Το 2017, ο ποταμός Γουανγκανούι στη Νέα Ζηλανδία απέκτησε νόμιμα δικαιώματα, καθώς αναγνωρίστηκε ως νομική προσωπικότητα. Έκτοτε, άλλα έθνη ακολούθησαν το ίδιο σε μια προσπάθεια προστασίας του περιβάλλοντος.
Διασχίζοντας την καρδιά του Βόρειου Νησιού της Νέας Ζηλανδίας, ο ποταμός Γουανγκανούι (Whanganui) αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους φυσικούς πόρους της χώρας. Ο ποταμός ξεκινά το ταξίδι του, των 290 χιλιομέτρων, από τη χιονισμένη βορειοδυτική πλευρά του ενεργού ηφαιστείου του Όρους Tongariro, περνώντας ανάμεσα σε καταπράσινους λόφους και βουνά μέχρι να συναντήσει τη Θάλασσα της Τασμανίας.
Ο ποταμός που χαίρει σεβασμού εδώ και αιώνες από τις φυλές Whanganui – οι οποίοι πήραν το όνομα, το πνεύμα και τη δύναμή τους από τον ποταμό που ζουν κοντά - έγινε το πρώτο ποτάμι στον κόσμο που αναγνωρίστηκε ως νομικό πρόσωπο το 2017, κλείνοντας μία από τις μεγαλύτερες δικαστικές υποθέσεις της Νέας Ζηλανδίας.
Οι Μαορί, οι αυτόχθονες Πολυνησιακοί λαοί της Νέας Ζηλανδίας, αγωνίζονταν για περισσότερα από 160 χρόνια για να λάβουν νομική προστασία για τον ποταμό. Οι φυλές Whanganui έχουν αναπτύξει μια βαθιά σύνδεση με την πλωτή οδό για τουλάχιστον 880 χρόνια - περισσότερα από 700 χρόνια πριν φτάσουν οι Ευρωπαίοι έποικοι. Στηρίχτηκαν για μεγάλο μέρος της τροφής τους στον ποταμό, τον διέσχισαν με κανό και έχτισαν χωριά στις όχθες του.
Στον 19ο αιώνα, οι Βρετανοί αποικιστές άρχισαν να εγκαθίστανται σε όλη τη Νέα Ζηλανδία, συμπεριλαμβανομένου του ποταμού Γουανγκανούι. Ήταν μια βίαιη περίοδος. Τεράστιες εκτάσεις γης αγοράστηκαν τότε, μέσω συμφωνιών που τώρα θεωρούνται άδικες. Το 1840, ένας Βρετανός επιχειρηματίας αγόρασε 40.000 στρέμματα, μια περιοχή σχεδόν τρεις φορές το μέγεθος του Μανχάταν - σε αντάλλαγμα αγαθών αξίας 700 κιλών, συμπεριλαμβανομένων μουσκέτων, ομπρελών και μουσικών οργάνων. Άλλα εδάφη κατασχέθηκαν βίαια από τους Μαορί, οι οποίοι αμφισβήτησαν την εξουσία των εισβολέων Βρετανών αποικιστών.
Καθώς απέκτησαν έδαφος, οι νεοεισερχόμενοι επέβαλαν νέους κανόνες για τη στεριά και τη θάλασσα. Σύμφωνα με την αγγλική νομοθεσία, ο ποταμός δεν θεωρήθηκε ως μία οντότητα. Θεωρήθηκε ως συνονθύλευμα από νομικά χωριστά μέρη - το νερό, οι κοίλες του ποταμού και ο εναέριος χώρος πάνω από το νερό - όλα ελέγχονταν από διαφορετικούς νόμους. Τα τμήματα του ποταμού που ήταν πλεύσιμα, για παράδειγμα, ήταν νομικά χωριστά από τα μέρη που δεν ήταν.
Στην κουλτούρα των Μαορί, οι «tupuna» ή αλλιώς οι «πρόγονοι», ζουν στον φυσικό κόσμο και είναι καθήκον της κοινότητας να προστατεύει τόσο το τοπίο που κληρονόμησαν, όσο και εκείνους που ήρθαν πριν από αυτούς. Οι άνθρωποι και το νερό πιστεύεται ότι είναι αλληλένδετοι, με μια παραδοσιακή παροιμία να λέει: «Είμαι ο ποταμός, ο ποταμός είναι εγώ». Το να αναγνωριστεί το ποτάμι ως νομικό πρόσωπο σημαίνει ότι το να το βλάψεις, είναι ίδιο με το να βλάπτει τη φυλή. Εάν υπάρχει οποιοδήποτε είδος κακοποίησης ή απειλής στα ύδατά του, όπως ρύπανση ή μη εξουσιοδοτημένες δραστηριότητες, ο ποταμός μπορεί να μηνύσει. Οι αρχές όρισαν μάλιστα εκπροσώπους του ποταμιού, το οποίο -αποκτώντας νομική προσωπικότητα- μπορεί να διαθέτει περιουσία, να συνάπτει συμβόλαια και να μηνύεται. Το ποτάμι πλέον, ανήκει στον εαυτό του και στις κοινότητες γύρω από αυτό.
Η περιβαλλοντική προσωπικότητα έχει μελετηθεί ως τρόπος προστασίας της φύσης τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970. Στο βιβλίο του «Should Trees Have Standing?», ο Αμερικανός καθηγητής νομικής Christopher D Stone, υποστήριξε ότι τα περιβαλλοντικά συμφέροντα πρέπει να αναγνωρίζονται ξεχωριστά από τα ανθρώπινα. Το έργο του επηρέασε τους ακαδημαϊκούς των Μαορί, Τζέιμς Μόρις και Ζακίντα Ρούρου, οι οποίοι έγραψαν το «Giving Voice to Rivers», υποστηρίζοντας το γιατί οι πλωτές οδοί στη Νέα Ζηλανδία πρέπει να θεωρούνται νομικά πρόσωπα.
Ο ποταμός Γουανγκανούι δεν είναι η μόνη περίπτωση που ένας φυσικός πόρος έχει νομική προσωπικότητα στη Νέα Ζηλανδία. Το 2014, το πάρκο Te Urewera, το προγονικό σπίτι των ανθρώπων Tuhoe, έγινε το πρώτο φυσικό χαρακτηριστικό της χώρας που αναγνωρίστηκε ως νομικό πρόσωπο. Το 2018, στο όρος Taranaki - ένα στρωματοηφαίστειο 120.000 ετών, ιερό στους Μαορί, απονεμήθηκε το ίδιο καθεστώς. Όμως ο ποταμός Γουανγκανούι ήταν ίσως ο πιο σημαντικός: μετά την απόφαση το 2017, οι ποταμοί Γάγγης και Γιαμούνα στην Ινδία και όλοι οι ποταμοί στο Μπαγκλαντές έλαβαν επίσης νομικά δικαιώματα - αν και, στην Ινδία, η απόφαση ανακλήθηκε αργότερα.
Φωτογραφίες: Shutterstock