Οι σοκαριστικές εικόνες μαζικού τουρισμού στο παρθένο πολικό περιβάλλον έχουν κάνει τις χώρες της Συνθήκης της Ανταρκτικής να εξετάζουν το ενδεχόμενο επιβολής φόρου για τους τουρίστες.
Το σκηνικό μοιάζει -και είναι- απολύτως ανησυχητικό. Τρεις στρατιώτες και δύο δημοσιογράφοι της ισπανικής εφημερίδας EL PAÍS, ντυμένοι με ογκώδεις αδιάβροχες προστατευτικές στολές, φτάνουν με φουσκωτό στο Pendulum Cove, μια παραλία απέναντι από ένα ενεργό ηφαίστειο που προεξέχει από τον Ανταρκτικό Ωκεανό και σχηματίζει το απομακρυσμένο νησί Deception.
Ωστόσο, αυτός ο αφιλόξενος τόπος, σε θερμοκρασίες υπό το μηδέν αλλά με θερμές πηγές, σφύζει από τουρίστες, σαν να ήταν το Μπένιντορμ στην ισπανική Μεσόγειο ή ένα ελληνικό νησί. Τα κινητά τους τηλέφωνα καταγράφουν βίντεο και οι επισκέπτες υιοθετούν τις τυπικές πόζες που προορίζονται για το Instagram και το TikTok.
Αγκυροβολημένο στα ανοιχτά της ακτής είναι το πολυτελές κρουαζιερόπλοιο Roald Amundsen -που αγοράστηκε πρόσφατα από μια κοινοπραξία επενδυτικών κεφαλαίων από το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη- με περίπου 500 επιβάτες που έχουν πληρώσει περίπου 22.000 δολάρια ο καθένας.
Πίσω από αυτό το πλοίο καταφθάνει ένα άλλο. Και μετά ένα άλλο. Ο μαζικός τουρισμός, ο οποίος καταρρέει τις πόλεις σε όλο τον κόσμο, έχει φτάσει και στην τελευταία παρθένα ήπειρο του πλανήτη.
Ανταρκτική, ένα άλλο Τσερνόμπιλ
Ο βιολόγος Antonio Quesada, επικεφαλής της Ισπανικής Πολικής Επιτροπής, περπατάει μια μέρα του Φεβρουαρίου ανάμεσα στα ερείπια ενός φαλαινοθηρικού σταθμού, που χτίστηκε το 1911 από μια νορβηγική εταιρεία και εγκαταλείφθηκε το 1931, μετά την κατάρρευση της τιμής του φαλαινόλαδου.
Ο έρημος τόπος είναι ένα είδος Ανταρκτικού Τσερνόμπιλ. Ο κόλπος είναι ακόμη γεμάτος με τεράστια οστά φαλαινών. Στην παραλία υπάρχουν οι ετοιμόρροπες καλύβες των φαλαινοθήρων, μεταλλικές δεξαμενές λίπους και τα απομεινάρια ενός νεκροταφείου με 35 τάφους.
Το Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποίησε αυτά τα άδεια καταφύγια για να δημιουργήσει μια επιστημονική βάση, αλλά μια ηφαιστειακή έκρηξη κατέστρεψε τις εγκαταστάσεις το 1969 και ανάγκασε τους ερευνητές να φύγουν.
Παρ' όλα αυτά, το Νησί Deception είναι σήμερα ένας από τους πιο επισκέψιμους θύλακες της Ανταρκτικής και εδώ βρίσκεται από το 1989 η βάση του ισπανικού στρατού Gabriel de Castilla.
«Ο τουρισμός είναι ένα αρκετά πρόσφατο φαινόμενο. Πριν από είκοσι χρόνια, λιγότεροι από 20.000 άνθρωποι επισκέπτονταν την Ανταρκτική κάθε χρόνο, αλλά πέρυσι ήρθαν περίπου 125.000 τουρίστες. Αυτός μπορεί να φαίνεται μικρός αριθμός για μια ολόκληρη ήπειρο, αλλά οι περισσότεροι τουρίστες έρχονται στα ίδια μέρη», λέει ο Quesada.
Οι τουρίστες εκπλήσσονται από την παρουσία των στρατιωτών και των επιστημόνων. «Ζείτε εδώ;» αναφωνεί μια Αμερικανίδα που μόλις έχει αποβιβαστεί από το κρουαζιερόπλοιο Silver Cloud -το οποίο φέρει σημαία Μπαχάμες- και περπατά ανάμεσα σε πιγκουίνους και θαλάσσια λιοντάρια.
Το Φαινόμενο TikTok και στην Ανταρκτική
Η Αυστραλή γεωγράφος Anne Hardy μιλάει ήδη για το φαινόμενο TikTok, με εκατοντάδες εκατομμύρια χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να προσελκύονται από ένα πλήθος επιπόλαιων βίντεο με τουρίστες σε θύλακες της Ανταρκτικής: χορεύουν ανάμεσα σε παγόβουνα, σπάνε πάγο για να φτιάξουν ποτά, κολυμπούν ντυμένοι πιγκουίνοι και διάφορα άλλα τινά γραφικά.
Στην Ανταρκτική είναι ήδη δυνατό να τρέξει κανείς σε μαραθώνιο, να κάνει κουπί με κανό, να ανεβεί στην υψηλότερη κορυφή της για πάνω από 50.000 δολάρια και να συμμετάσχει ακόμη και σε... ερωτικά πάρτι (ήμαρτον).
«Μια ακατάλληλη συμπεριφορά»
Και οι δορυφόροι Starlink του Elon Musk επιτρέπουν την ανταλλαγή βίντεο σε πραγματικό χρόνο, από μια ήπειρο που προηγουμένως ήταν αποσυνδεδεμένη από τον υπόλοιπο πλανήτη. Η Hardy, από το Πανεπιστήμιο της Τασμανίας, υποστηρίζει ότι αυτό το φαινόμενο του TikTok ενισχύει τον τουρισμό και προωθεί «μια ακατάλληλη συμπεριφορά που μπορεί να εισαγάγει χωροκατακτητικά είδη ή να βλάψει το οικοσύστημα της Ανταρκτικής». Οι επισκέπτες αυξήθηκαν κατά 16% μέσα σε μόλις ένα χρόνο.
Η Ανταρκτική είναι μια ήπειρος που θεωρητικά προστατεύεται ως φυσικό καταφύγιο και είναι αφιερωμένη στην επιστημονική έρευνα. Μια διεθνής συμφωνία, η Συνθήκη της Ανταρκτικής, επιτρέπει μόνο δύο οικονομικές δραστηριότητες: την αλιεία, με πολύ αυστηρούς κανόνες, και τον τουρισμό, ο οποίος δεν έχει ακόμη ρυθμιστεί.
Η Ισπανία, με δύο βάσεις, είναι μία από τις 29 χώρες με δικαίωμα ψήφου στη Συνθήκη της Ανταρκτικής. Και ο Quesada κάθεται στο τραπέζι όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις. «Αυτή τη στιγμή προσπαθούμε να ρυθμίσουμε τον τουρισμό. Μία από τις επιλογές θα μπορούσε να είναι οι τουρίστες να συνεισφέρουν ένα μικρό χρηματικό ποσό για τη διατήρηση της Ανταρκτικής», εξηγεί. Αυτός ο υποθετικός φόρος θα μπορούσε να υλοποιηθεί στην επόμενη συνεδρίαση της Συνθήκης τον ερχόμενο Ιούνιο.
Μια σουρεαλιστική εικόνα
Ο ωκεανογράφος Antonio Tovar ήρθε αντιμέτωπος με μια άλλη σουρεαλιστική σκηνή στις 29 Ιανουαρίου. Πήγε να συλλέξει δείγματα νερού μπροστά από τον εγκαταλελειμμένο σταθμό φαλαινοθηρίας και βρήκε περίπου 100 άτομα με μαγιό και μπικίνι να τραβούν... βίντεο του εαυτού τους ανάμεσα στον ατμό, με το ολλανδικό κρουαζιερόπλοιο Hondius αγκυροβολημένο στα ανοιχτά της ακτής.
«Το γεγονός ότι υπάρχουν τόσοι πολλοί τουρίστες που κάνουν μπάνιο και, πιθανώς, απελευθερώνουν μεγάλη ποσότητα αντηλιακής κρέμας αποτελεί προφανή κίνδυνο για το οικοσύστημα», εξηγεί ο Tovar επί του Sarmiento de Gamboa, ενός πλοίου του Ισπανικού Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας (CSIC) που συμμετέχει στην ισπανική αποστολή στην Ανταρκτική.
Αυτός ο ειδικός πραγματοποιεί ένα απλό πείραμα στο κατάστρωμα του πλοίου. Σε περίπου 15 διαφανείς σακούλες έχει συλλέξει θαλασσινό νερό με διαφορετικές συγκεντρώσεις αντηλιακής κρέμας και κριλ, ένα μικροσκοπικό καρκινοειδές που μοιάζει με γαρίδα και είναι ζωτικής σημασίας για τη διατροφή των φαλαινών, των φώκιων και των πιγκουίνων. Με τις υψηλότερες δόσεις της κρέμας, τα μικρά ζώα φαίνεται να πεθαίνουν.
Οι θανατηφόρες αντηλιακές κρέμες
Ο Tovar, από το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Επιστημών της Ανδαλουσίας, ήταν πρωτοπόρος στη μελέτη των επιπτώσεων των αντηλιακών κρεμών στη φύση. Πριν από μια δεκαετία και πλέον, ο ίδιος και οι συνάδελφοί του προειδοποίησαν ότι η αυξανόμενη χρήση προστατευτικών για το δέρμα, που δικαιολογείται από τον κίνδυνο καρκίνου, είχε τοξικές επιπτώσεις στα μικροφύκη στις παραλίες της Μαγιόρκα.
Η αμερικανική πολιτεία της Χαβάης έχει ήδη απαγορεύσει τις αντηλιακές κρέμες με συστατικά που σκοτώνουν τα κοράλλια. «Στην Ανταρκτική τα πάντα είναι τόσο παρθένα, τόσο ευαίσθητα και τόσο ελάχιστα επηρεασμένα που οποιαδήποτε ελάχιστη επίδραση από τον άνθρωπο έχει αντίκτυπο σχεδόν αμέσως», προειδοποιεί ο ερευνητής.
Μέχρι και γκράφιτι!
Το ωκεανογραφικό σκάφος Hespérides του ισπανικού Πολεμικού Ναυτικού απέπλευσε από την Καρθαγένη στις 20 Νοεμβρίου με προορισμό την Ανταρκτική. Ο κυβερνήτης του, ο πλοίαρχος της φρεγάτας Fernando Moliné Juste, βρήκε με τρόμο ένα γιγαντιαίο γκράφιτι μήκους περίπου επτά μέτρων ζωγραφισμένο στο κτίριο του εγκαταλελειμμένου φαλαινοθηρικού σταθμού στο νησί Deception.
Η Διεθνής Ένωση Τουριστικών Πρακτόρων της Ανταρκτικής δήλωσε «σοκαρισμένη και αηδιασμένη» και διαβεβαίωσε ότι αυτή η «παράλογη πράξη βανδαλισμού» δεν διαπράχθηκε από κανέναν από τους επιβάτες του κρουαζιερόπλοιου. Μικρά πλοία επισκέπτονται επίσης την περιοχή χωρίς κανενός είδους έλεγχο και έχουν αναφερθεί κλοπές ιστορικών αντικειμένων.
Το ταξιδιωτικό πρακτορείο Antarctica Cruises με έδρα το Μαϊάμι Μπιτς πουλάει εισιτήρια για μια σειρά από κρουαζιέρες, όπως το Roald Amundsen, το οποίο κοστίζει πάνω από 50.000 ευρώ για ένα ταξίδι 18 ημερών σε μια πολυτελή καμπίνα με μίνι μπαρ και ιδιωτικό μπαλκόνι, και το πιο μετριοπαθές Hondius, το οποίο ξεκινά από περίπου 10.000 ευρώ.
Ο εκπρόσωπος του Οργανισμού Jon Parker λέει ότι τα πλοία ακολουθούν τις κατευθυντήριες γραμμές της ένωσης φορέων κρουαζιέρας και της Συνθήκης της Ανταρκτικής, όπως η αποφυγή πολλαπλών κρουαζιέρων στην ίδια τοποθεσία, ο περιορισμός τους σε 100 άτομα το πολύ σε κάθε παραλία κάθε φορά και η ύπαρξη τουλάχιστον ενός ξεναγού για κάθε 20 επιβάτες. Οι τουρίστες καλούνται να μην πλησιάζουν περισσότερο από πέντε μέτρα τους πιγκουίνους, τις φώκιες και τα θαλάσσια λιοντάρια.
Ο Quesada, ο οποίος είναι επίσης ο σημερινός πρόεδρος του Συμβουλίου των Εθνικών Διαχειριστών Προγραμμάτων της Ανταρκτικής, τονίζει ότι διεξάγεται έρευνα για το «τεράστιο γκράφιτι» και ότι είναι ύποπτος ένας Ρώσος πολίτης που ήρθε σε ένα ιδιωτικό ιστιοπλοϊκό σκάφος.
«Εδώ ήταν το γκράφιτι» διακηρύσσει, προσθέτοντας ότι «μοιάζει αδιανόητο ότι κάποιος θα έπλεε στις πιο επικίνδυνες θάλασσες του πλανήτη, μεταφέροντας έντονα χρωματιστά δοχεία σπρέι, μόνο και μόνο για να βάψει με σπρέι αυτόν τον προστατευόμενο ιστορικό χώρο σε ένα ενεργό ηφαίστειο».
Το ίδρυμα UKAHT, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση των λειψάνων των Βρετανών εξερευνητών στην Ανταρκτική, προχώρησε στην πλήρη αφαίρεση του γκράφιτι στις αρχές Φεβρουαρίου.
Ωστόσο, ο Quesada κρούει ξανά τον κώδωνα του κινδύνου: «Ο τουρισμός στην Ανταρκτική αναπτύσσεται εκτός ελέγχου. Και αυτό είναι ένα δραματικό παράδειγμα ανεξέλεγκτου τουρισμού».