιεινά" και ποια "ανθυγιεινά", και η απάντησή της μάλλον έμοιαζε με εκείνη πολλών γονέων της μεσαίας τάξης της εποχής: από την πυραμίδα τροφίμων που αναφερόταν διαρκώς σε όλα τα περιοδικά της εποχής όπως το Time, το Prevention, το Reader's Digest και το Good Housekeeping, που ξεκαθάριζε ρητά ότι τα κορεσμένα λιπαρά ήταν κακά - το ίδιο και το αλάτι, η μαργαρίνη και η πολλή ζάχαρη».
«Η αντίληψή μου ότι ορισμένα τρόφιμα ήταν τόσο "κακά" που ήταν σκουπίδια περιπλέχθηκε από την ιδιότυπη κουλτούρα της δίαιτας της δεκαετίας του '90, η οποία μας έπεισε ότι το τυρί και το αβοκάντο ήταν πλούσια σε λιπαρά και έπρεπε να αποφεύγονται, οι μπανάνες είχαν πάρα πολλή ζάχαρη και έπρεπε επίσης να αποφεύγονται, αλλά τα ζελεδάκια Starburst (πολλή ζάχαρη, σίγουρα, αλλά χωρίς λιπαρά) ήταν κατά κάποιο τρόπο... εντάξει να τα τρώμε», γράφει.
«Έφτασα στα 20-25 μου χρόνια με βαθιά παράλογες ιδέες για το φαγητό και τη διατροφή, οι οποίες έγιναν ακόμη πιο αντιφατικές όταν μου έριξαν το ευαγγέλιο της βιωσιμότητας του Michael Pollan, την πολιτική κατά των ΓΤΟ, το κίνημα των locavore και την άνοδο της "γρήγορης casual" κουζίνας».
«Και τότε αναρωτιόμουν: Ήταν ένα μπουρίτο Chipotle υγιεινό; Τι γίνεται με αυτό το κέικ σοκολάτας για χορτοφάγους; Τα "τσούρος" στη λαϊκή αγορά; Μια κις λοράν φτιαγμένη με αυγά κοτόπουλου ελευθέρας βοσκής και μπέικον από τοπικές πηγές; Α, και μαντέψτε τι, τα δημητριακά έχουν πλέον πολλές φυτικές ίνες τώρα -ενώ την δεκαετία του '80 σταματήσαμε να τα τρώμε. Τα smoothies δεν είναι τόσο υγιεινά όσο πιστεύετε. Α, και βάλτε οπωσδήποτε βούτυρο στον καφέ σας!»
Η αντίδραση πολλών ανθρώπων σε αυτή τη σύγχυση είναι να το «τερματίσουν», που λέμε, μέχρι να γεμίσει το ψυγείο τους με τρόφιμα που ουσιαστικά είναι διαθέσιμα μόνο σε ανθρώπους που ζουν σε... μια φάρμα.
Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που κυχιούνται επίσης ότι έχουν πολλά χρήματα για ξόδεμα σε υγιεινές τροφές και ότι δεν έχουν προβλήματα υγείας που θα περιόριζαν το τι μπορούν να καταναλώσουν.
«Ο αριθμός των ανθρώπων που μπορούν να ζήσουν με αυτόν τον τρόπο είναι απειροελάχιστος, πράγμα που σημαίνει ότι η ουσιαστική τήρηση της πλατωνικής υγιεινής διατροφής γίνεται εντελώς ουτοπική», σημειώνει η αρθρογράφος.
Οι επιστήμονες πλέον είναι πεπεισμένοι ως προς το εξής: ότι ορισμένοι άνθρωποι, ανεξαρτήτως ηλικίας, χρειάζονται περισσότερο αλάτι στη διατροφή τους, όχι λιγότερο. Και ορισμένοι άνθρωποι χρειάζονται περισσότερο λίπος, ή καφεΐνη, ή γαλακτοκομικά, ή καθόλου.
Και άλλοι απλώς χρειάζονται περισσότερα πράγματα στη ζωή τους που είναι νόστιμα - που τους θυμίζουν τις απολαύσεις του να είσαι άνθρωπος. Κανείς μας δεν είναι... ερημίτης ή ζει σε ένα κελί στο Άγιο Όρος να ζει με ρίζες.
«Εν τω μεταξύ, η, τρόπον τινά, «αστυνόμευση» της προσήλωσης των άλλων σε αυτό, ανεξάρτητα από το πλαίσιο, αντικαθιστά το να είναι κανείς σε θέση να το τηρεί αυστηρά ο ίδιος», σημειώνει εμφατικά η δημοσιογράφος.
Η Jasmine Crowe, ιδρύτρια της Goodr, μιας εταιρείας που αναδιανέμει τα περισσευούμενα τρόφιμα σε οικογένειες που τα έχουν ανάγκη, ανέβασε πρόσφατα στο Twitter μια φωτογραφία μιας μίνι τράπεζας τροφίμων που είχε στήσει σε ένα σχολείο.
«Τα ράφια περιείχαν Honey Nut Cheerios, σάλτσα σπαγγέτι, φυστικοβούτυρο και άλλα. Οι γονείς μπορούσαν να παραγγείλουν είδη από την τράπεζα τροφίμων σε μια εφαρμογή και αυτά τα τρόφιμα θα πήγαιναν στο σπίτι με το παιδί μετά το σχολείο. Η ανταπόκριση ήταν συντριπτικά θετική - με επιφυλάξεις», γράφει - φυσικά και θα συνέβαινε αυτό.
«Πολλά βαριά επεξεργασμένα τρόφιμα υπάρχουν εκεί»
«Πολλά βαριά επεξεργασμένα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη υπάρχουν εκεί», έγραψε ένα άτομο στο Twitter. «Σκεφτόμουν το ίδιο πράγμα», απάντησε ένας άλλος.
«Υπέροχο να προσφέρετε φαγητό φυσικά, αλλά αναρωτιέμαι αν θα μπορούσαν να δοθούν κάποιες πιο υγιεινές επιλογές; Τα δημητριακά ολικής αλέσεως, με χαμηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη θα δώσουν σε αυτά τα παιδιά περισσότερες πιθανότητες για μια υγιή, παραγωγική και ικανοποιητική ζωή!», έγραψε μια άλλη μητέρα.
Αυτό που είχε σημασία για αυτά τα μη-προνομιούχα παιδιά όμως, πάνω απ' όλα, ήταν η πρόσβαση σε φαγητό-οποιοδήποτε φαγητό. Αυτό ήταν που θα έδινε στα παιδιά αυτά μια καλύτερη ευκαιρία για μια υγιή, παραγωγική και ικανοποιητική ζωή: να μην πεινάσουν.
Σίγουρα, οι βιταμίνες και τα μέταλλα είναι σημαντικά. Αλλά μερικές φορές τα πρόχειρα τρόφιμα και το τζανκ φουντ μπορεί πραγματικά να βοηθήσει σε διάφορες καταστάσεις υγείας.
Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να καταπολεμήσετε μια ημικρανία, για παράδειγμα, είναι να πιείτε μια κόκα κόλα. Ή βοηθούν στην ανατροφή των παιδιών: Ορισμένα παιδιά, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με αισθητηριακά προβλήματα, χρειάζονται τροφή σε οποιαδήποτε μορφή και αν την καταναλώνουν.
Οι κοτομπουκιές είναι πραγματικές «βόμβες» πρωτεΐνης. Ένα φλιτζάνι χυμός μήλου μπορεί να διατηρήσει το έντερο ενός παιδιού με χρόνια δυσκοιλιότητα σε υπέροχη κατάσταση.
«Αλλά όλες αυτές οι όμορφες ιδιαιτερότητες των διατροφικών προτιμήσεων διαγράφονται οριστικά από τις διάφορες διατροφικές ιεραρχίες που διαχωρίζουν τα "σκουπίδια" από όλα τα άλλα, τα καλά, τα ωραία», επισημαίνει με νόημα η αρθρογράφος.
Και συνοψίζει, ως προς το ελαφρώς κοινωνικώς ταξικό του όλου ζητήματος:
«Είναι ένας τρόπος να κατηγοριοποιείς τους ανθρώπους ανάλογα με την τάξη, την εκπαίδευση, τη φυλή και το μέγεθος χωρίς να λες ότι τους κατηγοριοποιείς ανάλογα με την τάξη, την εκπαίδευση, τη φυλή και το μέγεθος. Και διατηρούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από εκείνους που έχουν τα προνόμια και τις προτιμήσεις που τους τοποθετούν στην κορυφή της ίδιας της ιεραρχίας. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι τα προνομιούχα τρόφιμα κοστίζουν περισσότερο, χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να παραχθούν και έχουν τις λιγότερες θερμίδες - ανεξάρτητα από τη γεύση, την πραγματική διατροφική αξία ή την πολιτιστική σημασία αυτών των τροφίμων. Και αυτά τα φτηνά, βολικά σνακ που χαρακτηρίζονται ως "τζανκ φουντ" είναι συχνά τα μόνα τρόφιμα που είναι διαθέσιμα για άμεση αγορά στις επισιτιστικές ερήμους, οι οποίες κατοικούνται σε μεγάλο βαθμό από έγχρωμες κοινότητες».
«Είσαι ό,τι τρώς»; Αμ δε!
Η πραγματική διαφοροποίηση έχει τις ρίζες της στη φυλή και την τάξη: Το φαγητό που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τους λευκούς WASPs είναι «υγιεινό» και αυτό που συνδέεται με τους μαύρους του αμερικανικού Νότου είναι «ανθυγιεινό».
Το από ποιον παράγεται και από ποιον καταναλώνεται ένα τρόφιμο δεν έχει καμία σχέση με το ποσοστό υγείας του. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν πρόκειται για «πρόχειρο» φαγητό.
Όποιος κι αν είναι ο λόγος που τρώτε ό,τι τρώτε -και κανένας λόγος δεν είναι πιο έγκυρος από οποιονδήποτε άλλο, συμπεριλαμβανομένης και κυρίως της νοστιμιάς- δεν έχει καμία σχέση με την αξία σας ως άτομο.
Δεν σας κάνει χειρότερο άνθρωπο το να τρώτε «πρόχειρο φαγητό» και σίγουρα δεν σας κάνει καλύτερο άνθρωπο το να τρώτε δημητριακά ολικής αλέσεως.
Σε αντίθεση με ό,τι μπορεί να λένε τα διάφορα άρθρα περί υγιεινής διατροφής, το φαγητό δεν έχει ηθικό χαρακτήρα και η κατανάλωσή του δεν επηρεάζει ούτε «μολύνει» τον δικό μας χαρακτήρα. Δεν είμαστε «σκουπίδια» επειδή τρώμε τζανκ φουντ, έτσι δεν είναι;
Αλλιώς θα ίσχυε το γνωστό τσιτάτο «είσαι ό,τι τρως».
Το φαγητό είναι απολαυστικό, και το φαγητό είναι καύσιμο, και το φαγητό είναι πολιτισμός. Και καλύπτεται από μια αχλή ντροπής όχι όταν το τρώμε, αλλά όταν το περιορίζουμε και προσπαθούμε να μεταδώσουμε αυτή τη ντροπή, την ενοχή και τις τύψεις σε άλλους που δεν το κάνουν, όπως το κάνουμε εμείς.