Το 1995, 30.000 γυναίκες από όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν στο Πεκίνο για αυτό που αποτέλεσε μια σημαντική στιγμή στο κίνημα για τα δικαιώματα των γυναικών. Ορισμένες από αυτές που ήταν εκεί αναλογίζονται τι έχει επιτευχθεί από τότε.
Τον Σεπτέμβριο του 1995, δεκάδες χιλιάδες γυναίκες από όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν σε μια πόλη σχεδόν 60 χιλιόμετρα βόρεια του Πεκίνου. Το αρχικό σχέδιο ήταν να συναντηθούν στην κινεζική πρωτεύουσα, αλλά, θορυβημένες από έναν τόσο μεγάλο αριθμό γυναικών, οι κινεζικές αρχές επέμεναν να μείνουν σε ασφαλή απόσταση από την πόλη, στον οικισμό Huairou [Χουάιρου], μεγάλο μέρος του οποίου βρισκόταν ακόμη υπό κατασκευή.
Η δυσπιστία της κινεζικής κυβέρνησης ήταν βαθιά: τα ξενοδοχεία είχαν εφοδιαστεί με επιπλέον κουβέρτες σε περίπτωση που οι γυναίκες αποφάσιζαν να οργανώσουν μια αυτοσχέδια... γυμνή διαμαρτυρία, οι μετακινήσεις μεταξύ Πεκίνου και Χουάιρου ελέγχονταν αυστηρά και για την ασυνήθιστη - για την εποχή - βροχή που έπεσε επί ένα 48ωρο κατηγορήθηκαν από την κινεζική κυβέρνηση οι γυναίκες... που είχαν έμμηνο ρύση.
Αλλά ούτε ο καιρός ούτε οι σεξιστικές προσβολές μπόρεσαν να χαλάσουν το κέφι σε αυτό που αποδείχθηκε ένα εξαιρετικό γεγονός: την 4η Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ για τις Γυναίκες, ένα φόρουμ που υποδέχθηκε 30.000 γυναίκες, φεμινιστές ηγέτες, υπέρμαχους των γυναικείων δικαιωμάτων, γυναίκες-ακτιβιστές ιθαγενών, εκπροσώπους ΜΚΟ και ακαδημαϊκούς από 180 χώρες.
H μεγαλύτερη διεθνής συγκέντρωση γυναικών
Ήταν η μεγαλύτερη διεθνής συγκέντρωση γυναικών που είχε δει ποτέ ο κόσμος και μια καθοριστική στιγμή στο κίνημα για τα δικαιώματα των γυναικών.
«Το Πεκίνο ήταν το αποκορύφωμα [της πολυετούς δουλειάς]. Όπως το έθεσε η [φεμινίστρια συγγραφέας] Βell Ηooks, προσπαθούσαμε να μετακινηθούμε από το περιθώριο στο κέντρο - και αυτό ήταν το συναρπαστικό», λέει σήμερα μιλώντας στην Guardian η Charlotte Bunch, ιδρυτική διευθύντρια του Κέντρου για την Παγκόσμια Ηγεσία των Γυναικών στο Πανεπιστήμιο Rutgers των ΗΠΑ.
Οι συμμετέχουσες περπάτησαν μέσα στη λάσπη της μισογκρεμισμένης πόλης για να παρακολουθήσουν εκδηλώσεις δικτύωσης και στρατηγικής σε σκηνές και έγιναν μούσκεμα από την συνεχή βροχή. Αλλά όλα αυτά ενίσχυσαν την αίσθηση της συντροφικότητας μεταξύ τους.
Επί 11 ημέρες συζητήθηκαν και συζητήθηκαν θέματα όπως η επιβεβαίωση των δικαιωμάτων των γυναικών ως ανθρώπινα δικαιώματα, η βία κατά των γυναικών, τα αναπαραγωγικά δικαιώματα και η ευημερία των κοριτσιών.
Το αποτέλεσμα; Η Διακήρυξη και η Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου - ένα έγγραφο που καλύπτει 12 κρίσιμους τομείς και το οποίο, 30 χρόνια μετά, παραμένει το πλέον ιστορικό σχέδιο για την ισότητα των φύλων.
«Ήταν καταπληκτικό: γυναίκες κάθε χρώματος, ηλικίας, αναπηρίας και φυλής, όλες αγωνίζονται για την ισότητα και κάνουν τα πράγματα με πολύ οργανωμένο και συντονισμένο τρόπο. Είχαμε μια στρατηγική υπεράσπισης και όλη αυτή την ενέργεια και καταφέραμε πραγματικά να επηρεάσουμε την διεθνή ατζέντα», λέει η Ana Cristina González, η οποία τότε ήταν μια 27χρονη νεαρή ειδικευμένη γιατρός όταν πήγε στην Κίνα ως μέλος της λατινοαμερικανικής αντιπροσωπείας.
«Με έκανε να νιώσω ότι αυτό που ονειρευόμουν ήταν εφικτό. Εκείνη η συνάντηση σημάδεψε ολόκληρη την καριέρα μου και τον φεμινισμό μου», προσθέτει.
Η αίσθηση ότι το γεγονός αυτό ήταν άκρως μεταμορφωτικό απηχείται σήμερα από αμέτρητες γυναίκες, πολλές από τις οποίες συνέχισαν να ηγούνται του γυναικείου κινήματος.
«Η ατμόσφαιρα ήταν απίστευτη. Δεν είχα καθίσει ποτέ με κάποιον από το Θιβέτ ή τη Μέση Ανατολή: υπήρχε ενθουσιασμός και η αίσθηση ότι μπορούσαμε να πετύχουμε πολλά», λέει η Lydia Alpízar Durán, συν-εκτελεστική διευθύντρια της IM-Defensoras, ενός λατινοαμερικανικού δικτύου γυναικών υπερασπιστριών. Και προσθέτει: «Πετύχαμε πολλά στο Πεκίνο. Πέρα από την κυβερνητική συμφωνία δημιουργήσαμε ένα παγκόσμιο γυναικείο κίνημα. Η διάσκεψη αποτέλεσε τον καταλύτη για τόσες πολλές διαδικασίες στο μέλλον».
Μια πραγματικά επίπονη διαδικασία
Δεν ήταν καθόλου εύκολο. Μήνες προετοιμασίας χρειάστηκαν για την ανάπτυξη εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών ώστε να διασφαλιστεί ότι η ατζέντα θα αντανακλούσε όλα τα αιτήματα.
Το κείμενο της διακήρυξης μελετήθηκε, λέξη προς λέξη, μέχρι να υπάρξει συμφωνία. Η Ινδή φεμινίστρια Γκίτα Σεν, ιδρύτρια της οργάνωσης Developing Alternatives with Women for a New Era (Dawn), λέει: «Μια από τις μεγάλες στιγμές ήταν όταν ήρθε ο [τότε] πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, Τζέιμς Γούλφενσον.
«Ο Wolfensohn θεωρούνταν πιο φιλελεύθερος [από τους προηγούμενους προέδρους] και η σύζυγός του θεωρούνταν φεμινίστρια. Νομίζω ότι πίστευε ότι θα τον συγχαίρουν, αλλά αποδοκιμάστηκε. Οι άνθρωποι του φώναζαν: "Ξέρεις τι έχεις κάνει στις ζωές μας; Εσείς και το ΔΝΤ μας καταστρέφετε". Νομίζω ότι σοκαρίστηκε πραγματικά, αλλά επέστρεψε και προσπάθησε να μετριάσει κάποιες από τις πολιτικές της [τράπεζας]».
Όταν η Χίλαρι Κλίντον, σύζυγος του τότε προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, εκφώνησε την ομιλία της στο Πεκίνο δηλώνοντας ότι «τα δικαιώματα των γυναικών είναι ανθρώπινα δικαιώματα», ο κόσμος την άκουσε - αλλά τα εύσημα ανήκουν στις χιλιάδες γυναίκες που είχαν εργαστεί ακούραστα τα προηγούμενα χρόνια στις χώρες τους και σε σημαντικές διασκέψεις του ΟΗΕ, όπως στη Βιέννη το 1993 και στο Κάιρο το 1994.
«Μέχρι το 1980 οι εκδηλώσεις για τις γυναίκες βρίσκονταν στο περιθώριο - δεν τις έβλεπαν στο επίκεντρο οποιουδήποτε έργου του ΟΗΕ», λέει η Bunch, η οποία ήταν μία από μια ομάδα γυναικών που επινόησε την εκστρατεία «16 Ημέρες Ακτιβισμού» το 1991. Ανάμεσά τους ήταν και η Everjoice Win, μια γυναίκα από την Ζιμπάμπουε που εργαζόταν για τα δικαιώματα των γυναικών από το 1989. Και οι δύο γυναίκες πήγαν στο Πεκίνο.
«Όλες μας είχαμε προσωπικούς στόχους»
«Έχω συχνά περιγράψει τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ως τη χρυσή εποχή της διεθνικής οργάνωσης: υπήρχαν αυτοί οι χώροι - Μεξικό, Κάιρο, Βιέννη, Πεκίνο - κάποιες από εμάς πήγαμε και στις τέσσερις [διασκέψεις του ΟΗΕ]. Αλλά δεν ήταν απλώς η συμμμετοχή εκεί, αλλά να έχουμε μια ατζέντα συλλογικά για να επηρεάσουμε την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών. Όλες μας είχαμε προσωπικούς στόχους», λέει η Win.
Το «σχέδιο των 12 σημείων» κινητοποίησε τις κυβερνήσεις και την κοινωνία των πολιτών και, το 2015, ενημέρωσε τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) του ΟΗΕ. «Οι κυβερνήσεις υιοθέτησαν την ατζέντα [του Πεκίνου]. Η ενσωμάτωση του φύλου έγινε η προσέγγιση που επέλεξαν μετέπειτα όλες οι κυβερνήσεις», προσθέτει η Win, η οποία στη συνέχεια έγινε η πρώτη επικεφαλής των δικαιωμάτων των γυναικών στην Action Aid το 2002.
«Βάλαμε τα δικαιώματα των γυναικών στο επίκεντρο της ατζέντας της Action Aid χρησιμοποιώντας κάποια από τα εργαλεία που είχαμε αποκτήσει από τη διαδικασία του Πεκίνου. Μόλις κατάλαβαν τι είναι η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου, μπορέσαμε να επηρεάσουμε την ηγεσία της οργάνωσης, διασφαλίζοντας ότι οι γυναίκες θα βρίσκονται σε ανώτερους ρόλους», επισημαίνει η Win.
Εντωμεταξύ, αυτές τις ημέρες στη Νέα Υόρκη, η Επιτροπή του ΟΗΕ για την κατάσταση των γυναικών (CSW) γιορτάζει την 30ή επέτειο της διακήρυξης του Πεκίνου.
Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες άνοιξε τη συνεδρίαση της περασμένης Δευτέρα με μια δήλωση σχετικά με την παγκόσμια κατάσταση της ισότητας των φύλων. Η δήλωση βασίστηκε σε μια έκθεση προόδου, η οποία έχει ενημερωθεί από στοιχεία 159 κυβερνήσεων.
Σήμερα, 122,4 εκατομμύρια κορίτσια είναι εκτός σχολείου, από 124,7 εκατομμύρια το 2015. Η μητρική θνησιμότητα έχει μειωθεί από 339 σε 223 θανάτους ανά 100.000 γεννήσεις ζώντων μεταξύ 2000 και 2020. Από το 1995, το ποσοστό των γυναικών στα κοινοβούλια έχει υπερδιπλασιαστεί από 11% σε 27%.
Σε αυτό το ασταθές περιβάλλον, το αντι-γυναικείο συναίσθημα και η αντι-γυναικεία δράση έχουν ευδοκιμήσει, με υπερτροφοδότηση από τις αυταρχικές κυβερνήσεις και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Η αυξανόμενη αντίδραση έχει ενισχυθεί από την αποψίλωση των μηχανισμών πολιτικής, των θεσμών και των διαδικασιών που η Πλατφόρμα Δράσης [του Πεκίνου] ανέθεσε στην προώθηση της ισότητας των φύλων», αναφέρει η έκθεση που δόθηκε στην δημοσιότητα πριν από μερικές ημέρες.
Αντι-φεμινισμός
Το γεγονός ότι αυτή την στιγμή το αμερικανικό δεξιό «Κέντρο για την Οικογένεια και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» (C-Fam) - το οποίο υποστηρίζει σθεναρά την ποινικοποίηση των εκτρώσεων - διοργανώνει το δικό του διήμερο συνέδριο παράλληλα με την CSW σε χώρο απέναντι από την έδρα του ΟΗΕ, αποτελεί απόδειξη ενός πιο στρατηγικού, καλύτερα χρηματοδοτούμενου και πιο έξυπνου κινήματος κατά των δικαιωμάτων.
Όπως πολλές αντιφεμινιστικές οργανώσεις, έχει υιοθετήσει τη γλώσσα της γυναικείας ανάπτυξης με τους ισχυρισμούς της ότι «ενδυναμώνει τις γυναίκες», την ίδια στιγμή που... χαιρετίζει το κλείσιμο της USAid από τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, τον άνθρωπο που προ ετών δήλωνε ανερυθρίαστα «τις γυναίκες πιάνε τις από το αιδοίο» [sic].
«Κατά την άποψή μου, βιώνουμε μια κοσμογονική μεταμόρφωση», λέει η Βραζιλιάνα ακαδημαϊκός Sonia Corrêa, συμπρόεδρος του Sexuality Policy Watch. «Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Η κατάσταση του κόσμου είναι ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα, οι συνθήκες καθορίζονται από τις νεοφασιστικές δυνάμεις που βρίσκονται στην εξουσία στις ΗΠΑ».
«Είναι μια ανησυχητική στιγμή», συμφωνεί η Win. «Το ερώτημα είναι: θα μιμηθούν οι άλλοι τον Τραμπ κάνοντας ό,τι κάνει ή θα τον αντιμετωπίσουν;»
Αλλά αν το σύγχρονο πολιτικό τοπίο είναι πολύ διαφορετικό από τη «χρυσή εποχή» της δεκαετίας του 1990 της εμπιστοσύνης στη δημοκρατία και τους θεσμούς, τα διδάγματα που αντλήθηκαν από το Πεκίνο εξακολουθούν να είναι σημαντικά, λένε οι γυναίκες που ήταν εκεί.
«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήμασταν οι άνθρωποι που περάσαμε πολλά χρόνια εξηγώντας και δείχνοντας στον κόσμο ότι υπήρχαν ανισότητες και ότι θέλαμε να κάνουμε έναν καλύτερο κόσμο» λέει η González, η οποία τώρα είναι επικεφαλής της Causa Justa, της ομάδας που πρωτοστάτησε στην εκστρατεία για την αποποινικοποίηση των αμβλώσεων στην Κολομβία - έναν αγώνα που κέρδισε το 2022.
Ή όπως το θέτει εμφατικά και η Win: «Η πολυπόθητη αλλαγή θα έρθει. Αλλά υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας ότι η αλλαγή δεν μπορεί να γίνει σε έναν [σύντομο] φούρνο μικροκυμάτων.Η αλλαγή χρειάζεται χρόνο μέσα σε έναν φούρνο προκειμένου να ψηθεί».