Η ταινία που αναμένεται να σαρώσει στα φετινά βραβεία Όσκαρ κατηγορείται από πολλούς αρχιτέκτονες ότι παραποιεί σκοπίμως την ιστορία της Αρχιτεκτονικής.
*Το άρθρο περιέχει spoilers για το «The Brutalist».
O μπρουταλισμός, το μεταπολεμικό αρχιτεκτονικό στιλ των σμιλευμένων μορφών σκυροδέματος, έφτασε επιτέλους στο Χόλιγουντ, με τη μορφή μιας επικής ταινίας, διαρκείας τρεισήμισι ωρών, που φαίνεται ότι θα σαρώσει στα φετινά Όσκαρ. Θα περίμενε κανείς ότι οι οπαδοί της αρχιτεκτονικής -και ειδικά του μπρουταλισμού- θα ήταν ενθουσιασμένοι με την ταινία, αλλά η αλήθεια απέχει πόρρω από αυτό.
«The Brutalist»: Τα λάθη, των λαθών, ω λάθη
Δεν υπάρχει τίποτα πιο ενοχλητικό για τους λάτρεις της αρχιτεκτονικής από το να προσπαθεί το (οτιδήποτε που είναι) mainstream να απεικονίσει τον εξειδικευμένο κόσμο τους - και να το κάνει λάθος.
Και το «The Brutalist» κάνει πάρα πολλά λάθη. Ακριβώς όπως ο «Μονομάχος ΙΙ» ενόχλησε πρόσφατα τους απανταχού κλασικιστές με την ανακριβή απεικόνιση των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, έτσι και ο σκηνοθέτης Brady Corbet εξόργισε τον κόσμο της αρχιτεκτονικής αναφορικά με τη δική του, προσωπική ερμηνεία για τον μπρουταλισμό, το Bauhaus, τη μεταπολεμική μετανάστευση, ακόμη και τη βασική διαδικασία της ίδιας της αρχιτεκτονικής.
Ενώ οι κριτικοί ρίχνουν... αβέρτα πέντε αστέρια στην ταινία, επαινώντας την «αυθεντικότητα» των γυρισμάτων της με τις ογκώδεις κάμερες VistaVision της δεκαετίας του 1950, στην άλλη άκρη οι κριτικοί αρχιτεκτονικής έχουν ξεσηκωθεί.
«Το The Brutalist κάνει λάθος», δήλωσε η Washington Post. «Διαιωνίζει ένα κολοσσιαίο κλισέ», έγραψαν οι Financial Times. Τρεις διακεκριμένοι Αμερικανοί κριτικοί αρχιτεκτονικής έσπευσαν ακόμη για να ηχογραφήσουν ένα ειδικό podcast, με τίτλο «Γιατί το The Brutalist είναι μια φρικτή ταινία».
Για σχεδόν μία ώρα καταφέρθηκαν εναντίον των πάντων, από τη στερεοτυπική απεικόνιση του αρχιτέκτονα ως μιας δήθεν «μοναχικής ιδιοφυΐας» μέχρι τον εμπνευσμένο από το Bauhaus γραφικό σχεδιασμό των τίτλων, καθώς και (spoiler alert) την ιδέα ότι κάποιος θα σχεδίαζε ένα παρεκκλήσι βασισμένο στο σχέδιο ενός ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης.
Ο αληθινός Brutalist της ταινίας: Marcel Lajos Breuer
Η ταινία προκάλεσε τόση οργή επειδή, παρ' όλους τους ισχυρισμούς της ότι είναι μυθοπλασία, είναι τόσο ξεκάθαρο ότι βασίζεται σε μια πραγματική ιστορική προσωπικότητα: Marcel Lajos Breuer.
Όπως και ο μυθοπλαστικός László Tóth του Corbet (τον οποίο υποδύεται ένας εκπληκτικός Adrien Brody), ο Breuer ήταν ένας Ουγγροεβραίος αρχιτέκτονας που εκπαιδεύτηκε στο Bauhaus στη Γερμανία πριν μεταναστεύσει στις ΗΠΑ, όπου έγινε ένας εξέχων υποστηρικτής του μπρουταλισμού.
Αυτός και οι σύγχρονοί του, συμπεριλαμβανομένων των Walter Gropius και Mies van der Rohe, μετανάστευσαν όλοι το 1937 -κρίσιμα και καίρια, πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και όχι μετά, όπως λέει ο Corbet στην ταινία- και «έχτισαν» πολύ επιτυχημένες καριέρες, λαμβάνοντας πρυτανικές θέσεις σε μεγάλα πανεπιστήμια.
Ο Breuer είναι περισσότερο γνωστός για το σχεδιασμό του πρώην Μουσείου Whitney στη Νέα Υόρκη, το οποίο υψώνεται πάνω από το δρόμο, σαν ανεστραμμένος ζιγκουράτ, και για την εντυπωσιακή έδρα της Unesco στο Παρίσι. Όμως, έκανε πρώτα το όνομά του σχεδιάζοντας καμπύλα έπιπλα από ατσάλινους σωλήνες, σχεδόν πανομοιότυπα με εκείνα του Tóth στις πρώτες σκηνές της ταινίας.
«Μοιάζει με ένα... τρίκυκλο», σχολιάζει η σύζυγος του ιδιοκτήτη του καταστήματος επίπλων για το σχέδιο του Toth - ακριβώς όπως οι καρέκλες του Breuer συγκρίνονταν τότε με σκελετούς ποδηλάτων (και εμπνέονταν από αυτούς).
Οι ομοιότητες δεν σταματούν εδώ
Πράγματι, ένα από τα λιγότερο γνωστά οικοδομικά έργα του Breuer αποδεικνύεται η κύρια έμπνευση για την ταινία.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ο Breuer ανέλαβε να σχεδιάσει μια μεγάλη μπρουταλιστική εκκλησία σε έναν λόφο, ακριβώς όπως ο Tóth - μόνο που βρισκόταν στη Μινεσότα, αντί για την Πενσυλβάνια, και οι πελάτες του ήταν βενεδικτίνοι μοναχοί, αντί για έναν εκατομμυριούχο βιομήχανο.
Το επικό έργο πέρασε από... του λιναριού τα πάθη μέχρι να ολοκληρωθεί, μια δύσκολη διαδικασία που καταγράφηκε σχολαστικά σε ένα συναρπαστικό βιβλίο, με τίτλο «Marcel Breuer and a Committee of Twelve Plan a Church: A Monastic Memoir», που γράφτηκε από τον πατ. Hilary Donald Thimmesh, ο οποίος υπηρέτησε ως μέλος της επιτροπής.
«Το πρώτο μας μέλημα ήταν μια νέα αρχιτεκτονική» γράφει ο Hilary, «και χρειαζόμασταν τη διαβεβαίωση ότι ήταν σωστό να χτίσουμε αυτή την παράξενη κατασκευή και να την ονομάσουμε "καθολική εκκλησία"». Από την αρχή του έργου, υπήρχε καχυποψία για τον Breuer, ο οποίος, όπως και ο Tóth, δεν είχε σχεδιάσει ποτέ εκκλησία ως Ούγγρος Εβραίος. «Δεν ήταν καθολικός», αφηγείται ο Thimmesh.
Ο Corbet ανέφερε το βιβλίο του Thimmesh ως βάση για το σενάριό του, παραδεχόμενος ότι «αφηγηματικά, αυτό ήταν μια από τις μεγαλύτερες εμπνεύσεις». Ωστόσο, η πραγματικότητα που βίωσε ο Breuer δεν ήταν σαφώς αρκετά... πικάντικη για τις μελοδραματικές προθέσεις του σκηνοθέτη. Ο Breuer δεν ήταν εθισμένος στην ηρωίνη όπως ο Toth και οι μοναχοί δεν τον βίασαν μέσα σε ένα λατομείο. Και ο Breuer δεν έχανε την ψυχραιμία του και καταφερόταν εναντίον των πάντων.
Στην ταινία, ο βασανισμένος Tóth του Brody σφύζει από έναν υπέρμετρο εγωισμό, οδηγούμενος στα όρια του παραλόγου λόγω της επίμονης αφοσίωσής του στο έργο, επιλέγοντας να παραιτηθεί και να φτυαρίσει ο ίδιος κάρβουνο, παρά να δει το όραμά του να διακυβεύεται.
Όπως αναφέρει κάποια στιγμή η υπομονετική σύζυγός του, Erzsébet: «Ο László λατρεύει μόνο τον βωμό του εαυτού του».
Αντίθετα, ο Breuer ήταν προφανώς έμπειρος στο να «πλοηγείται» θεωρητικά και πρακτικά ανάμεσα στους αναγκαίους συμβιβασμούς ενός κτιριακού έργου, όπως πρέπει να κάνουν όλοι οι αρχιτέκτονες, παραμένοντας ωστόσο σταθερός στις πεποιθήσεις του.
Στο πιο τεταμένο σημείο κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού της εκκλησίας της Μινεσότα, όταν ο ηγούμενος ζήτησε από τον Breuer να σκιαγραφήσει ένα εναλλακτικό σχέδιο, ο Thimmesh θυμάται τη μετρημένη αντίδραση του αρχιτέκτονα. «Ο Breuer απάντησε ως εξής», γράφει. «Για να δημιουργήσει ένα άλλο σχέδιο, είπε, θα χρειαζόταν χρόνος και η ίδια ένταση που έβαλε σε αυτό. Το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν πιθανώς χειρότερο».
Ίσως ο πιο κραυγαλέος αναχρονισμός, κατά τους επικριτές της ταινίας, εντοπίζεται στον επίλογο της ταινίας, που διαδραματίζεται χρόνια αργότερα στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας του 1980.
Με τίτλο «Παρουσία του Παρελθόντος», ήταν η στιγμή που ο μεταμοντερνισμός πήρε την πρωτοκαθεδρία, χορεύοντας, θαρρείς, πάνω στον... τάφο του (παρωχημένου) μοντερνισμού και του μπρουταλισμού και εγκαινιάζοντας μια νέα αρχιτεκτονική περίοδο.
Όχι, όμως, στον κόσμο του Corbet και του «The Brutalist», εκεί όπου η έκθεση αυτή παρουσιάζεται απλώς ως μια στιγμή κατά την οποία ο Tóth κάνει μια αναδρομή στο παρελθόν του και μια επανεκτίμηση του μπρουταλισμού. Κάτι το οποίο συνέβη, στην πραγματικότητα, στα τέλη της δεκαετίας του '90 και στις αρχές του αιώνα που διανύουμε.