Το Minecraft είναι το videogame με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στον κόσμο και σε λίγες ημέρες κυκλοφορεί και σε χολιγουντιανή ταινία. Ποιοι είναι οι λόγοι που τα παιδιά δεν μπορούν να το χορτάσουν;
Το Minecraft είναι ένα από τα πιο δημοφιλή βιντεοπαιχνίδια όλων των εποχών. Κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2009 και μέχρι το 2024 είχε πουλήσει περισσότερα από 300 εκατομμύρια αντίτυπα. Αυτό, και παρόμοια παιχνίδια όπως το Roblox και το Terraria, απολαμβάνονται από παίκτες όλων των ηλικιών, από μικρά παιδιά μέχρι ενήλικες.
Το παιχνίδι φαίνεται να είναι σε θέση να απορροφήσει την προσοχή των παιδιών για έως και ώρες κάθε φορά - πράγμα διόλου ευκαταφρόνητο στην εποχή μας όπου κυριαρχεί η διάσπαση της προσοχής. Ορισμένοι γονείς φοβούνται ότι το ενδιαφέρον των παιδιών τους για το Minecraft μπορεί να αγγίξει τα όρια της εμμονής ή ακόμη και του εθισμού, καθώς αγωνίζονται να τα αποσπάσουν από την οθόνη του υπολογιστή.
Η δημοτικότητα του Minecraft είναι τέτοια που έχει πλέον γεννήσει μια πολυαναμενόμενη χολιγουντιανή ταινία με τίτλο «A Minecraft Movie», με πρωταγωνιστές τους Jack Black και Jason Momoa, η οποία αναμένεται να κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες.
Ψυχολογικοί παράγοντες πίσω από την επιτυχία του
Θα μπορούσαν να υπάρχουν βαθιά ψυχολογικοί - ακόμη και εξελικτικοί - παράγοντες πίσω από την επιτυχία του Minecraft και παιχνιδιών όπως αυτό, λένε οι ειδικοί. Τέτοια παιχνίδια αξιοποιούν ένα έμφυτο ένστικτο που υπάρχει σε όλους μας και ένα ένστικτο που στηρίζει την επιτυχία ολόκληρου του είδους μας: η επιθυμία μας να χτίζουμε κάτι με τα χέρια μας.
Αν το καλοσκεφτείτε, τα παιδιά πάντα απολάμβαναν να φτιάχνουν πράγματα - κάστρα στην άμμο, φρούρια, δεντρόσπιτα - για να αναφέρουμε μερικά. Σκεφτείτε επίσης τα ξύλινα τουβλάκια, την ζύμη και τα κομμάτια Lego. Το Minecraft είναι, αναμφισβήτητα, απλώς μια πρόσφατη επανάληψη αυτού του είδους παιχνιδιού, αλλά σε ψηφιακό χώρο. Γιατί όμως είναι τόσο ακαταμάχητο για πολλά παιδιά να κατασκευάζουν πράγματα;
«Όλα τα θηλαστικά παίζουν όταν είναι μικρά», λέει ο Peter Gray, ψυχολόγος που μελετά τους τρόπους μάθησης των παιδιών στο Boston College, στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ. Τα αρπακτικά ζώα, για παράδειγμα, παίζουν πιάνοντας πράγματα.
«Παίζουν με τις δεξιότητες που είναι πιο σημαντικό να αναπτύξουν για την επιβίωσή τους», λέει ο Gray. Οι άνθρωποι διαφέρουν από τα άλλα ζώα στο ότι οφείλουμε μεγάλο μέρος της επιβίωσής μας στην ικανότητά μας να κατασκευάζουμε πράγματα: από λασπόσπιτα μέχρι εργαλεία για το κυνήγι.
«Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η φυσική επιλογή προίκισε τους νέους ανθρώπους με μια ισχυρή τάση να παίζουν με το να κατασκευάζουν πράγματα», λέει ο Gray και σημειώνει ότι τα παιδιά παίζουν επίσης χρησιμοποιώντας τη γλώσσα και τη φαντασία ή φτιάχνουν παιχνίδια που έχουν στο επίκεντρο τους κανόνες και την κοινωνική αλληλεπίδραση - όλα απόλυτα φυσιολογικά ως μέρος της προετοιμασίας για την ενηλικίωσή τους.
«Το τι επιλέγουν οι νέοι να κατασκευάσουν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και πώς το κατασκευάζουν, τείνει να αντανακλά την κουλτούρα στην οποία ζουν», λέει ο Gray και επισημαίνει: «Δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει καθόλου το γεγονός ότι τα παιδιά έλκονται πραγματικά από το να παίζουν σε υπολογιστές σήμερα - ούτε αυτό θα πρέπει να μας ανησυχεί. Τα παιδιά ξέρουν μέσα τους, στα ένστικτά τους θα έλεγα, ότι αυτές είναι οι δεξιότητες που πρέπει να αναπτύξουν».
Ο Julian Togelius, επιστήμονας πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, παρατήρησε την ίδια αυτή παρόρμηση να κατασκευάζει πράγματα να εμφανίζεται και στον γιο του ο οποίος δεν είναι καν τριών ετών. Στο νηπιαγωγείο, αρχίζει αμέσως να φτιάχνει τούνελ ώστε να μπορεί να οδηγεί μέσα από αυτά παιχνίδια τρένα και φορτηγά, εξηγεί ο Togelius.
«Το κρίσιμο είναι ότι τα βιντεοπαιχνίδια όπως το Minecraft που προσφέρουν στους παίκτες την ελευθερία να εξερευνήσουν τη δημιουργικότητά τους χωρίς συγκεκριμένο στόχο, διευκολύνουν επίσης την αλληλεπίδραση με τους υπολογιστές και την πραγματοποίηση πραγμάτων σε αυτούς», λέει ο Togelius.
«Στον κόσμο του Minecraft, η δημιουργία ενός πράγματος είναι άμεση και απλή», εξηγεί. «Είναι πολύ πιο εύκολο από το να γράφεις κώδικα στο υπολογιστή». Με άλλα λόγια, παιχνίδια όπως αυτό ικανοποιούν την έμφυτη παρόρμηση για κατασκευή, όταν οι υπολογιστές, παραδοσιακά, θα μπορούσαν διαφορετικά να εμποδίσουν αυτή την παρόρμηση, ειδικά για τα παιδιά.
Και όμως, το εποικοδομητικό παιχνίδι δεν είναι το μόνο πλεονέκτημα. Ενώ η λειτουργία του παιχνιδιού επιτρέπει στους παίκτες να δημιουργούν με ελευθερία, υπάρχει επίσης η λειτουργία Survival Mode, στην οποία ο παίκτης έχει ως αποστολή να πολεμήσει τους εχθρούς.
Μια εικονική παιδική χαρά για όλους
Το Minecraft είναι ίσως προτιμότερο να θεωρείται ως μια αρένα ή μια εικονική παιδική χαρά μέσα στην οποία τα παιδιά μπορούν να βρουν τη δική τους θέση, αφού μπορούν να επιλέξουν από ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και στυλ παιχνιδιού.
Ο Togelius έχει μελετήσει πώς η συμπεριφορά των παικτών στο Minecraft αποκαλύπτει πτυχές της προσωπικότητάς τους. Υποστηρίζει ότι, λόγω της ελευθερίας που παρέχεται στους παίκτες, είναι ευκολότερο να εκφραστούν στο παιχνίδι από ό,τι, για παράδειγμα, στο κλασικό arcade Asteroids, όπου οι παίκτες πυροβολούν τους διαστημικούς βράχους που έρχονται κατά πάνω τους.
Στο πλαίσιο της μελέτης του, ο Togelius και οι συνεργάτες του ζήτησαν από ενήλικες συμμετέχοντες να απαντήσουν σε ένα ερωτηματολόγιο που αποκάλυπτε λεπτομέρειες της προσωπικότητάς τους. Στη συνέχεια συνέκριναν αυτά τα αποτελέσματα με τον τρόπο που ο κάθε συμμετέχων έπαιζε το Minecraft. Η συμπεριφορά των συμμετεχόντων στο παιχνίδι συσχετίστηκε με ορισμένα χαρακτηριστικά.
Οι άνθρωποι που δήλωσαν στις απαντήσεις τους στο ερωτηματολόγιο ότι έχουν «βαθιά ριζωμένες οικογενειακές αξίες» φάνηκε να το αποδεικνύουν άθελά τους μέσω των δραστηριοτήτων τους στο παιχνίδι. «Π.χ. χτίζουν μικρά σπίτια και φρούρια με φράχτες».
«Περίεργοι και διερευνητικοί»
Διαπίστωσε επίσης ότι οι παίκτες του Minecraft στην έρευνά τους έτειναν να διαφέρουν από τον γενικό πληθυσμό, όντες σημαντικά πιο περίεργοι και διερευνητικοί ως χαρακτήρες.
Η Bailey Brashears, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Texas Tech, πέρυσι δημοσίευσε μια διατριβή σχετικά με το πώς το Minecraft μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο ψυχολογικής έρευνας. Η Brashears εντόπισε πέντε διαφορετικές πτυχές του παιχνιδιού: ένα κοινωνικό στοιχείο, η ευκαιρία να αισθανθεί κανείς ικανός μέσω του παιχνιδιού που βασίζεται στη μάχη ή στην εξερεύνηση, η μηχανική, η δημιουργικότητα και τέλος το παιχνίδι που βασίζεται στην επιβίωση.
«Στα περισσότερα παιχνίδια, θα έχετε μόνο ένα ή δύο από αυτά τα στοιχεία», λέει ο Brashears. «Θα πάρετε ένα παιχνίδι που είναι κυρίως κοινωνικό παιχνίδι και επιβίωση, όπως π.χ. το Fortnite», λέει.
Η ευρεία απήχηση του Minecraft σημαίνει επίσης ότι το παιχνίδι παρέχει την ευκαιρία να συνδεθεί κανείς με τους ανθρώπους με νέους τρόπους. Καθηγητές πανεπιστημίου, για παράδειγμα, χρησιμοποίησαν το Minecraft για να πραγματοποιήσουν διαδικτυακές συνεδρίες μάθησης κατά τα πρώτα χρόνια της πανδημίας του Covid-19.
Και οι δάσκαλοι δημοτικών σχολείων στην Ιρλανδία έχουν αναφέρει επιτυχία στην εμπλοκή ολόκληρων τάξεων μαθητών μέσω του Minecraft Education, «μιας έκδοσης του παιχνιδιού που έχει σχεδιαστεί για δραστηριότητες στην τάξη», λέει ο Éadaoin Slattery, λέκτορας ψυχολογίας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Shannon Midwest. Η έρευνά της, που περιλαμβάνει συνεντεύξεις με 11 εκπαιδευτικούς στην Ιρλανδία, χρηματοδοτήθηκε από τη Microsoft, στην οποία ανήκει το Minecraft.
Η Slattery αναφέρει ένα παράδειγμα δασκάλου που αποφάσισε να δημιουργήσει ένα παιχνίδι στο πλαίσιο του Minecraft Education για να βοηθήσει τους μαθητές του να μάθουν τα γαελικά, την αρχαία γλώσσα της Ιρλανδίας.
Ξεχωριστές έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι η χρήση του Minecraft στην σχολική τάξη μπορεί να αυξήσει τα κίνητρα των μαθητών για τις σχολικές εργασίες, την επίλυση προβλημάτων, την ανάγνωση και τη γραφή, μεταξύ πολλών άλλων δεξιοτήτων.
Ίσως οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες στο Minecraft να εκμεταλλεύονται την «κατάσταση ροής» ή το υψηλό επίπεδο συγκέντρωσης και εστίασης, στο οποίο εισέρχονται οι παίκτες όταν εντρυφούν βαθιά στο παιχνίδι. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με πολλές διαφορετικές δραστηριότητες, αλλά είναι τόσο διαδεδομένο μεταξύ των οπαδών του Minecraft που τους έχει κάνει αντικείμενο μελέτης. Αποτελεί μέρος του λόγου για τον οποίο τα παιδιά μπορούν να απορροφηθούν τόσο πολύ στο παιχνίδι αγνοώντας όλα τα υπόλοιπα που συμβαίνουν γύρω τους.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι το Minecraft δεν είναι καθολικά ελκυστικό και μπορεί να έχει ανισορροπία μεταξύ των δύο φύλων. Μια μελέτη στην Αυστραλία, στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι από 700 γονείς, διαπίστωσε ότι ενώ το 54% των αγοριών ηλικίας τριών έως 12 ετών έπαιζαν Minecraft, μόνο το 32% των κοριτσιών αυτής της ηλικιακής ομάδας έπαιζαν.
Οι συγγραφείς της μελέτης αναφέρουν ότι είναι σημαντικό τα παιχνίδια και οι διαδικτυακές πλατφόρμες να εμπλέκουν τα κορίτσια εξίσου με τα αγόρια, δεδομένου ότι τα παιχνίδια αυτά βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν τις ψηφιακές δεξιότητες που θα χρειαστούν αργότερα στη ζωή τους.