O «Aίας» είναι μία από τις σπάνια παιζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή. Την παράσταση παρουσιάζει, αυτό το καλοκαίρι, το Εθνικό θέατρο στην Επίδαυρο.
θεωρείται ότι παρουσιάστηκε το 440πχ και περιγράφει την τρέλα και το θάνατο του Αίαντα, του αρχηγού των Σαλαμινίων που πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο.
Δύο από τους βασικούς ρόλους, της φετινής Επιδαυριακής παραγωγής του Εθνικού Θεάτρου, εκείνον του Μενέλαου κι εκείνον του Αγαμέμνονα ερμηνεύουν ο Γιάννης Νταλιάνης και ο Νίκος Χατζόπουλος αντίστοιχα.
Το iefimerida λίγο πριν την πρεμιέρα τους στην Επίδαυρο, 29 και 30 Ιουλίου, συνάντησε τους δύο πρωταγωνιστές στην Κεντρική σκηνή του Εθνικού στο κτίριο Τσίλλερ, όπου κάνουν εντατικές πρόβες υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Αργύρη Ξάφη.
Αίας στην Επίδαυρο
Ο Σοφοκλής τοποθετεί στο κέντρο της τραγωδίας του έναν ήρωα που αδυνατεί να συμβαδίσει με το περιβάλλον και την εποχή του. Ενώ ο κόσμος αλλάζει ραγδαία, ενώ όρκοι καταπατούνται και το ατομικό συμφέρον διαμορφώνει τις σχέσεις, ενώ μια νέα πιο «δημοκρατική» κοινωνία των πολιτών αναδύεται, ο Αίας στέκει αμετακίνητος.
Όταν με δόλο του στερούν τα όπλα του Αχιλλέα, την πιο μεγάλη αναγνώριση της πολεμικής του αρετής, τον κυριεύει η επιθυμία να εκδικηθεί όσους τον αδίκησαν. Η θεά Αθηνά του θολώνει το μυαλό και στρέφει τη μανία του στα κοπάδια και τους επιστάτες τους. Όταν συνέρχεται και συνειδητοποιεί την πλάνη του, το να συνεχίσει να ζει με αυτή την ντροπή μοιάζει αδύνατο, η ταυτότητά του έχει χαθεί. Ο χρόνος του έχει τελειώσει.
Ο Αίας πεθαίνει και μαζί του τελειώνει μια εποχή. Η νέα εποχή που αρχίζει μοιάζει πιο πολύ με έναν βαθύ άχρονο χειμώνα πένθους και γύρω από τον αυτόχειρα ένα νέο αμετακίνητο πλέγμα ανθρώπων εγκλωβίζεται και αποκαλύπτεται.
Ευκαιρία, εν μέσω προβών, για μία κουβέντα πάνω στο αρχαίο δράμα με τον Γιάννη Νταλίανη και τον Νίκο Χατζόπουλο.
Νταλιάνης-Χατζόπουλος, συζητούν με αφορμή την Επίδαυρο
Οπου κανείς κάνει του κεφαλιού του, μια τέτοια πόλη με το πέρασμα του χρόνου ακόμα κι αν ανοίξει πανιά με ούριο άνεμο, θα πέσει στο βυθό! Κύριε Νταλιάνη, κάπως έτσι απαντά ο Μενέλαος στην αρχή του έργου, μιλήστε μας για την ουσία των λόγων αυτών.
Γ.Ν. Ναι, η ακριβής φράση είναι: «Όπου υπάρχει ύβρις, και κανείς κάνει του κεφαλιού του…». Στην ουσία ο Μενέλαος χαρακτηρίζει ύβρι την άρνηση της ιεραρχίας, την ανυπακοή στους νόμους και εν τέλει την αναρχία, ενώ ο ίδιος διαπράττει ύβρι με την διαταγή της μη ταφής του νεκρού: «…μα στην ξανθή την άμμο πεταμένος, θα γίνει τροφή για τα θαλασσοπούλια!» Έχουμε δηλαδή εδώ κατά κάποιον τρόπο το θέμα του Κρέοντα και της Αντιγόνης. (Ο Τεύκρος -Χρήστος Στυλιανού, υπερασπίζεται με αυταπάρνηση την ταφή του αδελφού του, Αίαντα).
Γιατί, ο Μενέλαος διατάζει τη μη ταφή του Αίαντα, τί συμβολίζει η απόφαση αυτή;
Γ.Ν. Η μη ταφή του νεκρού, διατηρεί την σύγκρουση, διαιωνίζει την έχθρα και την διχόνοια και αποτελεί παράδειγμα-απειλή για όσους τολμήσουν στο μέλλον να αμφισβητήσουν την εξουσία. Ο σοφός Οδυσσέας θα φέρει την συμφιλίωση ή μάλλον τον συμβιβασμό. Ο Αίαντας, αγύριστο κεφάλι, ατίθασος αλλά και αδάμαστος θα είναι ο τελευταίος της ηρωικής εποχής…
Κύριε Χατζόπουλε, στον Αίαντα, ο Αγαμέμνων που υποδύεστε, εμποδίζει την ταφή του σώματος του αυτόχειρα αρχηγού των Σαλαμίνιων. Μιλήστε μας για τους συμβολισμούς αυτής της πράξης….
Ν.Χ. Ο Αίας υπέπεσε σε σοβαρό παράπτωμα, σχεδιάζοντας να φονεύσει όλο το στρατό των Ελλήνων, με πρώτους και καλύτερους τους δύο Ατρείδες αρχηγούς, επειδή του στέρησαν τα όπλα του Αχιλλέα και τα έδωσαν στον Οδυσσέα. Και ο Αγαμέμνων, ως αρχιστράτηγος, δεν μπορεί να αφήσει ατιμώρητο αυτό το παράπτωμα, που ισοδυναμεί με εσχάτη προδοσία, ειδικά εν καιρώ πολέμου. Η τιμωρία του «προδότη» λοιπόν είναι να μείνει άταφος. Κάτι ανάλογο έχουμε στην «Αντιγόνη», όπου ο Κρέων απαγορεύει την ταφή του Πολυνείκη. Ωστόσο, όπως και για τον Κρέοντα, το πρώτιστο για τον Αγαμέμνονα είναι να μείνει αλώβητο το δικό του γόητρο, το κύρος του ως αδιαμφισβήτητου αρχηγού, και να μην τολμήσει κανείς να παραβεί τις δικές του διαταγές. Τον ενδιαφέρουν πιο πολύ οι τύποι, η αυστηρή τήρηση των θεσπισμένων κανόνων, παρά η ουσία.
Μιλήστε μας για το κείμενο του Σοφοκλή. Θα μπορούσαμε να μεταφέρουμε κάποιους από τους συμβολισμούς του στο σήμερα;
Ν.Χ. Η αυτοκτονία του Αίαντα σηματοδοτεί το τέλος της «ηρωικής εποχής», όπου τα πάντα βασίζονταν στη σωματική ρώμη και στα ανδραγαθήματα του ήρωα. Ο Αγαμέμνων εκπροσωπεί τη μετέπειτα φάση στην κοινωνική και στρατιωτική οργάνωση, τη θέσπιση κανόνων και νόμων, τον σεβασμό της ιεραρχίας, την επεξεργασία στρατηγικής. Εδώ, πρωταρχική σημασία έχει ο ανθρώπινος νους που τα οργανώνει όλα αυτά. Ωστόσο, υπάρχει και μια εξελικτική φάση ακόμη πιο πέρα, αυτή που εκπροσωπεί ο Οδυσσέας. Σ’ αυτήν, κεντρικό ρόλο έχουν οι ευαίσθητες κεραίες, η σφυγμομέτρηση των εντυπώσεων, η ευελιξία, η μέριμνα για το φαίνεσθαι. Όλα αυτά, δηλαδή, που και σήμερα θεωρούνται απαραίτητα εργαλεία στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας…
Ενα κείμενο της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, τι σας προσέλκυσε σε τούτη τη φετινή πρόταση του Εθνικού Θεάτρου;
Γ.Ν. Η ανάγκη συνεργασίας είναι περισσότερο ψυχική και αυτογνωσιακή, παρά εργασιακή. Η επαφή με τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, σε -αν μη τι άλλο πλήρεις και ευπρόσωπες παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου-, σε συνδυασμό με την υψηλή αισθητική απόλαυση που προσφέρει ο ίδιος ο χώρος της Επιδαύρου (όχι μόνο στο κοινό, αλλά και σε μας τους καλλιτέχνες), βαραίνουν ιδιαίτερα στην εργασιακή επιλογή μας. Όσον αφορά τώρα την φετινή συνεργασία, το ίδιο το έργο είναι μια σπάνια και συναρπαστική πρόκληση, αλλά και ο σκηνοθέτης Αργύρης Ξάφης, εγγύηση για μια ουσιαστική προσέγγιση. Ο Αργύρης είναι ένας παλιός αγαπημένος συνεργάτης από την εποχή του Αμόρε. Είναι ένας από τους πιο ευφυείς και ανεπιτήδευτους ανθρώπους που έχω γνωρίσει στον χώρο.
Ν.Χ. Προσωπικά δεν έχω ανάγκη να εργάζομαι κάθε χρόνο σε αυτά τα έργα. Πιστεύω μάλιστα ότι αυτή είναι μια, αν θέλετε, παθογένεια της ελληνικής θεατρικής πραγματικότητας, η οποία προέρχεται από ιδεοληψίες που ανάγουν τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό ως το μόνο αξιόλογο στοιχείο για το οποίο μπορεί να καυχιέται ο Νεοέλληνας. Λάθος. Έχουμε πολύ σημαντικό σύγχρονο πολιτισμό, στον οποίο όμως δεν έχει πιστέψει η Πολιτεία και δεν επενδύει σ’ αυτόν.
Όσο για το αρχαίο δράμα, καλό θα ήταν να αφήναμε πότε-πότε αυτά τα έργα να ανασάνουν, να παίρνουμε τις αποστάσεις μας και να τα ξαναεπισκεπτόμαστε, αντί να ασχολούμαστε ψυχαναγκαστικά κάθε χρόνο με αυτά, ψάχνοντας με το στανιό ένα διαφορετικό ανέβασμα κάθε φορά.
Στον «Αίαντα», τώρα, αυτό που με προσείλκυσε και εμένα ήταν καθαρά οι συνεργάτες. Έχει πάντα σημασία μαζί με ποιους κάνεις ένα έργο, πολύ μεγαλύτερη από το ποιο έργο κάνεις ή ποιο ρόλο θα παίξεις.
Μετά την πρεμιέρα σας στην Επίδαυρο ο Αίαντας θα συνεχίσει με μία μικρή περιοδεία ανά την Ελλάδα.
Γ.Ν. Φέτος οι “πιάτσες” είναι ιδιαίτερα λίγες, δεν γνωρίζω την αιτία. Κύπρος, Θεσσαλονίκη, Ελευσίνα και κάποιοι δήμοι της Αττικής. Το βασικό πάντως είναι να διασφαλίζονται κάποιες προδιαγραφές στους εκάστοτε χώρους, ώστε να διατηρείται το επίπεδο της παράστασης. Είναι καιρός να αναβαθμιστούν οι υπάρχοντες χώροι, να δημιουργηθούν καινούργιοι και κάποιοι να αποκλειστούν ως απαράδεκτοι γιατί υποτιμούν κοινό και ηθοποιούς. (Δεν μιλώ τόσο για τις επιλογές του Εθνικού γιατί έχει την οικονομική δυνατότητα για πιο αυστηρά κριτήρια). Τώρα όσον αφορά τον κόσμο, πραγματικά διψάει για καλές παραστάσεις και οι θερμές (και σε πολλά σημεία διαφοροποιημένες) αντιδράσεις του μας δίνουν δύναμη να συνεχίσουμε.
Εθνικό και για την προσεχή θεατρική σεζόν και για τους δύο. Κύριε Χατζόπουλε, θα σκηνοθετήσετε τη «Σπασμένη στάμνα» του Κλάιστ.
Ν.Χ. Θα είναι η τρίτη φορά που συνεργαζόμαστε στη σκηνοθεσία με τον Ακύλλα Καραζήση, μετά το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» και το «Έρωτας και ραδιουργία». Επιμένουμε στην προοπτική των συνεργασιών, γιατί πιστεύουμε ότι το αποτέλεσμα μπορεί να είναι καλύτερο, πλουσιότερο, και ικανοποιητικότερο. Και γιατί είμαστε υπέρ της σύνθεσης των διαφορών, και υπέρ ενός θεάτρου «πληθυντικού αριθμού» (όπως θα έλεγε η Μάγια Λυμπεροπούλου που χάσαμε πριν έναν χρόνο ακριβώς). Και εφόσον τις προηγούμενες φορές το πείραμα πέτυχε, με χαρά το επαναλαμβάνουμε.
Όσο για τη «Σπασμένη στάμνα», είναι ένα έργο-ορόσημο για τη δική μας γενιά, αφού υπήρξε το εναρκτήριο της τότε «Σκηνής», σκηνοθετημένο από τον Λευτέρη Βογιατζή και τον Βασίλη Παπαβασιλείου, ανθρώπους στους οποίους χρωστούμε πάρα πολλά.
Γ.Ν. Φέτος τον χειμώνα, στην δεύτερη σεζόν, θα συνεργαστώ ως ηθοποιός με το Εθνικό Θέατρο, στον «Ρωμαίο και Ιουλιέτα» που θα σκηνοθετήσει ο Δημήτρης Καραντζάς. Θα ερμηνεύσω τον ρόλο του Καπουλέτου, πατέρα της Ιουλιέτας. Προβλέπεται μια ακόμη σημαντική συνεργασία.
Αιας, του Σοφοκλή, από το Εθνικό θέατρο στην Επίδαυρο
Το Εθνικό Θέατρο παρουσιάζει την τραγωδία του Σοφοκλή Αίας σε σκηνοθεσία Αργύρη Ξάφη, που κατεβαίνει για πρώτη φορά ως σκηνοθέτης στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου.
Μετάφραση Νίκος Παναγιωτόπουλος / Σκηνοθεσία Αργύρης Ξάφης / Δραματουργική επεξεργασία Ασπασία-Μαρία Αλεξίου, Αργύρης Ξάφης / Σκηνικά Μαρία Πανουργιά / Κοστούμια Ιωάννα Τσάμη / Μουσική Κορνήλιος Σελαμσής / Χορογραφία Χαρά Κότσαλη / Φωτισμοί Αλέκος Αναστασίου
Παίζουν (αλφαβητικά) Δημήτρης Ήμελλος (Οδυσσέας), Δέσποινα Κούρτη (Αθηνά), Τάσος Μικέλης (Ευρυσάκης), Γιάννης Νταλιάνης (Μενέλαος), Εύη Σαουλίδου (Τέκμησσα), Στάθης Σταμουλακάτος (Αίας), Χρίστος Στυλιανού (Τεύκρος), Νίκος Χατζόπουλος (Αγαμέμνων)
Χορός Ασημίνα Αναστασοπούλου, Δημήτρης Γεωργιάδης, Αφροδίτη Κατσαρού, Ερατώ Καραθανάση, Φάνης Κοσμάς, Λάμπρος Κωνσταντέας, Ευσταθία Λαγιόκαπα, Αλκιβιάδης Μαγγόνας, Ειρήνη Μπούνταλη, Φώτης Στρατηγός
Μουσικοί επί σκηνής Μάνος Βεντούρας κόρνο, Σπύρος Βέργης τρομπόνι, Μενέλαος Μωραΐτης τούμπα
Υπενθυμίζεται η προσφορά μεταφοράς 12,50 προς και από το Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου www.ticketservices.gr,https://www.ticketservices.gr/event/metavasi-stin-epidavro-apo-to-ethniko-theatro/