Σε παγκόσμια πρώτη στην Αθήνα, τη Δευτέρα 7 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής, ένα ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης, o Shimon, θα μοιραστεί τη σκηνή με τον σαξοφωνίστα Δημήτρη Βασιλάκη. Ο διεθνούς φήμης καλλιτέχνης και πανεπιστημιακός εξηγεί στο iefimerida τα πάντα για αυτή την επαναστατική συναυλία-ορόσημο.
Το μέλλον έφτασε! Όσα βλέπαμε κάποτε στις sci-fi ταινίες του Σπίλμπεργκ γίνονται πραγματικότητα. Αυτή είναι η πρώτη σκέψη όταν διαβάζει κάποιος την είδηση ότι στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, τη Δευτέρα 7 Νοεμβρίου, έρχεται ένα ρομπότ που θα παίξει τζαζ και θα τραγουδήσει σαν κανονικό, ισότιμο μέλος μιας μουσικής μπάντας.
Ο Shimon Robot δεν είναι απλώς ένα hi-tech πρόγραμμα. Είναι μουσικός, εκπαιδευμένος για να σολάρει επί σκηνής, αντιδρώντας με ευφυΐα στα ερεθίσματα που θα του δίνει ο διεθνής σταρ της τζαζ Δημήτρης Βασιλάκης, με τον οποίο θα μοιραστεί τη σκηνή. Δεν πρόκειται για ένα έξυπνο τρικ, ούτε για ένα σπέσιαλ εφέ, αλλά για ένα ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης που δημιούργησε ο Gil Weinberg, καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια (Georgia Tech), προκειμένου να διερευνήσει τα όρια μεταξύ υψηλής τεχνολογίας και μουσικής.
Το κοινό που θα παρευρεθεί στο Μέγαρο Μουσικής στη συναυλία του Δημήτρη Βασιλάκη (του Έλληνα σαξοφωνίστα, μουσικού της τζαζ και συνθέτη με διεθνή καριέρα, του οποίου τα άλμπουμ έχουν ηχογραφηθεί και κυκλοφορήσει από μία εκ των ιστορικότερων εταιρειών, την Candid Records του Λονδίνου) θα παρακολουθήσει σε παγκόσμια πρώτη ένα μοναδικό θέαμα: ένα ρομπότ που αντιδρά στα ακουστικά και οπτικά ερεθίσματα, που τραγουδά και παίζει τζαζ και -το πιο σημαντικό- που μπορεί να συνεργαστεί με τους μουσικούς, αλλά και να αυτοσχεδιάσει ζωντανά επί σκηνής. Όλα αυτά θα γίνουν σε κομμάτια από το «Labyrinth - Daedalus Project», το θρυλικό άλμπουμ του Δημήτρη Βασιλάκη που το 2002 ήταν «άλμπουμ της χρονιάς» για το BBC και το οποίο επανακυκλοφορεί 20 χρόνια μετά, εμπλουτισμένο με bonus tracks από το live του διάσημου σαξοφωνίστα στο θρυλικό Birdland της Νέας Υόρκης.
Για πρώτη φορά το ρομπότ Shimon θα ερμηνεύσει τραγούδια, τους στίχους και τη μουσική που έχει γράψει το ίδιο μέσω τεχνητής νοημοσύνης και περιλαμβάνονται στο άλμπουμ του «Shimon Sings». Το σχήμα θα αποτελείται από σαξόφωνο, τρομπέτα, πιάνο, μπάσο, τύμπανα, κιθάρα και laptop, ενώ το ρομπότ Shimon, ως μέλος της τζαζ μπάντας, θα συνοδεύσει φωνητικά και θα αυτοσχεδιάσει στο κρουστό αφρικανικό όργανο μαρίμπα σαν ένας κανονικός μουσικός της τζαζ που θα εμφανιζόταν μπροστά μας με σάρκα και οστά.
Το iefimerida μίλησε με τον διεθνούς φήμης σαξοφωνίστα Δημήτρη Βασιλάκη για αυτή την καινοτόμο στιγμή, όπου η υψηλή τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης θα συναντηθεί με την τζαζ μπροστά στο αθηναϊκό κοινό. Ο Δημήτρης Βασιλάκης δεν είναι μόνο ένας καταξιωμένος μουσικός, αλλά ένας πανεπιστημιακός που διδάσκει τεχνολογία και μουσική σε ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα ανώτερης εκπαίδευσης, όπως το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Η συναυλία γίνεται με πρωτοβουλία του ίδιου, σε συνεργασία με τον Δημόκριτο, το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια (Georgia Tech) και με το ΕΚΠΑ, όπου ο σπουδαίος μουσικός και καθηγητής διεξάγει μια έρευνα που ονομάζεται jazz mapping, «η οποία αφορά τη χαρτογράφηση της γλώσσας της τζαζ και έχει στόχο να αναδείξει τον αφηγηματικό της χαρακτήρα, προσφέροντας στην τεχνητή νοημοσύνη τα απαραίτητα εργαλεία για να αντιληφθεί τη διαδικασία της μηχανικής μάθησης».
Ο διεθνούς φήμης σαξοφωνίστας Δημήτρης Βασιλάκης μιλάει στο iefimerida
Εξηγήστε μας τι ακριβώς θα δούμε τη Δευτέρα στο Μέγαρο Μουσικής: Ένα ρομπότ σε παγκόσμια πρώτη να παίζει τζαζ μουσική μπροστά μας σαν κανονικός μουσικός με σάρκα και οστά, αντιδρώντας στα ερεθίσματα που θα του δίνετε εσείς επί σκηνής;
Ναι, θα γίνει και αυτό, βεβαίως! Αυτό που θα έχει πολύ ενδιαφέρον είναι ότι το ρομπότ θα αλληλεπιδρά στη σκηνή σε πραγματικό χρόνο, ως έναν βαθμό. Επίσης, θα παρουσιάσει για πρώτη φορά με συνθετική φωνή δικά του τζαζ κομμάτια, τα οποία έχει συνθέσει μόνο του μέσω τεχνητής νοημοσύνης και μηχανικής μάθησης.
Πώς προέκυψε όλο αυτό το επαναστατικό πρότζεκτ που θα μας φέρει για πρώτη φορά σε επαφή με την τεχνητή νοημοσύνη, όχι μέσω κάποιας οθόνης, αλλά live στη σκηνή;
Στο πλαίσιο μιας περιοδείας μου στην Αμερική το 2013, όπου έπαιζα τζαζ στο Lincoln Center της Νέας Υόρκης, με προσκάλεσε το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια (γνωστό ως Georgia Tech). Εκεί μου παρουσίασαν πολλές τεχνολογικές καινοτομίες που έχουν σχέση με τη μουσική: όπως ένα προσθετικό χέρι που έφτιαξαν για έναν ντράμερ, αλλά και μια σειρά από ρομπότ, μεταξύ των οποίων και το Shimon Robot του Gil Weinberg, που είναι το πιο εξελιγμένο. Το Shimon Robot μέσω μηχανικής μάθησης παίρνει data πολλών παραδειγμάτων, δηλαδή είχε τροφοδοτηθεί μουσικά με πάρα πολλούς τζαζ αυτοσχεδιασμούς, και είχε εξελιχθεί μέσα από αλγορίθμους. Αυτό με ιντριγκάρισε! Έτσι, ξεκίνησε μια ολόκληρη διαδικασία που είχε στόχο να ανακαλύψουμε πώς θα μπορούσε να γίνει πιο δημιουργική αυτή η ικανότητα μιας μηχανής.
Μπορούσε, άραγε, ένα ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης να γίνει πιο δημιουργικό και να μην περιορίζεται απλώς στις ευφυείς μηχανιστικές λειτουργίες και ικανότητές του; Να έχει, δηλαδή, έναν αφηγηματικό χαρακτήρα, όπως ο τζαζ αυτοσχεδιασμός που επί της ουσίας είναι ένα story telling, όπως η πρόζα ενός ηθοποιού...
Έτσι, κατεβάσαμε μια σειρά από εκπαιδευτικά προγράμματα, και αργότερα, μέσω του ΕΚΠΑ, όπου διδάσκω ένα νέο μεταπτυχιακό «Τζαζ και νέες τεχνολογίες», ξεκινήσαμε μια έρευνα που ονομάζεται jazz mapping. Ουσιαστικά, χαρτογραφήσαμε τη γλώσσα του τζαζ αυτοσχεδιασμού. Συγκεντρώσαμε με τους φοιτητές μου μια μεγάλη βάση δεδομένων με αυτοσχεδιασμούς τζαζ, την οποία στείλαμε στο Georgia Tech για να εκπαιδευτεί το Shimon Robot. Μετά από χρόνια δουλειάς το Shimon Robot έχει φτάσει σε ένα υψηλότερο σημείο ικανότητας, ώστε να μπορεί να αυτοσχεδιάσει επί σκηνής σαν μουσικός της τζαζ.
«Η τεχνολογία απελευθέρωσε τη μουσική, δεν τη σκότωσε»
Από όλες τις τέχνες, η μουσική μάλλον έχει υποστεί τις μεγαλύτερες αλλαγές, μετασχηματισμούς και μετατοπίσεις λόγω της τεχνολογίας. Τελικά, αυτό που κάποτε λεγόταν ότι η τεχνολογία σκότωσε τη μουσική βιομηχανία δεν ισχύει; Μήπως, αντιθέτως, απλώς βοήθησε τη μουσική να απελευθερωθεί και να γίνει πιο επαναστατική και καινοτόμα, απεγκλωβίζοντάς την από τα παλιά σχήματα;
Στην αρχή υπήρξε ένας μεγάλος κραδασμός στη μουσική βιομηχανία, από το 2000 και μετά που ξεκίνησε η ψηφιοποίηση βρεθήκαμε στο μάτι του κυκλώνα. Ήρθαν οι ηλεκτρονικές μουσικές βιβλιοθήκες, μετά μπήκε στο παιχνίδι το streaming και περάσαμε διάφορα στάδια ώστε να βρεθεί ένας τρόπος ο καλλιτέχνης που δημιουργεί μουσική να μπορεί να αμείβεται.
Παράλληλα, όλος αυτός ο μετασχηματισμός απελευθέρωσε τους μουσικούς. Ο καλλιτέχνης μπορούσε να αυτονομηθεί, να γίνει αφεντικό του εαυτού του, να μη χρειάζεται για παράδειγμα μια δισκογραφική εταιρεία. Η τεχνολογία έφερε κάποιες δυσκολίες, αλλά έφερε και πάρα πολλά καλά πράγματα, όπως τα εργαλεία των κοινωνικών δικτύων, που βοηθούν σε μεγάλο βαθμό έναν μουσικό να διαδώσει το έργο του. Οι καλλιτέχνες μέσω της τεχνολογίας μπόρεσαν να κάνουν πιο επαναστατική τη μουσική τους και, ταυτόχρονα, να τους ακούει περισσότερο κόσμος. Αυτό, βέβαια, δημιουργεί και τον κίνδυνο να χαθεί ένα έργο μέσα στην υπερπληθώρα της πληροφορίας που υπάρχει στο Διαδίκτυο και στα social media.
«Κάποιοι φοβούνται τα ρομπότ, αλλά έχουν ένα ρομπότ στο χέρι τους: το smartphone»
Πώς φαντάζεστε το κοινό μας μέλλον με την τεχνητή νοημοσύνη; Είναι ζοφερό, όπως συνηθίζουν να το παρουσιάζουν οι δυστοπίες της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου, ή είναι ένα δημιουργικό μέλλον γεμάτο προκλήσεις;
Κάθε φορά που υπάρχει μια μεγάλη ανακάλυψη ή ένα επιστημονικό άλμα, ξεσπά και ένα συνωμοσιολογικό κύμα, μια καταστροφολογία. Για τα φιλμ επιστημονικής φαντασίας έχει πλάκα, αλλά στην πραγματικότητα η ανθρωπότητα προχωράει γρήγορα από το καλό στο καλύτερο. Από τη μια, κάποιοι φοβούνται την τεχνολογία και τα ρομπότ, από την άλλη όμως ζουν καθημερινά με ένα ρομπότ στο χέρι: Το smartphone τι άλλο είναι παρά ένα είδος ρομπότ που βασίζεται σε αλγορίθμους; Ό,τι υπάρχει γύρω μας είναι φτιαγμένο από την τεχνολογία. Αυτό που επί της ουσίας φοβούνται οι άνθρωποι είναι το ενδεχόμενο τα ρομπότ να μπορούν να κατακτήσουν την τέχνη, είναι σκεπτικιστές απέναντι στο ενδεχόμενο -και αυτό είναι κατανοητό- να εξισωθεί η ανθρώπινη δημιουργικότητα με την υπολογιστική ικανότητα ενός ρομπότ.
Η τζαζ στα μεταβατικά roaring twenties όχι απλώς έπαιξε καθοριστικό ρόλο, αλλά εισήγαγε την ανθρωπότητα σε έναν εντελώς νέο κόσμο, έγινε συνώνυμη της ταχύτητας, του καινούργιου, του ρηξικέλευθου. Σήμερα πόσο έχει κρατήσει η τζαζ τον επαναστατικό της χαρακτήρα;
Η τζαζ μέσα στις δεκαετίες μεταλλάχθηκε πάρα πολύ. Ο Μάιλς Ντέιβις, για παράδειγμα, ήταν ένας φοβερός χαμαιλέων που έφερνε τα κενά δαιμόνια -ας το πούμε έτσι- στην τζαζ. Η τζαζ μουσική έχει καταφέρει μέσα στον κόσμο της να εισάγει όλα τα είδη, να αγκαλιάσει ακόμα και την τεχνολογία. Τώρα βρισκόμαστε σε μια περίοδο που κάποιος θα μπορούσε να πει «έχουν γίνει τα πάντα. Τι άλλο μπορεί να γίνει;».
Επειδή όμως η τζαζ βασίζεται στον αυτοσχεδιασμό, όπως και το stand-up, παραμένει δημιουργική και καινοτόμα γιατί είναι ένα αφήγημα που βασίζεται στην ανθρώπινη διάνοια και τον αυθορμητισμό. Υπό αυτή την έννοια στην τζαζ είμαστε όλοι ίσοι. Δεν παίζει ρόλο η εμπειρία, το κοινωνικό ή εκπαιδευτικό background, η φήμη, όταν κάποιος σολάρει στην τζαζ αφηγείται εκείνη τη στιγμή μια ιστορία στο κοινό. Έτσι, μπορεί να ξεχωρίσει ο τζαζίστας που η ιστορία του λέει πιο πολλά πράγματα στο κοινό, ανεξάρτητα από τις σπουδές που έχει κάνει, την εθνικότητα, την εμπειρία ή το πόσο γνωστός ή όχι είναι. Αυτή η δημοκρατικότητα της τζαζ είναι και το αντικείμενο του Jazz Democracy, μιας ομιλίας, ενός φόρουμ που παρουσίασα και στα Ηνωμένα Έθνη. Το μήνυμα της τζαζ, η οποία ξεκίνησε ως μουσικό επαναστατικό κίνημα κατά του ρατσισμού, έχει μεγάλη σημασία, ακόμα και σήμερα, και αυτό το είδαμε πρόσφατα με το #BlackLivesMatter.
H τζαζ ήταν ο πρόγονος της ραπ και της τραπ
Μιας και αναφερθήκατε στο #BlackLivesMatter, ως μουσική αντίδραση απέναντι στον ρατσισμό και στις ανισότητες, γεννήθηκαν επίσης η ραπ και η τραπ, που ασκούν μεγάλη επιρροή στο νεανικό κοινό. Πώς θα τις κρίνατε μουσικά; Πόσο συγγενικά είδη είναι με την τζαζ εκείνης της εποχής;
Είναι αρκετά συγγενικά, γιατί όλα βασίζονται στον αυτοσχεδιασμό. Ο Λούις Άρμστρονγκ το ξεκίνησε, πολλοί το συνέχισαν. Το vocalese επί της ουσίας ήταν ο πρόγονος της ραπ. Το να βάζει κανείς στίχους σε ένα τζαζ σόλο, ήταν το ραπάρισμα του '50 και του '60.
Και όλα αυτά, φυσικά, συνδέονται βαθιά με την ποίηση.
Ναι, βέβαια! Eιδικά την εποχή των μπίτνικ η σύνδεση μεταξύ τζαζ και ποίησης ήταν τεράστια. Ουσιαστικά, o Κέρουακ με το θρυλικό του μυθιστόρημα «On the road» ήθελε να γράφει, να αφηγείται την ιστορία του σαν σαξοφωνίστας που αυτοσχεδιάζει. Αυτό προσπάθησε να το κάνει ακόμα πιο έντονα ο Κέρουακ στο «Mexico City Blues», που είχε 242 κύκλους από blues αλλά με ποίηση.