Η Αθήνα της Κατοχής : Στο Κολωνάκι τρώνε σκύλους και γατιά- Στο Σύνταγμα σπέρνουν κουκιά –Τα ντου στα πλουσιόσπιτα- «Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω, μαύρη κουραμάνα μάνα να σου πάρω»- Οι σαλταδόροι του Βύρωνα και η χοντρή που λέει στα παιδάκια «νιξ φαΐ».
Φωτογραφίες: Η Αθήνα της Κατοχής
Ο μεγάλος μας καλλιτέχνης Τάκης Βασιλάκης (Takis) στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο Estafilades, δίνει μια εκπληκτική μαρτυρία για τα σκληρά χρόνια της Κατοχής. Γράφει πως, με φίλους του έκαναν «σπείρα» και έκαναν ντου στα σπίτια των γερμανόφιλων της Αθήνας που είχαν όλα τα καλά. Δεν τους οδηγούσε εκεί μόνο η πείνα. Ήταν και μία πράξη αντίστασης να τους κλέβουν και να τους πουλάνε γάτες και σκύλους για φαγώσιμο κρέας. Γράφει ο αείμνηστος Takis:
«Ξεκινούσαμε νωρίς το πρωί. Ο φίλος μου ο Μπόγιας (παρατσούκλι) είχε στην τσάντα του ένα κομμάτι κουνέλι (γάτα) ή αρνάκι γάλακτος (σκύλο) που’ χε σκοτώσει και γδάρει ο πατέρας του αποβραδίς. Πηγαίναμε με τα πόδια στο Κολωνάκι και χτυπούσαμε τις μεγάλες επιβλητικές πόρτες …».
Στην διάρκεια της πώλησης, έκλεβαν από την κουζίνα ό,τι μπορούσαν, τυρί, ψωμί κ.α αφού όπως σημειώνει ο Takis : «γιατί, βεβαίως οι αριστοκράτες είχαν υποδεχτεί τους Γερμανούς μετά Βαΐων και με τις τρυφερές κορούλες τους, και είχαν όλα τα καλά του Θεού. Το φρέσκο κρέας μόνο τους έλειπε. Σύντομα όμως δεν βρίσκαμε ούτε σκυλιά ούτε γάτες…».
Τέτοια «μενού» επιβεβαιώνονται και από τις δίκες στα Αισχροδικεία της εποχής. Στα 1942, για παράδειγμα, οι Αθηναίοι διαβάζουν στις εφημερίδες πως δικάστηκε στο Αισχροδικείο κάποιος Μιχαλόπουλος γιατί είχε κλέψει από πλουσιόσπιτο μια σκύλα ράτσας Λουλού με σκοπό να την πωλήσει για φαγώσιμο κρέας. Στη δίκη, ο Μιχαλόπουλος ομολόγησε ότι είχε κλέψει και άλλους σκύλους και γάτες, αλλά για να τα φάει ο ίδιος και όχι για να τα πουλήσει.
Αυτά τα αδιανόητα για σήμερα γεγονότα, ήταν η σκληρή πραγματικότητα εκείνης της εποχής. Τότε που η πείνα, ανάγκασε τους Αθηναίους να σπείρουν στην πλατεία Συντάγματος κουκιά! Πενία τέχνας κατεργάζεται.
Ίσως το χαρακτηριστικότερο τραγούδι, για τα μαύρα χρόνια της πείνας και της σκλαβιάς, είναι το «Πατάω ένα κουμπί», γνωστό και ως «Νιξ Φαΐ» πολύ γνωστό από την εκτέλεση με τον Πάνο Τζαβέλλα. Είναι άγνωστο ποιος έχει γράψει τους στίχους, αλλά αυτός ο ανώνυμος Έλληνας, αποδεικνύει πως η μαύρη πείνα, δεν τον είχε κάνει να χάσει το χιούμορ του.
Πατάω ένα κουμπί και βγαίνει μια χοντρή
και λέει στα παιδάκια νιξ φαΐ
Πατάω κι άλλο ένα και βγαίνει μια χοντρέλα
και λέει στα παιδάκια νιξ σαρδέλα
Οι στίχοι είναι προσαρμοσμένοι στην μελωδία του προπολεμικού τραγουδιού Bei Mir Bistu Shein (To me you are beautiful) των Sholom Secunda και Jacob Jacobs. Εκείνο το τραγούδι, είναι ερωτικό, το «Πατάω ένα κουμπί» όμως, είναι καυστικά χιουμοριστικό. Καταγγέλλει τους επιτήδειους και μαυραγορίτες που έκλεβαν τα τρόφιμα που μοίραζε ο Ερυθρός Σταυρός στους πεινασμένους Έλληνες. Τα τρόφιμα έφθαναν με καράβι από την ξένη βοήθεια και ιδιαίτερα από τους Έλληνες πατριώτες που ζούσαν στην Αμερική. Στην μοιρασιά όμως, έπεφταν σαν ακρίδες οι απάτριδες και έκλεβαν. Έκλεβαν οι Γερμανοί τελωνιακοί, έκλεβαν οι συνεργάτες τους, τσουβάλια και τσουβάλια, για να τα βγάλουν μετά στην μαύρη αγορά. Έτσι, όσα περίσσευαν και μοιράζονταν, ήταν ελάχιστα.
Ένα άλλο τραγούδι, επίσης με εκπληκτικό χιούμορ, είναι το «Ψωμί» γνωστό και σαν «Βρες αν μπορείς», σε στίχους Γιώργου Οικονομίδη και μουσική Ramos.
Είναι ένα σπανιόλικο βαλσάκι, που «κοροϊδεύει» την πείνα. Ο ερωτευμένος έρχεται στην «ναζού», φέρνοντας σε αυτήν, δώρο πολυτιμότερο κι από χρυσάφι. Τι δώρο; Ψωμί!
Γνωστά είναι και τα τραγούδια που αναφέρονται στους θρυλικούς σαλταδόρους της Κατοχής.
Η πραγματική διάθεση του σαλταδόρου, περιγράφεται κυρίως με την λέξη ΠΕΙΝΑ και το σάλτο γίνεται πράξη ηρωική όταν ο σαλταδόρος, έχει στόχο να χορτάσει εκτός από τον εαυτό του και κάποιον άλλο.
Στο εκπληκτικό τραγούδι του Γιώργου Ζαμπέτα «Άντε να Σαλτάρω», υπάρχει ο συγκλονιστικός στίχος…
Άιντε να σαλτάρω, να σαλτάρω
μαύρη κουραμάνα μάνα να σου πάρω
Ο στίχος είναι γραμμένος από τον Ξενοφώντα Φιλέρη, που στην διάρκεια της Κατοχής, υπήρξε σαλταδόρος και αργότερα έγραψε το εκπληκτικό βιβλίο ΟΙ ΣΑΛΤΑΔΟΡΟΙ ΤΟΥ ΒΥΡΩΝΑ. Το βιβλίο αυτό, είναι η κυριότερη πηγή πληροφόρησης για να καταλάβουμε ο σαλταδόρος της Κατοχής, τι πράγματι ήταν.
Ο Φιλέρης έγραψε επίσης τους στίχους στον «Φιφίκο», ένα άλλο πανέμορφο τραγούδι του Ζαμπέτα. Στο τραγούδι αναφέρεται ότι στην γωνία των οδών Σταδίου και Αμερικής, υπήρχε τότε Φυλάκιο Ιταλών. Τρεις πιτσιρικάδες «με τρύπιο παντελόνι» έκαναν ντου και κούρσευσαν το καμιόνι που πήγαινε φαγητό στους ιταλούς στρατιώτες.
Σε ένα άλλο τραγούδι «Το Πιτσιρίκι» (Ζαμπέτας-Φιλέρης) περιγράφεται σύλληψη και απόδραση σαλταδόρου πιτσιρικά. Αλλά κυρίως περιγράφονται τα πραγματικά χαρακτηριστικά, το ήθος, και συνεπώς το πραγματικό πορτραίτο του σαλταδόρου:
πιτσιρίκι με λαγού περπατησιά,
εξυπνάδα Μωραΐτη, Μακεδόνα λεβεντιά
ένα πιτσιρίκι που `χει αντρική καρδιά
πονηριά Κεφαλλονίτη, Κρητικού παλικαριά
Το σάλτο δεν ήταν κλοπή, το αντίθετο, πολλές φορές αποτελούσε ηρωική πράξη. Αυτό το καταλαβαίνεις καλά, διαβάζοντας το βιβλίο του Φιλέρη. Την διαφορά ακόμα της κλοπής από το σάλτο, την καταλαβαίνεις βλέποντας και την ταινία του TALLAS GREGG. C, Το Ξυπόλητο Τάγμα (1954).
Εκεί, υπάρχει η ιστορία των 160 παιδιών που αποτελούσαν το «ξυπόλητο τάγμα», προσπαθώντας να επιβιώσουν. Με κίνδυνο της ζωής τους, διωγμένα από το ορφανοτροφείο, είχαν δημιουργήσει μια ηρωική συμμορία και έκλεβαν από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους τρόφιμα και φάρμακα, τα οποία μοίραζαν σε όσους τα είχαν ανάγκη. Μάλιστα, η επαφή τους με μια Ελληνίδα διερμηνέα των Γερμανών (Μαρία Κωστή) τα έκανε να βοηθήσουν έναν αξιωματικό των συμμάχων να διαφύγει στη Μέση Ανατολή.
