Μετά την ολοκλήρωση του καθεδρικού ναού του Αγίου Βασιλείου στα μέσα του 16ου αιώνα, ένας θρύλος άρχισε να κυκλοφορεί για την εντυπωσιακή Ορθόδοξη Εκκλησία που βρίσκεται στην καρδιά της Μόσχας.
Ήταν ένα αρχιτεκτονικό επίτευγμα - η ψηλότερη δομή της πόλης, χάρη στις νέες γνώσεις πλινθοδομής από τους Ιταλούς - και ήταν μια επίδειξη της δύναμης της Ρωσίας στο τέλος ενός πολέμου που διήρκεσε έναν αιώνα. Σύμφωνα με φήμες, ο Μεγάλος Πρίγκιπας της Μόσχας, με το παρατσούκλι Ιβάν ο Τρομερός, είχε τυφλώσει τους αρχιτέκτονες του, έτσι ώστε να μην μπορούσαν ποτέ ξανά να σχεδιάσουν ένα κτίριο τόσο μεγαλοπρεπές.
Ωστόσο, η προέλευση της δομής παραμένει ως επί το πλείστον ένα μυστήριο. Σχεδόν πέντε αιώνες μετά, οι ταυτότητες των αρχιτεκτόνων δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν, αν και πιστεύεται γενικά ότι το σχέδιο πρέπει να πιστωθεί σε δύο αρχιτέκτονες, τους Barma και Postnik Yakovlev. Μερικοί ιστορικοί λένε ότι τα δύο ονόματα στην πραγματικότητα αναφέρονται σε ένα μόνο άτομο και ότι το "Barma" ήταν στην πραγματικότητα το ψευδώνυμο του Postnik Yakovlev.
«Είναι πραγματικά εκπληκτικό το γεγονός ότι ορισμένα από τα πιο βασικά γεγονότα δεν μπορούν πραγματικά να επαληθευθούν», δήλωσε ο Γουίλιαμ Μπράμφιλντ, ιστορικός της ρωσικής αρχιτεκτονικής και συγγραφέας του πρόσφατου βιβλίου «Ταξίδια στη Ρωσική Αυτοκρατορία» ("Journeys through the Russian Empire"), όπως αναφέρει το CNN.
Τα τεκμήρια είναι σπάνια, αφήνοντας ιστορικούς όπως τον Μπράμφιλντ να κυνηγούν ενδείξεις.
«Αντιμετωπίζουμε αυτό το πρόβλημα πολλές φορές στην ιστορία της ρωσικής αρχιτεκτονικής, ακόμη και μέχρι τον 18ο αιώνα. Υπήρξαν πολλές πυρκαγιές, εισβολές, κατακλυσμοί. Η Μόσχα κάηκε το 1812 κατά τη διάρκεια της εισβολής του Ναπολέοντα. Τα ντοκουμέντα συχνά δεν είναι εκεί», εξήγησε Μπράμφιλντ.
Σήμερα, ο ναός του Αγίου Βασιλείου, που είναι γνωστός ως Καθεδρικός Ναός Pokrovsky, στέκεται ως μια σειρά από παρεκκλήσια από κόκκινα τούβλα, που περιβάλλουν το μεγαλύτερο, κεντρικό κτήριο. Κάθε παρεκκλήσι έχει στην κορυφή του, έναν χρωματιστό θόλο από έντονα χρώματα, όπως μπλε, πράσινο, κόκκινο και κίτρινο. Ο καθεδρικός ναός είναι παγκοσμίως γνωστός για την παραμυθένια εμφάνισή του και προσελκύει περίπου 400.000 επισκέπτες ετησίως, ενώ έχει γίνει ένα σημαντικό πολιτιστικό σύμβολο.
Το αρχιτεκτονικό αριστούργημα, που βρίσκεται στην Κόκκινη Πλατεία της πόλης, έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές, επεκτάσεις και αποκαταστάσεις κατά τη διάρκεια των αιώνων, και έχει αλλάξει ακόμη και το χρώμα του. Η εκκλησία, που αρχικά ονομαζόταν Καθεδρικός Ναός της Αγίας Τριάδας, κάηκε το 1583 και ξαναχτίστηκε την επόμενη δεκαετία. Οι ιστορικοί δεν είναι σίγουροι για το πώς φαινόταν ο καθεδρικός ναός πριν από τη φωτιά, αλλά με βάση γραπτές περιγραφές εκείνη την εποχή και με τη χαρακτική του 17ου αιώνα, γνωρίζουν ότι οι φημισμένοι τρούλοι σε σχήμα κρεμμυδιού – που έγιναν έμβλημα της ρωσικής ορθόδοξης αρχιτεκτονικής - προστέθηκαν μετά.
Ο ναός του Αγίου Βασιλείου έχει υπάρξει επίσης μάρτυρας πολλών συγκρούσεων και πολιτικών αλλαγών. Το 1737, ξεπέρασε άλλη μια καταστροφική πυρκαγιά. Ανατινάχθηκε σχεδόν από τον Γάλλο στρατηγό Ναπολέοντα Βοναπάρτη το 1812 και αντιμετώπισε την απειλή κατεδάφισης υπό την ηγεσία του Κομμουνιστή ηγέτη Ιωσήφ Στάλιν.
Μια επίδειξη δύναμης
Αυτό που είναι γνωστό για το κτίριο είναι ότι το 1555, ο Ιβάν Δ' διέταξε την ανέγερση της εκκλησίας ως επίδειξη στρατιωτικής δύναμης, για να τιμήσει τον θρίαμβο της Ρωσίας επί του Χανάτου του Καζάν στον αιώνιο πόλεμο μεταξύ τους.
«(Ο καθεδρικός ναός) είχε μια πολύ σαφή πολιτική έννοια», δήλωσε ο Μπράμφιλντ. «Έδειξε τη δύναμη του Ιβάν του Τρομερού ως Μεγάλου Πρίγκιπα , ο οποίος θα έμενε αργότερα γνωστός ως ο πρώτος τσάρος».
Ο Άγιος Βασίλειος δεν θα έπαιρνε το όνομα αυτό, μέχρι να έρθει στην εξουσία ο γιος του Ιβάν, του Φιόντορ, ο οποίος έχτισε ένα παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Βασίλη, που λέγεται ότι είχε δυνάμεις προφητείας κι ότι είχε προβλέψει τη μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στη Μόσχα το 1547 και τη βασιλεία του Φίοντορ. Το εκκλησάκι του Αγίου Βασιλείου - το τελευταίο που χτίστηκε - χτίστηκε στη μνήμη του και βρίσκεται πάνω στο θησαυροφυλάκιο που στεγάζει τα λείψανα του. Έγινε το πιο δημοφιλές εκκλησάκι, όπου οι επισκέπτες που ζητούσαν θεραπεία, πήγαιναν να προσευχηθούν.
Οι αρχιτέκτονες της εκκλησίας έμαθα σίγουρα πολλά από την αρχιτεκτονική αρτιότητα των Ιταλών, που ήταν γνωστοί για τα ανθεκτικά τούβλα και τα ψηλά κτίρια, όπως αποδεικνύεται μέσω του εμβληματικού κόκκινου θόλου του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας. Μεταξύ 1475 και 1510, οι Ιταλοί αρχιτέκτονες ξανάχτισαν το Κρεμλίνο καθώς και δύο σημαντικές εκκλησίες, φέρνοντας τις νέες καινοτόμες τεχνικές της Αναγέννησης στη Ρωσία.
Οι αρχιτέκτονες πίσω από τον ναό του Αγίου Βασιλείου, σχεδίασαν την ομάδα των παρεκκλησιών σε μια κυρίως συμμετρική διάταξη, με το καθένα αφιερωμένο σε έναν Άγιο που σχετίζεται με τη δύναμη του Ιβάν.
«Αυτοί (οι Ρώσοι αρχιτέκτονες) πήραν την ιταλική τεχνολογία και έμαθαν να χτίζουν αυτές τις ψηλές κάθετες δομές και να δίνουν… πολιτική σημασία και δυναστική σημασία στους καθεδρικούς ναούς», δήλωσε ο Μπράμφιλντ.
Πολύχρωμοι θόλοι
Αν και οι θόλοι σε σχήμα κρεμμυδιού έγιναν χαρακτηριστικά της ρωσικής αρχιτεκτονικής, κανείς δεν είναι αρκετά σίγουρος πώς μπήκαν, σύμφωνα με τον Μπράμφιλντ. Είναι πιθανό ο Άγιος Βασίλειος να ήταν ο πρώτος στην περιοχή που τους υιοθέτησε.
«Σε κάποιο σημείο, η ιδέα απλά πέρασε στη Ρωσία. Οι ιερείς αντικαθιστούσαν τρούλους σε όλη τη Ρωσία με τον τρούλο κρεμμυδιού. Έμειναν δημοφιλείς κατά τη διάρκεια των αιώνων», είπε ο ιστορικός.
Σύμφωνα με τον Μπράμφιλντ, υπάρχουν θεωρίες που προτείνουν ότι οι αρχιτέκτονες του Αγίου Βασιλείου χρησιμοποίησαν τα στυλ τρούλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συμβολίζοντας τη νίκη επί του βασιλείου του Καζάν, το οποίο ήταν κράτος του Τατάρ της Τουρκίας. Ή θα μπορούσαν να είναι μια αναφορά στον τρούλο της Εκκλησίας του Πανάγιου Τάφου στην Ιερουσαλήμ.
«Οι Ρώσοι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου άρχισαν να βλέπουν το έδαφος τους ως τη νέα ιερή γη», εξήγησε ο Μπράμφιλντ. Εκείνη την εποχή, η Ιερουσαλήμ βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Οθωμανών, όπως και η πρώην Ρωμαϊκή πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη και καμιά τους δεν αναγνώριζε την παπική εξουσία. Πίστευαν ότι άφησαν την πόρτα ανοιχτή για να γίνει μια νέα πόλη, η ιερή πρωτεύουσα.
Τα χρώματα, επίσης, δεν έχουν έντονο παρασκήνιο. Προστέθηκαν με την πάροδο του χρόνου, από τα τέλη του 17ου αιώνα έως τα μέσα του 19ου αιώνα, καθώς οι νέες τάσεις ευνοούσαν τα ζωηρά χρώματα.
«Οι Ρώσοι λατρεύουν τις πολύχρωμες διακοσμήσεις», δήλωσε ο Μπράμφιλντ, προσθέτοντας ότι ο συνδυασμός των χρωμάτων, δίνει επίσης ζωντάνια έναντι των συννεφιασμένων ουρανών, ένα συχνό φαινόμενο κατά τη διάρκεια των μακρών, σκοτεινών χειμώνων της χώρας. Ο Άγιος Βασίλειος δεν είναι ο μοναδικός καθεδρικός ναός που είναι χρωματισμένος με εκθαμβωτικές αποχρώσεις. Χρωματιστές εκκλησίες είναι παντού σε ολόκληρη τη χώρα.
Το χρώμα του ναού του Αγίου Βασιλείου άλλαξε όπως και των υπόλοιπων, με ένα νέο καμπαναριό που προστέθηκε εξωτερικά και με στολισμό λουλουδιών και τοιχογραφίες στο εσωτερικό του.
«Είναι σαν ζωντανός οργανισμός. Έχει αναπτυχθεί, έχει αλλάξει, έχει τροποποιηθεί», δήλωσε ο Μπράμφιλντ. «Αλλά ο πυρήνας του ήταν πάντα ξεχωριστός. Παρέμεινε εκεί ως σύμβολο των Μοσχοβιτών και της ανθεκτικότητας της Ρωσίας. Το γεγονός ότι είναι τόσο ιδιαίτερος, σήμαινε ότι κάθε αιώνας τον βλέπει ως δικό του. Είναι πραγματικά πολύ αγαπημένος. Δεν υπάρχει άλλο κτίριο στη Ρωσία που να προσελκύει τόση αφοσίωση και αγάπη όσο ο Άγιος Βασίλειος».