Η Annette Herfkens βρισκόταν σε διακοπές με τον αρραβωνιαστικό της όταν το αεροπλάνο τους κατέπεσε. Στο δυστύχημα σκοτώθηκαν όλοι, εκτός από εκείνη.
Τρεις δεκαετίες αργότερα, μιλά για την τραυματική της εμπειρία και πώς αυτή την άλλαξε.
Η Annette Herfkens και ο αρραβωνιαστικός της, Willem van der Pas, ήταν μαζί για 13 χρόνια όταν εκείνος έκλεισε θέση σε μια πτήση από την πόλη Χο Τσι Μινχ προς τις ακτές του Βιετνάμ. Μετά από έξι μήνες εργασίας σε διαφορετικές χώρες, επρόκειτο για ένα ρομαντικό διάλειμμα. Ο Willem van der Pas ήταν τραπεζίτης, ενώ η Herfkens έμπορος.
Το ρομαντικό ταξίδι που κατέληξε σε τραγωδία
Το αεροπλάνο ήταν μικρό, μόλις 25 επιβάτες και έξι άτομα πλήρωμα. Ως κλειστοφοβική, η Herfkens αρχικά αρνήθηκε να επιβιβαστεί. Για να την καθησυχάσει, ο Van der Pas, ή αλλιώς «Pasje», όπως τον αποκαλούσε εκείνη, της είπε ψέματα ότι η πτήση διαρκούσε μόνο 20 λεπτά. Αλλά είχαν περάσει 40 λεπτά όταν το αεροπλάνο έπεσε απότομα. Ο Van der Pas την κοίταξε. «Αυτό δεν μου αρέσει», της είπε νευρικά. Το αεροπλάνο έπεσε ξανά. Έπιασε το χέρι της. Ξαφνικά, όλα έγιναν μαύρα.
Όταν η Herfkens συνήλθε, οι ήχοι της βιετναμέζικης ζούγκλας έβγαιναν μέσα από μια οδοντωτή τρύπα στην άτρακτο. Το αεροπλάνο είχε συντριβεί σε μια κορυφογραμμή του βουνού. Ένας άγνωστος βρισκόταν νεκρός πάνω της. Ο Pasje, λίγο πιο πέρα, βρισκόταν ξαπλωμένος στο κάθισμά του, επίσης νεκρός, με ένα χαμόγελο στα χείλη του.
«Εκεί είναι που έχεις την επιλογή της μάχης ή της φυγής», λέει η Χέρφκενς. «Εγώ σίγουρα επέλεξα τη φυγή».
Οι στιγμές μετά τη συντριβή -Η ανατριχιαστική περιγραφή της
Το επόμενο πράγμα που κατάλαβε ήταν ότι βρισκόταν έξω στη ζούγκλα. Ακόμα δεν ξέρει ακριβώς πώς γλίτωσε από το αεροπλάνο, θυμάται την εμπειρία κυρίως σε εικόνες, μια ενστικτώδη επεξεργασία των αισθήσεων -έχει δουλέψει σκληρά για να ξεχάσει τις μυρωδιές.
Ακούγεται αντικειμενική, αλλά είχε χρόνο να γίνει αναλυτική ως προς τη συμπεριφορά της: η συντριβή συνέβη πριν από 30 χρόνια, τον Νοέμβριο του 1992.
«Αυτό είναι μάλλον αυτοπροστασία», λέει τώρα. Μιλάει σε βιντεοκλήση από το εξοχικό της στην Ολλανδία (είναι Ολλανδή, αλλά συνήθως ζει στη Νέα Υόρκη). «Πρέπει να ήταν αφόρητος πόνος για να βγούμε από εκεί». Πρώτα ήταν «ο συναισθηματικός πόνος, να βλέπεις τον Pasje νεκρό», και μετά ο σωματικός πόνος: 12 σπασμένα κόκαλα μόνο στο ισχίο και το γόνατό της -το σαγόνι της κρεμόταν-, ο ένας πνεύμονας είχε καταρρεύσει. «Έτσι πρέπει να σύρθηκα έξω από το αεροπλάνο και να σηκώθηκα. Και μετά πρέπει να σύρθηκα άλλα 30 μέτρα» -μακριά από τα συντρίμμια.
Η πιο ζωντανή εικόνα από τις ώρες που ακολούθησαν τη συντριβή και από τις επόμενες οκτώ ημέρες που πέρασε η Herfkens στη ζούγκλα, με τα βογγητά και τις κραυγές των επιζώντων συντρόφων της να σιγούν σιγά σιγά, ήταν ότι ήταν «περικυκλωμένη από φύλλα». Πράσινα και χρυσαφένια, πασπαλισμένα με δροσιά, φωτισμένα από τον ήλιο μέσα από τις βλεφαρίδες της. Ξανά και ξανά, η Herfkens έστρεφε την προσοχή της σε αυτά, στο φως τους, στα χρώματά τους, στις κινήσεις τους, μακριά από τον άνδρα δίπλα της, που ήταν πλέον νεκρός, μακριά από το λευκό σκουλήκι που σέρνεται από το βολβό του ματιού του και τις βδέλλες στο δικό της δέρμα.
«Αν δεχτείς αυτό που δεν υπάρχει, τότε βλέπεις αυτό που υπάρχει», λέει. Αποκαλεί αυτή την ιδέα το «elevator pitch» για το βιβλίο της, Turbulence: A True Story of Survival, καθώς και για την ταινία ή την τηλεοπτική σειρά που γράφει. (Ένας διάσημος ηθοποιός ήθελε να γυρίσει την ταινία πριν από τον κορωνοϊό, αλλά το έργο σταμάτησε στην πανδημία).
«Αποδέχτηκα ότι δεν ήμουν με τον αρραβωνιαστικό μου στην παραλία... Μόλις το αποδέχτηκα αυτό, είδα τι υπήρχε εκεί -και ήταν αυτή η πανέμορφη ζούγκλα», λέει.
Όμορφη; Την έβλεπε πραγματικά έτσι; Μακριά από το να φοβάται τη ζούγκλα, η Herfkens λέει ότι μετά την απόδρασή της την αναζητεί στο μυαλό της. Για τρεις δεκαετίες ήταν το «ασφαλές μέρος» της, κάπου όπου θα επέστρεφε με τη θέλησή της σε στιγμές άγχους και συναισθηματικής ανάγκης ή ακόμη και σε υπερβατικές στιγμές διαλογισμού. Αλλά πώς θα μπορούσε το ίδιο το μέρος που η ζωή της είχε καταρρεύσει γύρω της -ο σύντροφός της νεκρός, μαζί με το μέλλον που οραματίζονταν μαζί- να μετατραπεί από τόπο κινδύνου σε καταφύγιο;
Τι σκεφτόταν στη ζούγκλα όσο περίμενε, βαριά τραυματισμένη, να σωθεί
Για την Herfkens, η μεταμόρφωση άρχισε τις ώρες αμέσως μετά το δυστύχημα. Ενώ βρισκόταν τραυματισμένη και διψασμένη, περιμένοντας να τη σώσουν, σκεφτόταν τις αγορές ομολόγων. Εργαζόταν για τη Santander στη Μαδρίτη και ήταν η μόνη γυναίκα στον όροφο διαπραγμάτευσης. Σκεφτόταν επίσης τη μητέρα της στη Χάγη. Φαίνεται απίστευτο, δεδομένου ότι δεν είχε φαγητό ή νερό, αλλά ενώ περίμενε την ομάδα διάσωσης, η οποία τελικά τη μετέφερε από το βουνό πάνω σε μια αιώρα, αυτό που δεν σκέφτηκε η Herfkens ήταν ότι θα πέθαινε.
«Έμεινα στη στιγμή», λέει. «Εμπιστεύθηκα ότι θα με έβρισκαν... Δεν σκέφτηκα: "Κι αν έρθει μια τίγρη;" Σκέφτηκα: "Θα το αντιμετωπίσω όταν έρθει η τίγρη". Δεν σκέφτηκα: "Κι αν πεθάνω;" Σκέφτηκα: "Θα δω τι θα γίνει όταν πεθάνω"». Περιγράφει αυτή την εμπειρία της «στιγμή μετά τη στιγμή μετά τη στιγμή» ως ενσυνειδητότητα πριν από την εποχή της, πριν όλοι μας μάθουμε τη λέξη...
Κατά κάποιον τρόπο, αυτή η ενσυνειδητότητα της επιβλήθηκε από το σώμα της. Όταν, μετά από μερικές ημέρες, ο άνδρας που ήταν δίπλα της πέθανε, η Herfkens συνειδητοποίησε ότι ήταν μόνη της στη ζούγκλα. «Και δεν είχα ξαναβρεθεί ποτέ τόσο εντελώς μόνη. Πανικοβλήθηκα». Ο πνεύμονάς της που είχε καταρρεύσει δυσκόλευε την εισαγωγή του αέρα. Έπρεπε να αναπνέει σκόπιμα. «Και αναπνέοντας, επέστρεψα στη στιγμή, στο τώρα».
Γιατί ήταν η μόνη που τα κατάφερε;
Η Herfkens, η οποία τώρα εργάζεται ως ομιλήτρια έμπνευσης, έχει συχνά σκεφθεί τι της επέτρεψε να επιβιώσει, γιατί ήταν η μόνη που τα κατάφερε; Μήπως τα έμφυτα προσόντα της την εξόπλισαν με κάποιον τρόπο; Με την πάροδο των ετών έχει βρει πολλές εξηγήσεις.
«Ήμουν το μικρότερο παιδί -μεγάλωσα με πολλή αγάπη-, αλλά έμεινα μόνη. Δεν είχα γονείς που να μου λένε τι πρέπει να κάνω και τι να νιώθω. Έτσι ανέπτυξα ένστικτα».
Η Herfkens πιστεύει ότι πιθανότατα πάσχει από διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και ότι, αν ήταν παιδί τώρα, «σίγουρα θα μου είχαν κάνει διάγνωση». Μεγαλώνοντας, ήταν απερίσκεπτη και ξεχασιάρα, χάνοντας συστηματικά το μπαστούνι της του χόκεϊ. Έμαθε να είναι «εφευρετική και γοητευτική» και πιστεύει ότι αν είχε «πάρει Ritalin ως παιδί, δεν θα είχα αναπτύξει ποτέ τις ιδιότητες που είχα για να επιβιώσω στη ζούγκλα». (Έχει εμπειρία σε αυτόν τον τομέα, επειδή ο γιος της, ο Μαξ, 23 ετών, είναι αυτιστικός. Και οι δύο δοκίμασαν το Ritalin, αλλά διαπίστωσαν ότι ανέστειλε την αίσθηση του χιούμορ τους).
Χρόνια αργότερα, αφού η Herfkens παντρεύτηκε τον συνάδελφό της Jaime Lupa, μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και απέκτησε δύο παιδιά, φίλοι της κόρης της, Joosje, και οι γονείς τους τη ρώτησαν για την εμπειρία της στο Βιετνάμ. Στα δείπνα ήταν πολύτιμη καλεσμένη. Κάποιοι -κυρίως οι μπαμπάδες- της έβαζαν στα χέρια βιβλία για την επιβίωση. Διαβάζοντάς τα, συνειδητοποίησε ότι στη ζούγκλα η συμπεριφορά της ήταν χαρακτηριστική. «Έκανα όλα τα σωστά πράγματα», λέει.
Ήξερε ότι χρειαζόταν νερό, για παράδειγμα, οπότε έκανε ένα σχέδιο. «Αυτό είναι που λένε πάντα ''κάνε ένα σχέδιο''. Το χώρισα σε εφικτά βήματα».
Από εκεί που βρισκόταν, μπορούσε να δει το σπασμένο φτερό του αεροπλάνου και σκέφτηκε ότι το μονωτικό υλικό «θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν σφουγγάρι». Προώθησε το σώμα της με τους αγκώνες της, προκαλώντας τους τόσο μεγάλη ζημιά που αργότερα θα χρειαζόταν δερματικό μόσχευμα, μέχρι να μπορέσει να φτάσει στις φουντωτές ίνες. Ο πόνος ήταν τόσο μεγάλος που λιποθύμησε. Αλλά μέχρι τότε είχε οκτώ μικρές μπάλες από το υλικό. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν «να περιμένει μέχρι να βρέξει... και οι μικρές μπάλες θα γέμιζαν με νερό… Κάθε δύο ώρες θα έπαιρνα μια γουλιά». Και τότε -ένα μοτίβο που ακολουθεί μέχρι σήμερα- «έδινα συγχαρητήρια στον εαυτό μου», λέει. «Και αυτό σε κάνει επίσης να επιβιώνεις».
Πώς η δοκιμασία της τη βοήθησε στις μετέπειτα δυσκολίες της ζωής
Όταν η Herfkens ήρθε να γράψει το βιβλίο της και να παρουσιάσει την ταινία της, συνειδητοποίησε ότι δεν ήθελε να γράψει μόνο για τη δική της εμπειρία στη ζούγκλα. Ήθελε επίσης να γράψει για τους ανθρώπους που τη βοήθησαν, για τα θύματα της συντριβής και για τον γιο της.
«Πήγα στο Χόλιγουντ και μου είπαν: "Πρέπει να είναι όλα για σένα''», λέει. Ένιωθε ότι αυτό ήταν αντίθετο με τις ιδιότητες που την έσωσαν: «Πραγματικά, πιστεύω ότι ο λόγος που επέζησα είναι επειδή ξεπέρασα τον εαυτό μου. Ξεπερνάς τον μικρό σου εαυτό, τότε το ένστικτό σου δουλεύει, τότε μπορείς να συνδεθείς με άλλους ανθρώπους και τότε πετυχαίνεις πράγματα».
Όταν ο γιος της διαγνώστηκε με αυτισμό στα δύο του χρόνια, βρήκε χρήσιμο να εφαρμόσει όσα είχε μάθει στη ζούγκλα στη ζωή της στη Νέα Υόρκη. Η Herfkens αισθάνθηκε τα νέα ως «ένα κρύο χέρι γύρω από την καρδιά μου», έχοντας διαβάσει για τις εμπειρίες κάποιων ανθρώπων σχετικά με τον αυτισμό -«την επιθετικότητα… ότι δεν θα μπορέσεις ποτέ να συνδεθείς με το παιδί σου».
«Πέρασα από τα βήματα του πένθους», λέει. «Επειδή ο Μάξι ήταν τυπικός. Ήταν τυπικός μέχρι τους 18 μήνες. Και μετά άρχισα να τον χάνω. Έτσι, μπορούσε να πει λέξεις και ήταν πολύ ζεστός. Ήταν πολύ γλυκός. Και μετά χάθηκε».
Σιγά-σιγά, ξεμάθαινε να μιλάει, τον ένιωθε να «ξεγλιστράει», και ένα πολύ διαφορετικό παιδί αναδύθηκε από αυτό που νόμιζε ότι γνώριζε. «Πρέπει να θρηνήσεις αυτό που δεν υπάρχει», λέει. «Αλλά να επικεντρωθείς σε αυτό που υπάρχει. Με τον γιο μου, αυτό έκανα».
Συνδέθηκε με άλλους γονείς που είχαν παιδιά με αυτισμό και άρχισε να βλέπει τον κόσμο γύρω της διαφορετικά. Παρατήρησε ομάδες εθελοντών να συγκεντρώνονται στη γωνία του Central Park για να τρέξουν με άτομα με αναπηρία. «Είναι αυτός ο μικρός κόσμος. Και τον προσπερνάς. Και δεν το σκέφτεσαι καθόλου. Και ξαφνικά βρίσκεσαι σε αυτήν την κοινότητα».
Με τις οικογένειες των φίλων της κόρης της η συζήτηση περιστρεφόταν γύρω από τη σχολική εκπαίδευση στο Upper East Side και τα καλύτερα πανεπιστήμια. «Τότε βρισκόμουν σε αυτόν τον άλλο κόσμο την ίδια στιγμή». Ο κύκλος της διευρύνθηκε, διαφοροποιήθηκε. «Υπήρχαν πολλά μαύρα αυτιστικά αγόρια στον κύκλο μας, και ήταν τόσο σημαντικό για τις μητέρες να τους μάθουν ότι όταν ερχόταν η αστυνομία, έπρεπε να κρατούν τα χέρια έξω από τις τσέπες τους». Το διακύβευμα φαινόταν τρομακτικά υψηλό. Πήγαινε τον Μαξ σε δοκιμαστικές διαδρομές στο αστυνομικό τμήμα, τον εκπαίδευε για το πώς να συμπεριφέρεται σε περίπτωση σύλληψης. Άρχισε να νιώθει μεγαλύτερη συμπόνια για τους άλλους γονείς που συναντούσε και να συνδέεται περισσότερο.
«Η επιβίωση είναι μια συνεχής διαδικασία»
Τους μήνες μετά το δυστύχημα, η Herfkens, που ήταν τότε 31 ετών, επανήλθε γρήγορα. Μέσα σε τρεις μήνες επέστρεψε αεροπορικώς στο γραφείο της στη Μαδρίτη. Αλλά η κληρονομιά του δυστυχήματος, οι απώλειες και τα τραύματα διαμόρφωσαν τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Κρατάει ένα μπουκάλι νερό όπου πηγαίνει και εξακολουθεί να βρίσκει τη γεύση του νερού «καλύτερη από οτιδήποτε άλλο». Όταν πετάει, προσπαθεί να κάθεται πάντα στην πρώτη σειρά, γιατί η θέα μιας άλλης πλάτης καθίσματος της θυμίζει το βάρος του νεκρού σώματος που προσγειώθηκε πάνω της. Μικρές στιγμές τραύματος, όπως το να παραγγείλει ένας φίλος βιετναμέζικο φαγητό, μερικές φορές την αιφνιδιάζουν.
Η Herfkens είχε ειδικευθεί στις αναπτυσσόμενες αγορές, με ιδιαίτερο ταλέντο στις «πιο ευφάνταστες συναλλαγές ακύρωσης χρέους», και είναι σαφές ότι αυτή η εξειδίκευση τη βοήθησε σε αυτό που η ίδια αποκαλεί, ορθά, «ζημιά». Εφάρμοσε αυτή την προσέγγιση στη ζούγκλα, στον Pasje, και στη συνέχεια αργότερα σε σχέση με τρεις αποβολές, τη διάγνωση του Max και το διαζύγιό της από τoν Lupa, o οποίος πέθανε από καρκίνο το 2021, στην επέτειο του θανάτου του Van der Pas. Αλλά τι ακριβώς εννοεί; «Είναι πραγματικά να το νιώθεις. Να το παίρνεις πραγματικά σε βάθος», λέει. «Μαθαίνεις από το να δέχεσαι απώλειες. Είναι επώδυνο και το κάνεις».
Στις συναλλαγές πολλοί άνθρωποι κρατούν τις θέσεις τους ακόμη και όταν οι απώλειες αυξάνονται, λέει. Ας πούμε ότι αγοράζετε μετοχές στις 10 λίρες και η αξία τους πέφτει στις 6 λίρες. «Στα χαρτιά, δεν αισθάνεστε την απώλεια. Αλλά αν πουλήσετε, αντί για 10 λίρες, έχετε μόνο 6 λίρες, οπότε πονάει». Αλλά τότε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα χρήματα για να αγοράσετε νέες μετοχές που θα αυξηθούν πέρα από τις αρχικές 10 λίρες. «Βλέπετε; Χρειάζεται προσπάθεια για να αποδεχτείς πραγματικά την απώλεια. Είναι πολύ πιο εύκολο να προσποιηθείς ότι δεν συνέβη. Αυτό είναι πολύ ανθρώπινο. Το ίδιο συμβαίνει και με το πένθος. Δεν μπορείτε να το αποδεχτείτε αν δεν το νιώσετε... Να το συνειδητοποιήσετε. Όχι απλώς να το προσπερνάτε».
Για τη Herfkens, η επιβίωση είναι μια συνεχής διαδικασία. Αυτές τις μέρες, εκτός από το να γράφει το σενάριό της και να δίνει ομιλίες παρακίνησης, φροντίζει τον Max. Το πένθος για τον Pasje είναι «ένα καθημερινό πράγμα», ραμμένο στον ιστό της καθημερινής ζωής. Εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τη μέθοδό του για να κρατάει τα μπλουζάκια της τακτοποιημένα, βγάζοντας όλη τη στοίβα για να βγάλει ένα, ώστε να μην είναι τόσο ακατάστατα. «Αυτά τα μικρά πράγματα, καταλαβαίνεις;».
Εχει εσωτερικεύσει την απώλειά του, και αυτό είναι επίσης μια μορφή σύνδεσης. Κάθε χρόνο σηματοδοτεί την επέτειο του θανάτου του -τώρα και την επέτειο του θανάτου του πρώην συζύγου της- και μετράει κάθε μέρα για τις επόμενες οκτώ ημέρες, κάθε γουλιά νερό... Και μετά αγοράζει στον εαυτό της ένα δώρο. «Μου αρέσει να κάνω δώρο στον εαυτό μου», λέει. «Είμαι καλή σε αυτό».