H οικειότητα και η τυραννία της είναι το κυρίαρχο θέμα στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης που εκκινεί στις 5 Νοεμβρίου. Οι στοχασμοί και τα υλικά της πανδημίας, διαπερνούν τις ταινίες, αλλά και την εικαστική έκθεση που τη συνοδεύει.
Μέσα στην παγκόσμια καραντίνα, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου τράβηξε από τη βιβλιοθήκη του για να διαβάσει ξανά το βιβλίο του Ζωρζ Περέκ «Χορείες χωρών». Ετσι γεννήθηκε η ιδέα να αναθέσει το Φεστιβάλ σε σπουδαίους Ελληνες και ξένους σκηνοθέτες τη δημιουργία μικρού μήκους ταινιών μέσα στην καραντίνα με τα «υλικά» της πανδημίας. Μια πρωτοβουλία που έγινε διεθνής είδηση. Τώρα, ένα άλλο βιβλίο οδηγεί το Φεστιβάλ στην 61η διοργάνωσή του και στον κεντρικό τίτλο του Διαγωνιστικού Τμήματος.
Ετσι, το 61ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (5-15/11/2020) εμπνέεται από το προφητικό βιβλίο του διάσημου Αμερικανού καθηγητή Ρίτσαρντ Σένετ, «The fall of public man/ Η τυραννία της οικειότητας» (εκδόσεις Νεφέλη) που γράφτηκε το 1977 και διερευνά την ανισορροπία δημόσιου και ιδιωτικού που σήμερα αποκτά νέες επίκαιρες διαστάσεις. Ετσι αποφασίστηκε το θέμα του φετινού Διεθνούς Διαγωνιστικού να είναι «Οικειότητα: Μια σύγχρονη τυραννία». Οι 12 ταινίες του Διεθνούς Διαγωνιστικού αποτελούν όμως και την αφετηρία για μια πρωτότυπη έκθεση νέων Ελλήνων εικαστικών με έργα που θα απλωθούν σε όλη την πόλη. Με αυτόν τον τρόπο, τα έργα θα συνομιλήσουν με το αστικό τοπίο, ενώ το κοινό θα έχει την ευκαιρία να τα απολαύσει, όποιες και αν είναι οι συνθήκες που θα επικρατήσουν στη ζωή μας τον Νοέμβριο. Στόχος του Φεστιβάλ είναι να προτείνει έναν ανατρεπτικό τρόπο προσέγγισης του σινεμά, βλέποντας, ερμηνεύοντας, σχολιάζοντας τις ταινίες του Διαγωνιστικού τμήματος μέσα από ένα θέμα, ένα βιβλίο, μια ιδέα, παρμένη από μια άλλη τέχνη ή επιστήμη.
Ενα σώμα ταινιών ως μηχανισμός σκέψης
«Επιλέγοντας κάθε χρόνο ένα θέμα, το οποίο το δανειζόμαστε από τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τη μυθολογία ή τις επιστήμες, επιχειρούμε να συνδέσουμε τον κινηματογράφο με τις άλλες τέχνες, αλλά και με τη ζωή» λέει στο iefimerida o Oρέστης Ανδρεαδάκης. «Ξαναδιαβάζουμε βιβλία και ξαναβλέπουμε πίνακες ζωγραφικής, αντλούμε από αυτά εργαλεία ερμηνείας του κόσμου μας. Σκοπός μας δεν είναι μόνο να επιλέξουμε έναν αριθμό καλών ταινιών, αλλά να φτιάξουμε ένα «σώμα», το οποίο μπορεί να λειτουργεί συνολικά ως μηχανισμός κριτικής και σκέψης».
Με την πανδημία, τον αναγκαστικό εγκλεισμό και την υπερβολική χρήση των τεχνολογιών διασύνδεσης, η ανάγκη για μοίρασμα, για αλληλεγγύη, για επιστροφή του ανθρώπου στον δημόσιο χώρο γίνεται επιτακτική. Γι’ αυτόν τον λόγο εμπνευστήκαμε από το βιβλίο «Η τυραννία της οικειότητας», στο οποίο ο Σένετ σημειώνει ότι οι άνθρωποι δεν έρχονται αντιμέτωποι με την απομόνωση και την αποξένωση, αλλά βρίσκονται περισσότερο κοντά από ότι επιτρέπεται, γεγονός που εμποδίζει την ουσιαστική κοινωνική επαφή.
Ο ναρκισσισμός θρέψει την παθητικότητα
Το φαινόμενο αυτό έχει ενταθεί με την επικράτηση των social media και των τεχνολογιών διασύνδεσης που λειτουργούν επεκτατικά και απομακρύνουν το άτομο από τη δημόσια σφαίρα. Το έργο του Σένετ εκδόθηκε πολύ πριν από την εποχή του διαδικτύου, όμως όλα αυτά που αναφέρει αποκτούν σήμερα ιδιαίτερη βαρύτητα. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο, η σύγχρονη δυτική κοινωνία καλλιεργεί ένα ναρκισσιστικό πρότυπο που προωθεί την παθητικότητα και εμποδίζει το άτομο να συμμετάσχει ενεργά στον δημόσιο βίο. Μέσω της συνεχούς ενασχόλησης με το ιδιωτικό, οι αποστάσεις καταργούνται και οι άνθρωποι αντί να αναπτύσσουν υγιείς κοινωνικές σχέσεις, βιώνουν καταναγκαστικούς δεσμούς, με αποτέλεσμα η πλασματική αυτή οικειότητα να μοιάζει τυραννική. Η εγκατάλειψη του ναρκισσιστικού ιδιωτικού ανθρώπου δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Έχει γίνει κομμάτι της ζωής μας, της προσωπικότητάς μας. Ίσως, όμως, είναι η λύση για να επιστρέψουμε σε πιο αρμονικές σχέσεις, είτε διαπροσωπικές, είτε στο δημόσιο χώρο.
Η επιλογή των 12 ταινιών του Διεθνούς Διαγωνιστικού, έγινε με γνώμονα τις ιδέες που εκφράζονται μέσα από το βιβλίο του Σένετ. Οι ταινίες μάς αποκαλύπτονται, πέρα και πάνω από τα προφανή θέματά τους. Δεν έχει σημασία αν εκτυλίσσονται στη Γάζα, την Ιταλία ή τα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό. Η οικειότητα και η αποξένωση δεν έχουν γεωγραφία. Ενδεικτικά παρουσιάζουμε τρεις ταινίες του Διεθνούς Διαγωνιστικού, τόσο διαφορετικές, τόσο οικείες, που εκφράζουν τις βαθύτερες εκλεκτικές μας συγγένειες.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα / Identifying Features της Φερνάντα Βαλάντεζ (Μεξικό)
Μια σύγχρονη οδύσσεια στα σύνορα Μεξικού κι Αμερικής στον ρυθμό ενός ψυχολογικού θρίλερ απόλυτα πολιτικού κι επίκαιρου που βρίσκει στόχο κατευθείαν στην καρδιά. Βραβείο Κοινού στο Φεστιβάλ του Sundance.
Σπείρε τον άνεμο / Sow the Wind του Ντανίλο Καπούτο (Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα)
Μια ταινία χωμάτινη, ποιητική για τις ρίζες, την Ιστορία και τον τόπο -γεωγραφικό ή συναισθηματικό- που μας ορίζει, ξετυλίγεται με την επιστροφή μιας νεαρής γυναίκας στην επαρχία της Ιταλίας και στις οικογενειακές καλλιέργειες ελιάς που νοσούν.
Γάζα αγάπη μου / Gaza Mon Amour των Ταρζάν και Αράμπ Νασέρ (Παλαιστίνη, Γαλλία, Γερμανία, Πορτογαλία, Κατάρ)
Μια πολιτική αλληγορία για την κατάσταση στη Γάζα με τη φόρμα της ρομαντικής κομεντί. Ένας εξηντάρης ψαράς ερωτεύεται παράφορα μια γοητευτική χήρα που κάνει μεταποιήσεις ενδυμάτων. Η σύνθετη πραγματικότητα που μπορεί να κάνει τα πιο μικρά καθημερινά πράγματα να μοιάζουν αξεπέραστα.