Πώς οι γυναίκες χρησιμοποίησαν τα αυτοκίνητα και τις εξελίξεις στην αυτοκίνηση για να προωθήσουν τη γυναικεία χειραφέτηση και ενδυνάμωση κατά τον «δύσκολο» 20ό αιώνα.
Βρισκόμαστε στο 1888 στο Μανχάιμ της Γερμανίας: η 39χρονη Bertha Benz, χωρίς καν να το πει στον σύζυγό της, ανεβαίνει πάνω στο «Patent Motor Wagon» και ξεκινάει για να επισκεφθεί τη μητέρα της που μένει κάπου 100 χλμ. μακριά.
Με αυτό το πρώιμο αυτοκίνητο -που στα σύγχρονα μάτια μοιάζει λίγο περισσότερο από ένα γιγαντιαίο μηχανοκίνητο τρίκυκλο - η ίδια και οι δύο γιοι της έκαναν αυτό που σήμερα θεωρείται ευρέως ως το πρώτο οδικό ταξίδι που έκανε ένας άνθρωπος.
To κόλπο με την καλτσοδέτα
Κατά τη διάρκεια της 12ωρης διαδρομής, η Μπέρθα εξέπληξε τους πάντες με τη μηχανική της τεχνογνωσία, χρησιμοποιώντας την καρφίτσα του πέτου της για να ξεβουλώσει μια φραγμένη αντλία καυσίμου, ενώ τύλιξε ένα φθαρμένο καλώδιο του αυτοκινήτου με την... καλτσοδέτα της προκειμένου αυτό να μην πάρει φωτιά και τους αφήσει στη μέση του δρόμου.
Στα παλιά γερμανικά -στη χώρα όπου ο σύζυγος της Bertha, ο Karl Benz, ανέπτυξε ένα από τα πρώτα αυτοκίνητα- οι λέξεις «ταχύτητα» και «πρόοδος» είναι ομόρριζα. Η πρόοδος ή η κίνηση προς τα εμπρός θα γινόταν το σύνθημα του 20ού αιώνα σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής.
Οι γυναίκες, ωστόσο, έπρεπε να προχωρούν με προσοχή. Ή, έστω, με μεγαλύτερη προσοχή σε σχέση με τους άνδρες.
Το αυτοκίνητο τις έκανε πιο «ορατές»
Οι γυναίκες, άλλωστε, δεν είχαν ποτέ ακριβώς το λεγόμενο γαλλιστί«le droit à la ville», δηλαδή το δικαίωμα να περπατούν άσκοπα και όπως (και όποτε) θέλουν στους δρόμους χωρίς να τις αμφισβητούν, να τις απειλούν ή να τις παρενοχλούν.
Όπως επισημαίνει η Lauren Elkin στο βιβλίο της «Flâneuse: Women Walk the City in Paris, New York, Tokyo, Venice, and London», ιστορικά μια γυναίκα στους δρόμους ήταν κατά πάσα πιθανότητα πόρνη, και ακόμη και οι κινήσεις της ήταν αυστηρά ρυθμισμένες.
Οι γυναίκες άρχισαν να εμφανίζονται δημοσίως πιο συχνά με την έλευση του ποδηλάτου, αλλά ήταν το αυτοκίνητο που τους έδωσε ακόμη περισσότερη δημόσια προβολή τόσο από άποψη ορατότητας όσο και από άποψη εξουσίας.
«Οι γυναίκες δεν απαίτησαν ποτέ ρητά το droit de la ville, το μεσαιωνικό δικαίωμα στην ελευθερία της πόλης που διέκρινε τους πολίτες των πόλεων από τους φεουδάρχες δουλοπάροικους», γράφει η Elkin. «Αλλά το αυτοκίνητο είχε τη δυνατότητα να βοηθήσει κάποιες γυναίκες να διεκδικήσουν αυτό το δικαίωμα».
Για το λόγο αυτό, όταν οι γυναίκες άρχισαν να «αγκαλιάζουν» το αυτοκίνητο -βγαίνοντας στους δρόμους για διασκέδαση ή για να ανταποκριθούν στις επαγγελματικές, οικογενειακές και αγροτικές τους υποχρεώσεις- η υποδοχή που συνάντησαν ήταν ψυχρή.
Οι πλούσιες γυναίκες προχώρησαν πρώτες σε αυτό το βήμα, προστατευόμενες από την ταξική τους θέση, και ακολούθησαν οι γυναίκες της υπαίθρου, οι οποίες πάλευαν με την απομόνωση και την ανέχεια και πολύ απλά είχαν ανάγκη να κάνουν πράγματα με την βοήθεια μιας (νέας) μηχανής.
Αυτοκίνητο, σύμβολο ανεξαρτησίας και χειραφέτησης
«Από την αρχή», γράφει ο ιστορικός Michael Berger, «τα πάντα σχετικά με το αυτοκίνητο έμοιαζαν ανδρικά, από τον συντονισμό και τη δύναμη που απαιτούνταν για τη λειτουργία του μέχρι τη βρωμιά και το λάδι που σχετίζονταν με τη συντήρησή του».
Αυτός είναι πιθανότατα ο λόγος για τον οποίο οι γυναίκες επέλεξαν το αυτοκίνητο ως το κατάλληλο μέσο και σύμβολο διεκδίκησης της ανεξαρτησίας τους.
Για παράδειγμα, στην προσπάθειά τους για το δικαίωμα ψήφου, οι σουφραζέτες ολοκλήρωσαν ένα μεγάλο και ευρέως δημοσιοποιημένο σε όλα τα αμερικανικά ΜΜΕ ταξίδι κατά μήκος και πλάτος των ΗΠΑ το 1915 με ένα αυτοκίνητο Overland που παρείχε η εταιρεία.
«Η εικόνα του αυτοκινήτου, με τα φθαρμένα πανό, τις αποσκευές δεμένες στα μαρσπιέ και τη λάσπη στους τροχούς, επέτρεψε στις σουφραζέτες αυτές να "σκηνοθετήσουν" μια ιδιαίτερα στιλιζαρισμένη παράσταση γυναικείας ανεξαρτησίας και σεξουαλικής ισότητας», αναφέρει η ιστορικός Georgine Clarsen στο βιβλίο «Eat My Dust: Early Women Motorists».
Από την πλευρά της, η Overland Automobile Company έσπευσε να εκμεταλλευτεί το επίτευγμα των γυναικών, τροφοδοτώντας τις τοπικές εφημερίδες με λεπτομέρειες για τα ταξίδια των γυναικών και λεπτομέρειες σχετικά με το αυτοκίνητο που οδηγούσαν και το τι φορούσαν, θέτοντας σε κίνηση την αρχή μιας μακράς σειράς αυτοκινητιστικών προωθητικών ενεργειών που απευθύνονταν στις γυναίκες και συνδέοντας για πάντα την κοινωνική προσπάθεια με το κατάλληλο αυτοκίνητο.
Στόχος αστείων και εκφοβισμού
Παρά τις εξαιρετικές προσπάθειές τους, οι γυναίκες οδηγοί γίνονταν συχνά στόχος αστείων και εκφοβισμού. Οι άνδρες θεωρούσαν τις γυναίκες πολύ αδύναμες, πολύ συναισθηματικά ασταθείς για να βρίσκονται στο δρόμο - τα γνωστά μισογυνικά σχόλια και αστεία τύπου «τράβα πλύνε κάνα πιάτο» που ακούμε μέχρι και σήμερα, έναν αιώνα και βάλε μετά, σε πολλούς ελληνικούς δρόμους.
Ο φόβος για τις γυναίκες οδηγούς, όπως οι περισσότεροι μύθοι, είχε πιθανότατα και κάποια βάση στην πραγματικότητα. Όχι επειδή οι γυναίκες δεν διέθεταν ικανότητες, δεξιότητες ή συναισθηματική σταθερότητα, αλλά περισσότερο επειδή τα πρώτα μηχανήματα ήταν όντως εξαιρετικά δύσκολα στο χειρισμό τους - και όχι μόνο για εκείνες: για όλους.
Το σημείο καμπής για τη γυναικεία αυτοκίνηση
Σχεδόν όλες οι ιστορίες της αυτοκίνησης εντοπίζουν την εισαγωγή της ηλεκτρικής μίζας ως το σημείο καμπής για τις γυναίκες οδηγούς.
Σύμφωνα με μια αναφορά στο Cadillac Craftsman, μια εμπορική εφημερίδα που παρήγαγε η εταιρεία, ο πρόεδρος της Cadillac, ο Henry Leland, ζήτησε από τον ηλεκτρολόγο μηχανικό Charles Kettering να κατασκευάσει μια ηλεκτρική μίζα το 1910.
Και όπως μας λέει η Clarsen: «Θα μπορούσε κανείς εύκολα να θεωρήσει ότι ο Kettering έκανε περισσότερα για τη χειραφέτηση των γυναικών από όλες τις φεμινίστριες της εποχής. Πριν από την εφεύρεσή του, οι γυναίκες μπορούσαν να οδηγήσουν το αυτοκίνητο μόνο αν η μηχανή του ήταν ήδη σε λειτουργία. Γιατί οι γυναίκες που μπορούσαν να βάλουν μπρος μια τέτοια μηχανή ήταν πράγματι πολύ λίγες. Τότε, με μια απλή κίνηση, το ντελικάτο γυναικείο δάχτυλο του ποδιού έγινε τόσο ισχυρό όσο και το γεροδεμένο ανδρικό χέρι. Και αυτό άλλαξε τα πάντα».
Οι γυναίκες, που πάλευαν σε κάθε ευκαιρία για το δικαίωμα στην οδήγηση, σίγουρα δεν είχαν το δικαίωμα στο κάτι... παραπάνω: στην ταχύτητα. Οι αγώνες ταχύτητας ήταν σε γενικές γραμμές προνόμιο των πλούσιων ανδρών. Ωστόσο, υπήρχαν μια χούφτα σπουδαίες γυναίκες που άνοιξαν και σε αυτό τον τομέα δρόμους.
Η Γαλλίδα στρίπερ που έγινε πρωταθλήτρια αγώνων ταχύτητας
Η Hellé Nice, κόρη ενός Γάλλου ταχυδρόμου, έτρεχε σε αγώνες τη δεκαετία του 1920 και του 1930 σε όλη την Ευρώπη, με χορηγό την ιταλική αυτοκινητοβιομηχανία Bugatti, με αποτέλεσμα η βιογράφος της, Miranda Seymour, να την αποκαλέσει «βασίλισσα της Bugatti».
Η πρώην στρίπερ ήταν ερωμένη του Philippe de Rothschild, ο οποίος της δάνεισε τη δική του Bugatti και στη συνέχεια τη σύστησε στον διάσημο κατασκευαστή αυτοκινήτων Ettore Bugatti, ο οποίος χρηματοδότησε τις αγωνιστικές της προσπάθειες σε μια προσπάθεια να ενδιαφερθούν πλούσιες γυναίκες για τα αυτοκίνητά του.
Αφού κέρδισε το Grand Prix Féminin του 1929, σταμάτησε για λίγο για να φτιάξει το μακιγιάζ της, προτού πει στους δημοσιογράφους άκρως παιχνιδιάρικα ότι η απόλαυση που λάτρευε περισσότερο ήταν «η αίσθηση μιας μεγάλης μηχανής που βρυχάται και βρίσκεται υπό τον έλεγχό σου».
Μάλιστα, η γαλλική αθλητική εφημερίδα L'Auto την αποκάλεσε «une conductrice de valeur», δηλαδή «μια πολύ καλή οδηγό».
Προς το τέλος της καριέρας της, η Nice αγωνίστηκε με μια Alfa Romeo που σχεδίασε γι' αυτήν ένας από τους πολλούς εραστές της - ήταν μια συγκλονιστική εξέλιξη για τον Τύπο του αυτοκινήτου το γεγονός ότι μια Γαλλίδα μπορούσε να θριαμβεύσει με ένα ιταλικό αυτοκίνητο.
Από τις υπόλοιπες γυναίκες που αναδείχθηκαν σε μορφές της αυτοκίνησης ξεχωρίζει η Μπέτι Σκέλτον από τη Φλόριντα, η οποία έγινε γνωστή αρχικά ως πιλότος ακροβατικών, αργότερα έκανε ρεκόρ σε αγώνες αυτοκινήτων stock car με ένα Dodge Red Ram V8 του 1954. Συνέχισε να σημειώνει ρεκόρ ταχύτητας γυναικών στην ξηρά, φτάνοντας μέχρι τα 430 km/h.
Συνολικά, η Σκέλτον κέρδισε τέσσερα γυναικεία παγκόσμια ρεκόρ ταχύτητας ξηράς.
Μια άλλη είναι η Jacqueline Evans de Lopez, η οποία αγωνίστηκε τη δεκαετία του 1960 στην τραχιά και δύσκολη κούρσα Carrera Panamericana -μια κούρσα από σύνορα σε σύνορα στο Μεξικό- με την Porsche της, που κοσμούσε το ομοίωμα της Eva Perón.