Μια σειρά αναδρομικών πολιτιστικών εκθέσεων που εστιάζουν στην δεκαετία του 1980 έχει εξαπολύσει ένα κύμα νοσταλγίας για όσους την έζησαν σε real time.
«Στο μέλλον όλοι θα κατηγορούν τη δεκαετία του '80 για όλα τα κοινωνικά δεινά, με τον ίδιο τρόπο που οι άνθρωποι κατηγορούσαν προηγουμένως τη δεκαετία του '60», δήλωσε πρόσφατα ο βρετανός συγγραφέας και σύμβουλος πολιτιστικής διαχείρισης Peter York, ο κατ' εξοχήν παρατηρητής του στυλ και των πολιτιστικών τάσεων της δεκαετίας του '80. Αναφερόταν σε αυτό που αποκάλεσε «μεγάλα κοινωνικοπολιτικά χτυπήματα» του άκρατου μονεταρισμού, της απορρύθμισης και του φιλελευθερισμού, τα οποία «διαπερνούν έκτοτε την ποπ κουλτούρα μας».
Περιέργως, σημειώνει το δημοσίευμα της Guardian, δεν ανέφερε την πανταχού παρούσα σήμερα «κουλτούρα του στυλ της δεκαετίας του '80», η οποία ξεκίνησε εκείνη την πολύ κακοποιημένη δεκαετία και συνεχίζει να αντηχεί στη σύγχρονη κουλτούρα με έναν συνολικό τρόπο. Μια... αντήχηση που αυτή τη στιγμή γιορτάζεται σε τρεις πολύ συγκεκριμένες εκθέσεις στο Λονδίνο.
Στην National Portrait Gallery, οι τοίχοι πολλών δωματίων είναι γεμάτοι από το δάπεδο μέχρι την οροφή με φωτεινές, γυαλιστερές εικόνες από το φημισμένο περιοδικό Face, το οποίο πλέον αναφέρεται ως «ένα πρωτοποριακό περιοδικό νεανικής κουλτούρας και στυλ που διαμόρφωσε το δημιουργικό και πολιτιστικό τοπίο στη Βρετανία - αλλά και πέρα από αυτήν».
Η έκθεση περιλαμβάνει τη δουλειά περισσότερων από 80 φωτογράφων, ορισμένοι από τους οποίους, όπως ο Juergen Teller και ο David Sims, έχουν γίνει έκτοτε παγκοσμίως διάσημοι. Ομοίως, μερικά από τα φρέσκα πρόσωπά τους, που περιλαμβάνουν την έφηβη Kate Moss, την Neneh Cherry και τον σχεδιαστή μόδας Jean Paul Gaultier.
Στην απέναντι όχθη του ποταμού, στην γκαλερί Tate Modern, μια άλλη σχετική έκθεση, η Leigh Bowery!, γιορτάζει τη ζωή και την εποχή της (ομώνυμης Αυστραλής) πιο εξωφρενικής καλλιτεχνικής περσόνας και φιγούρας που αναδύθηκε από τον - τότε - αλληλένδετο κόσμο της μόδας και της κουλτούρας των κλαμπ της δεκαετίας του '80.
Η νοσταλγική επανεκτίμηση της δεκαετίας του '80
Η τρίτη είναι μια άλλη μικρότερη αλλά εξίσου ενδιαφέρουσα έκθεση-παράσταση, το Outlaws: Fashion Renegades of 80s London, στο Fashion and Textile Museum στο Bermondsey, η οποία μόλις ολοκληρώθηκε.
Η νοσταλγική αυτή επανεκτίμηση της δεκαετίας του '80 θα συνεχιστεί με γοργούς ρυθμούς τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, όταν το Design Museum του Λονδίνου θα φιλοξενήσει μια έκθεση με τίτλο «Blitz: the club that shaped the Εighties», η οποία αποτίει φόρο τιμής στον χώρο που φιλοξένησαν οι - αυτοαποκαλούμενοι ως «νεορομαντικοί» - καλλιτέχνες Steve Strange και Rusty Egan.
Η σύγκλιση και ο ταυτόχρονος συνδυασμός αυτών των εκθέσεων με θέμα τη δεκαετία του '80 έχει προκαλέσει ένα ξέσπασμα συλλογικής νοσταλγίας μεταξύ της γενιάς που ενηλικιώθηκε τότε.
Αλλά και οι σημερινοί 20άρηδες και 30άρηδες προσέρχονται μαζικά για να εξερευνήσουν τη ζωντανή πολιτιστική διασύνδεση μιας εποχής πριν από τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που πρέπει να τους φαίνεται σχεδόν... αδιανόητη. Δεδομένου ότι η δεκαετία του '80 απέχει τόσο πολύ από τη σημερινή στιγμή όσο και η δεκαετία του '40 από εκείνη, το ερώτημα που θέτουν όλες αυτές οι παραστάσεις είναι: γιατί τώρα;
Η προ-ψηφιακή περίοδος
Μια πιθανή απάντηση δίνει ο συγγραφέας και επιμελητής Ekow Eshun, ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του ως συγγραφέας για το περιοδικό Face. «Το περιοδικό καθόρισε ως έναν βαθμό την τελευταία προ-ψηφιακή περίοδο», λέει, «μια περίοδος που έχει παγώσει στο χρόνο σχεδόν αποκλειστικά σε ακίνητες εικόνες και λέξεις, που βρίσκεται και εκτός της σημερινής μας στιγμής, αλλά και κάπως βασανιστικά κοντά, όχι μόνο επειδή εξακολουθεί να αντηχεί μέσα από τη σύγχρονη λαϊκή μας κουλτούρα. Ένα από τα πράγματα που αναδεικνύει η έκθεση είναι ο τρόπος με τον οποίο το περιοδικό κανονικοποιούσε τις έννοιες της "ρευστότητας" και της ταυτότητας που σήμερα φαίνονται εντελώς σύγχρονες. Στις σελίδες του, τα όρια που κυριαρχούσαν για τόσο πολύ καιρό, αυτομάτως επαναπροσδιορίζονταν».
Το The Face ιδρύθηκε από τον Nick Logan, έναν οραματιστή εκδότη περιοδικών που είχε επανασχεδιάσει τη μουσική εφημερίδα NME στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και στη συνέχεια δημιούργησε το επιτυχημένο ποπ περιοδικό Smash Hits το 1978.
Ξεκινώντας το 1980, η πορεία του κατά τη διάρκεια της δεκαετίας απηχούσε - και ως ένα βαθμό προωθούσε - μια ευρύτερη πολιτιστική μετατόπιση του ποπ / λαϊκού γούστου, που είχε ως παράδειγμα τη γέννηση της κουλτούρας των κλαμπ, τη συνακόλουθη άνοδο μιας γενιάς έντονα ανεξάρτητων σχεδιαστών μόδας και φιλόδοξων καταναλωτών που ήταν πρόθυμοι να μάθουν περισσότερα για το στυλ, το σχεδιασμό, το τι να φορέσουν και σε ποια κλαμπ να πάνε.
«Όταν άρχισα να εργάζομαι για το Face, είχε καθιερωθεί ως "κριτής" όλων των πραγμάτων της ποπ κουλτούρας. Έγραψα άρθρα για το trip-hop του Μπρίστολ, την Sinéad O'Connor, το σουρεαλιστικό χιούμορ του Vic Reeves και του Bob Mortimer και την αισθητηριακή υπερφόρτωση της περιοδείας Zoo TV των U2», γράφει ο Ekow Eshun και προσθέτει εμφατικά:
«Σε αντίθεση με το NME, όπου είχα εργαστεί προηγουμένως, ήταν ένα περιοδικό στο οποίο ο καλλιτεχνικός διευθυντής φαινόταν εξίσου σημαντικός με τον εκδότη, και οι φωτογράφοι ακόμη περισσότερο σημαντικοί από τους συγγραφείς. Σε αυτόν τον "γενναίο νέο κόσμο", οι στυλίστες, επίσης, ήρθαν στο προσκήνιο».
Do It Yourself ή DIY
Αυτό που είναι πιο εμφανές, εκ των υστέρων, είναι ο τρόπος με τον οποίο το DIY [Κάν' το Μόνος σου] ήθος που τροφοδότησε το πανκ στα τέλη της δεκαετίας του 1970 είχε μεταφερθεί στη δεκαετία του '80 με απροσδόκητους τρόπους.
Τροφοδότησε όχι μόνο την άνοδο του Face, αλλά και την εμφάνιση μιας γενιάς ανεξάρτητων σχεδιαστών μόδας, των οποίων οι εφευρετικές δημιουργίες συχνά ακολουθούσαν μια διαδικασία που οι μεταμοντέρνοι θεωρητικοί της ηπειρωτικής Ευρώπης της εποχής ονόμαζαν «bricolage», δηλαδή τη δημιουργική επαναχρησιμοποίηση όσων υλικών ήταν διαθέσιμα ανά πάσα ώρα και στιγμή.
Δημιουργική εικονοκλαστικότητα και πειραματισμός
«Ήταν μια εποχή πριν από την τυραννία των εμπορικών σημάτων και των αθλητικών ρούχων», λέει ο Martin Green, συγγραφέας και επιμελητής της έκθεσης Outlaws. Και επισημαίνει:
«Οι άνθρωποι αποδομούσαν και επαναχρησιμοποιούσαν ρούχα, χρησιμοποιώντας ό,τι μπορούσαν, από παραμάνες μέχρι κομμάτια υφάσματος που αγόραζαν από καταστήματα υφασμάτων στο Σόχο, τα οποία έκοβαν, τα συναρμολογούσαν ξανά και ίσως τα ζωγράφιζαν στο χέρι».
Η έκθεση είναι μια διαφωτιστική ματιά σε μια δημιουργική κοινότητα που καθοδηγείται από τη δημιουργική εικονοκλαστικότητα και τον πειραματισμό και όχι από τον καριερισμό και το κέρδος, και ίσως γι' αυτό οι σημερινοί νέοι βρίσκουν τόσο ενδιαφέρουσες αυτές τις αναδρομικές εκθέσεις της δεκαετίας του '80.
Τόσο ο Green όσο και η Sabina Jaskot-Gill, ανώτερη επιμελήτρια φωτογραφίας στην National Portrait Gallery και επιμελήτρια της έκθεσης Face, επισημαίνουν ότι μεγάλο μέρος της δημιουργικότητας της δεκαετίας του '80 προέκυψε - όλως παραδόξως - από την έλλειψη χρημάτων και πόρων.
«Αυτό που μου έκανε εντύπωση κατά την έρευνα για την έκθεση Face ήταν ότι όλα έγιναν με τόσο λίγα χρήματα», λέει η Jaskot-Gill. «Σχεδόν κανείς δεν πληρωνόταν στην αρχή. Υπό αυτή την έννοια, έχει σαφείς παραλληλισμούς με τη σημερινή εποχή, αν και τουλάχιστον υπήρχε τότε κάποια κρατική χρηματοδότηση για να μπορούν οι άνθρωποι να δημιουργούν».
Σήμερα, όμως, οι νέοι δημιουργοί βρίσκονται και πάλι στο έλεος ενός ακόμη πιο βίαιου νεοφιλελεύθερου οικονομικού περιβάλλοντος, το οποίο ειρωνικά έχει τις ιδεολογικές του απαρχές στη θατσερική δεκαετία του '80.
«Ήμουν ευγνώμων που εργαζόμουν στο Face» λέει ο Eshun, «επειδή, για αρχή, κανείς δεν σε ρωτούσε ποτέ σε ποιο ιδιωτικό σχολείο είχες φοιτήσει. Οι αξίες του περιοδικού δεν βασίζονταν στις παραδοσιακές ταξικές ιεραρχίες. Αντίθετα, έδινε χώρο σε ανθρώπους από την εργατική τάξη και από διαφορετικά εθνικά και εθνοτικά υπόβαθρα να ανθίσουν, αλλά και να καθιερώσουν έναν νέο τρόπο σκέψης και ομιλίας σχετικά με το στυλ και τον σχεδιασμό. Ήταν μια σχετικά μικρή σκηνή, αλλά ο αντίκτυπός της ήταν μεγάλος και εξακολουθεί να διαπερνά τη σημερινή κουλτούρα».
Ενώ αυτό ισχύει αναμφίβολα, ο Green εντοπίζει μια πιο βαθιά αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο το παρελθόν στοιχειώνει το παρόν. «Ως έναν βαθμό, οι νέοι πάντα ενδιαφέρονταν για το στυλ και τη μόδα των προηγούμενων γενεών», λέει. Και καταλήγει με νόημα:
«Στη δεκαετία του '80, οι ροκαμπιλάδες βάσισαν το στυλ τους στη δεκαετία του '50. Στη δεκαετία του '60, η εταιρεία Biba βασίστηκε στο στυλ της δεκαετίας του '20. Φαίνεται να υπάρχει μια "πείνα" για εκείνη την εποχή και την αίσθηση των απεριόριστων δημιουργικών δυνατοτήτων που προσέφεραν τα '80s».