Μια αρχαία γλώσσα απασχολεί επιστήμονες, οι οποίοι δίνουν έπαθλο ενός εκατομμυρίου ευρώ σε όποιον «σπάσει» τον κώδικα αυτόν.
Κάθε εβδομάδα, ο Rajesh Rao, ένας επιστήμονας πληροφορικής, λαμβάνει μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από ανθρώπους που ισχυρίζονται ότι έχουν αποκρυπτογραφήσει μια αρχαία γραφή που... βάζει δύσκολα στους μελετητές εδώ και δεκαετίες.
Αυτοί οι αυτόκλητοι «αποκωδικοποιητές» -από μηχανικούς και εργαζόμενους στην πληροφορική μέχρι συνταξιούχους και εφοριακούς- είναι κυρίως από την Ινδία ή ινδικής καταγωγής που ζουν στο εξωτερικό. Όλοι τους είναι πεπεισμένοι ότι έχουν αποκρυπτογραφήσει τη γραφή του πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού, ένα μείγμα σημείων και συμβόλων.
«Ισχυρίζονται ότι το έχουν λύσει και ότι η "υπόθεση έχει κλείσει"», λέει ο κ. Rao, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον και συγγραφέας μελετών για τη μυστηριώδη αυτή γραφή της κοιλάδας του Ινδού.
Κάπου εδώ μπαίνει στο σκηνικό και ο MK Stalin, ο επικεφαλής υπουργός του κρατιδίου Ταμίλ Ναντού, της νότιας Ινδίας, ο οποίος πρόσφατα ανακοίνωσε ένα βραβείο ενός εκατ. δολαρίων για όποιον μπορέσει να «σπάσει» τον κώδικα.
Ο πολιτισμός της κοιλάδας του Ινδού ή Χαράπαν [Χαράπειος] -μία από τις πρώτες αστικές κοινωνίες στον κόσμο- εμφανίστηκε πριν από 5.300 χρόνια στη σημερινή βορειοδυτική Ινδία και το Πακιστάν. Από την ανακάλυψή του πριν από έναν αιώνα, περίπου 2.000 τοποθεσίες έχουν αποκαλυφθεί σε ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή.
Ο πολιτισμός της κοιλάδας του Ινδού
Ήδη από το 4000 π.Χ. γνωρίζουμε πλέον πως είχε αναπτυχθεί ένας διακριτός περιφερειακός πολιτισμός, προ-Χαράπειος, στην περιοχή. Τον ονομάζουμε προ-Χαράπειο επειδή τα υπολείμματά του βρίσκονται στα πρώιμα στρώματα των πόλεων του πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού.
Εκτενή εμπορικά δίκτυα συνέδεαν τον πολιτισμό αυτό με τους υπόλοιπους περιφερειακούς πολιτισμούς και τις απόμακρες πηγές πρώτων υλών, όπως του lapis lazuli και άλλων υλικών για την παραγωγή διακοσμητικών χαντρών.
Οι χωρικοί, στο μεταξύ, εισήγαγαν πολυάριθμες καλλιέργειες, ανάμεσα στις οποίες συμπεριλαμβάνεται το μπιζέλι, ο σπόρος του σουσαμιού, το βαμβάκι. Επίσης, εξημέρωσαν ένα ευρύ φάσμα κατοικίδιων ζώων, ανάμεσα στα οποία συμπεριλαμβανόταν ο υδροβούβαλος, ένα ζώο ουσιαστικό ακόμη και σήμερα για τη γεωργική παραγωγή σε όλη την Ασία.
Καθώς ο πολιτισμός δημιουργήθηκε κατά μήκος του Ινδού ποταμού στην ινδική υποήπειρο, τα αρχαιολογικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι πιθανώς επηρέασε σε σημαντικό βαθμό τον ινδουϊστικό πολιτισμό.
Είναι δε τόσο σημαντικός, ώστε τούτος ο πολιτισμός θεωρείται μαζί με τους συγχρόνους του, τον Μεσοποταμιακό και τον Αιγυπτιακό πολιτισμό, ως ένας από τους τρεις αρχαιότερους πολιτισμούς πάνω στον πλανήτη, λαμβάνοντας υπ' όψιν τα στοιχεία της εμφάνισης πόλεων, της γεωργίας, της αρχιτεκτονικής και της γραφής.
Η πτώση του πολιτισμού
Οι λόγοι πίσω από την ξαφνική παρακμή της κοινωνίας παραμένουν ασαφείς, χωρίς να υπάρχουν εμφανείς ενδείξεις πολέμου, λιμού ή φυσικής καταστροφής. Αλλά το μεγαλύτερο μυστήριο είναι η μη αποκρυπτογραφημένη γραφή της.
Για πάνω από έναν αιώνα, οι ειδικοί -γλωσσολόγοι, επιστήμονες και αρχαιολόγοι- προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν τη γραφή αυτή. Οι θεωρίες την έχουν συνδέσει με τις πρώιμες βραχμανικές γραφές, τα σουμεριακά, ενώ κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι αποτελείται απλώς από θρησκευτικά σύμβολα.
Ωστόσο, τα μυστικά της παραμένουν κλειδωμένα. «Η γραφή του Ινδού είναι ίσως το πιο σημαντικό σύστημα γραφής που δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί» λέει ο Asko Parpola, κορυφαίος Φινλανδός ινδολόγος.
Στις μέρες μας, οι πιο δημοφιλείς θεωρίες ταυτίζουν τη γραφή με περιεχόμενο από ινδουιστικές γραφές και αποδίδουν πολλά πνευματικά και μαγικά νοήματα στις επιγραφές.
«Οι περισσότερες από αυτές τις προσπάθειες αγνοούν ότι η γραφή, που αποτελείται από σημεία και σύμβολα, εμφανίζεται κυρίως σε πέτρινες σφραγίδες που χρησιμοποιούνται για το εμπόριο και τις συναλλαγές, γεγονός που καθιστά απίθανο να περιέχουν θρησκευτικό ή μυθολογικό περιεχόμενο», σύμφωνα με τον Ράο.
Οι προκλήσεις για την αποκρυπτογράφηση της γραφής
Πρώτον, ο σχετικά μικρός αριθμός των γραφών - περίπου 4.000 από αυτές, σχεδόν όλες σε μικρά αντικείμενα όπως σφραγίδες, κεραμικά και πινακίδες.
Στη συνέχεια, υπάρχει η συντομία κάθε γραφής -μέσο μήκος περίπου πέντε σημεία ή σύμβολα-, χωρίς μεγάλα κείμενα σε τοίχους, πινακίδες ή πέτρινες πλάκες.
Οι πιο συχνές επιγραφές απαντώνται σε τετράγωνες σφραγίδες: γραμμές σημείων ή συμβόλων διατρέχουν την κορυφή τους, με ένα κεντρικό ζωικό μοτίβο -συχνά έναν μονόκερο- και ένα άλλο αντικείμενο δίπλα του, το νόημα του οποίου παραμένει άγνωστο.
Δεν υπάρχει επίσης ένα δίγλωσσο [δηλαδή ένα κείμενο σε δύο γλώσσες, προσφέροντας άμεση σύγκριση μεταξύ μιας γνωστής και μιας άγνωστης γραφής] αντικείμενο όπως η φημισμένη Στήλη της Ροζέτας, η οποία βοήθησε τους μελετητές να αποκωδικοποιήσουν τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στην αποκρυπτογράφηση της γραφής του Ινδού χρησιμοποίησαν την επιστήμη των υπολογιστών για να αντιμετωπίσουν αυτό το αρχαίο αίνιγμα. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τεχνικές μηχανικής μάθησης για να αναλύσουν τη γραφή, προσπαθώντας να εντοπίσουν μοτίβα και δομές που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην κατανόησή της.
Η Nisha Yadav, ερευνήτρια στο Tata Institute of Fundamental Research (TIFR) με έδρα τη Βομβάη, είναι μία από αυτούς τους ερευνητές. Σε συνεργασία με επιστήμονες όπως ο Rao, το έργο της έχει επικεντρωθεί στην εφαρμογή στατιστικών και υπολογιστικών μεθόδων για την ανάλυση της μη αποκρυπτογραφημένης γραφής.
Χρησιμοποιώντας ένα ψηφιοποιημένο σύνολο δεδομένων από τα σύμβολα των Ινδιών από τη γραφή, έχουν βρει ενδιαφέροντα μοτίβα. «Ακόμα δεν γνωρίζουμε αν τα σημάδια ή σύμβολα αυτά είναι πλήρεις λέξεις ή μέρος λέξεων ή μέρος προτάσεων», λέει η κυρία Yadav.
Τα πλέον κοινά σύμβολα
Η κ. Yadav και οι συνερευνητές της βρήκαν 67 σημάδια που αντιπροσωπεύουν το 80% της γραφής. Ένα σημάδι που μοιάζει με βάζο με δύο λαβές αποδείχθηκε ότι είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο σημάδι.
Επίσης, δημιουργήθηκε ένα μοντέλο μηχανικής μάθησης της γραφής για την αποκατάσταση των δυσανάγνωστων και κατεστραμμένων κειμένων, ανοίγοντας το δρόμο για περαιτέρω έρευνα.
«Η αντίληψή μας είναι ότι η γραφή είναι δομημένη και υπάρχει μια υποκείμενη λογική στη γραφή», λέει η κ. Yadav.
Βέβαια, αρκετές αρχαίες γραφές παραμένουν μη αποκρυπτογραφημένες, αντιμετωπίζοντας προκλήσεις παρόμοιες με τη γραφή της κοιλάδας του Ινδού.
Ο κ. Rao αναφέρει γραφές όπως η Πρωτο-Ελαμίτικη (Ιράν), η Γραμμική Α (Κρήτη) και η Ετρουσκική (Ιταλία), των οποίων η υποκείμενη γλώσσα είναι άγνωστη. Σε άλλες, όπως η Rongorongo (Νήσος του Πάσχα) και η Zapotec (Μεξικό), «τα σύμβολά τους παραμένουν ασαφή».
Πίσω στην Ινδία, δεν είναι απολύτως σαφές γιατί ο Stalin του Ταμίλ Ναντού ανακοίνωσε αυτή την αμοιβή για την αποκρυπτογράφηση της γραφής. Η ανακοίνωσή του ακολούθησε μια νέα μελέτη που συνδέει τα σύμβολα της Κοιλάδας του Ινδού με κάποιες περίεργες επιγραφές που βρέθηκαν στο κρατίδιό του.
Οι ερευνητές K Rajan και R Sivananthan ανέλυσαν πάνω από 14.000 θραύσματα κεραμικών που έφεραν γκράφιτι και επιγραφές από 140 ανασκαφικές τοποθεσίες στο Ταμίλ Ναντού, οι οποίες περιλάμβαναν περισσότερα από 2.000 σύμβολα.
Πολλά από αυτά τα σημάδια μοιάζουν πολύ με εκείνα της γραφής της κοιλάδας του Ινδού, με το 60% των συμβόλων να ταιριάζουν και πάνω από το 90% των συμβόλων γκράφιτι της Νότιας Ινδίας να έχουν «παραλληλισμούς» με εκείνα του πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού, υποστηρίζουν οι ερευνητές.
«Ένα είδος πολιτιστικής επαφής»
Αυτό «υποδηλώνει ένα είδος πολιτιστικής επαφής» μεταξύ της κοιλάδας του Ινδού και της νότιας Ινδίας, λένε οι κ. Rajan και Sivananthan.
Πολλοί πιστεύουν ότι η κίνηση του Stalin να ανακοινώσει ένα βραβείο τον τοποθετεί ως έναν ακλόνητο υπέρμαχο της κληρονομιάς και του πολιτισμού των Ταμίλ, αντιπαραβάλλοντας το κόμμα Bharatiya Janata (BJP) του Ναρέντρα Μόντι, το οποίο κυβερνά στο Δελχί.
Αλλά οι ερευνητές είναι βέβαιοι ότι δεν θα υπάρξουν σύντομα διεκδικητές για το παραπάνω βραβείο.
«Τι έγραφαν και τι ήθελαν να μας πουν οι άνθρωποι της κοιλάδας του Ινδού; Μακάρι να ξέραμε», καταλήγει εμφατικά η κυρία Yadav.