Αναμένοντας την επίσημη ανακοίνωση ότι ο θεσμός της Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας 2021 μεταφέρεται στο 2023, στην Ελευσίνα ο Μιχαήλ Μαρμαρινός και το ΔΣ δουλεύουν ενάντια στον χρόνο, την υποστελέχωση, την έλλειψη χώρων. Αλλά στήνουν ένα πρόγραμμα συμπαγές και πραγματικά διεθνές, ανοίγοντας και νέα πεδία δημιουργίας.
«Η Ουτοπία δεν μπορεί να είναι διαρκής επιδίωξη. Ενίοτε, λαμβάνει χώρα ως έκτακτο θαύμα». Με ένα λακωνικό κείμενο, δύο παραγράφων, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, ο σπουδαίος σκηνοθέτης και ηθοποιός που έχει αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση της «Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα » τις τελευταίες μέρες του Δεκέμβρη στάθηκε μπροστά στο ΔΣ για να μιλήσει για την πραγματικότητα που αντιμετωπίζει η διοργάνωση, τα προβλήματα που θα μπορούσαν να κάνουν «ουτοπία» την εκτέλεση του οράματος, αλλά και τους δρόμους που θα φέρουν το «θαύμα» στην Ελευσίνα, και κατ' επέκταση σε όλη την Ελλάδα και στη φήμη της ως μήτρα Πολιτισμού. Μήτρα που δεν αναπαράγει απλώς εικόνες και έννοιες του παρελθόντος αλλά γεννά ή τροφοδοτεί νέες.
Ολοι γνωρίζουμε τις περιπέτειες του θεσμού, την παρολίγον αφαίρεση του τίτλου από την Ελευσίνα. Η στελέχωση με νέο ΔΣ πριν από περίπου ένα έτος και κυρίως η έλευση του Μιχαήλ Μαρμαρινού άλλαξαν τα δεδομένα ή έστω τις ελπίδες. Παράλληλα η πανδημία μετέφερε την ημερομηνία της διεξαγωγής στο 2023 κατόπιν σχετικού αιτήματος των ECOCs 2021, δίνοντας στην Ελευσίνα αυτό που περισσότερο έχει ανάγκη τώρα: χρόνο. Καθώς αύριο αναμένεται να ανακοινωθεί ένα open call, μια ανοιχτή πρόσκληση σε δημιουργούς για συμμετοχή στο πρόγραμμα του 2023, ήδη είναι έτοιμο να τεθεί σε εφαρμογή ένα Σχέδιο Δράσης για το 2021, έτος προπαρασκευαστικό για τον τελικό προορισμό του 2023. Και όλα αυτά, ενώ η Ελευσίνα βρίσκεται από τον Δεκέμβριο στην συνθήκη του πλέον αυστηρού, πνιγηρού lockdown.
Η πόλη ως θέατρο του εαυτού της
Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ως προς την υποστελέχωση της διοργάνωσης και την έλλειψη χώρων, ή έστω την μη εξασφάλιση των απαιτούμενων χώρων, του δικτύου που θα γίνει η βάση για τις δράσεις και ενδεχομένως και το κίνητρο για κάποιες από αυτές. Ετσι, μέχρι τότε, θα δούμε «την χρήση της πόλης ως θέατρο του εαυτού της». Είπε χαρακτηριστικά ο Μιχαήλ Μαρμαρινός στην σημαντική συνεδρίαση του ΔΣ. «Το ζήτημα των χώρων παραμένει ακανθώδες και είναι επείγον να επιλυθεί προκειμένου να μας διατεθούν οι δυνατότητες που είναι απαραίτητες για τον άρτιο σχεδιασμό και υλοποίηση ενός πολυδιάστατου, ως οφείλει, προγράμματος. Η θεαματική έλλειψη τους, μας εξωθεί διαρκώς στο Δημόσιο χώρο, στο έξω. Αυτό, ενώ συνιστά επιδίωξη - η χρήση της πόλης ως θέατρο του εαυτού της - είναι συχνά ριψοκίνδυνη επιλογή, στο βαθμό που πολλαπλασιάζει τα απρόβλεπτα ζητήματα, όπως περιγράφονται λίγο πιο κάτω. Η εξασφάλιση της χωροθέτησης είναι προαπαιτούμενο και σοβαρή ευθύνη όλων των εμπλεκομένων φορέων».
Η ουτοπία που υλοποιείται ως θαύμα
Με το στοίχημα του χρόνου να έχει ουσιαστικά κερδηθεί, ο χώρος είναι λοιπόν η επόμενη προτεραιότητα. Και όλα αυτά μέσα σε έναν κυκεώνα εμποδίων, με προβληματικό καταστατικό, δύσκαμπτες μορφές συμβασιοποίησης για τις οποίες εντατικά εργάζονται προκειμένου να επιλύσουν στελέχη της διοργάνωσης και το ΔΣ. Το ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί την επόμενη μεγάλη πρόκληση «Παρά το γεγονός ότι όλες οι διευθύνσεις υπερβάλλουν θεαματικά εαυτών και ωραρίων, σύντομα αυτό θα συνιστά εφιαλτικό πρόβλημα. Εάν σε αυτά προσθέσει κανείς και τις εσωτερικές δυσκολίες των θεσμικών πλαισίων λειτουργίας του Δημοσίου, ο συνδυασμός όλων αυτών μπορεί να περιγράψει την Πολιτιστική Πρωτεύουσα και τα σχέδια δράσης της ως ένα Μανιφέστο της Ουτοπίας. Η Ουτοπία δεν μπορεί να είναι διαρκής επιδίωξη. Ενίοτε, λαμβάνει χώρα ως έκτακτο θαύμα» υπογραμμίζει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός.
Η θαλάσσια Ιερά οδός προς την Ελευσίνα
Με ξεκάθαρο τρόπο, χωρίς ωραιοποιήσεις και προσπάθεια να κρύψει τα προβλήματα κάτω από το χαλί, ο καλλιτεχνικός διευθυντής εκθέτει αναλυτικά τα προβλήματα, αλλά προχωρά σε αυτό που περιγράφει ως δημιουργική σπορά. Τη σπορά του Σχεδίου Δράσης του 2021 που θα οδηγήσει ελπίζουμε σε ένα θριαμβικό 2023. Οι συμμαχίες ήδη συνάπτονται και είναι ισχυρές: έχει υπογραφεί προγραμματική συμφωνία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο αλλά και με τον Οργανισμό Λιμένος Ελευσίνας. Σκεφτείτε το: να φτάνεις στην πόλη όλη μόνο από την προαιώνια χωμάτινη διαδρομή της Ιεράς οδού, αλλά και από μια θαλάσσια ιερά οδό, όπως την χαράσσει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός και οι συνεργάτες του.
Ο Μαρμαρινός ήταν ίσως ο πρώτος σκηνοθέτης στην Ελλάδα που καταμεσής μιας παράστασής του, άνοιξε τις πόρτες του θεάτρου και έβγαλε το κοινό στο δρόμο, να περπατήσει στα σωθικά της πόλης. Γνωρίζει πώς να μετατρέψει λοιπόν τον δημόσιο χώρο σε μεγάλη σκηνή, σε θέατρο του εαυτού της όπως λέει. Πολλές δράσεις θα ακουμπήσουν σε αυτή τη θεματική. Θα επιχειρήσουν να αρθρώσουν αυτό που ο Μαρμαρινός αποκαλεί «κοινωνική γλυπτική» όπως στην περίπτωση του προγράμματος για τη δημιουργία ενός Ανοιχτού Μουσείου, ένα πρόγραμμα που ανέλαβαν οι Βάνα Ξένου, Γιώργος Παρμενίδης και ομάδα Ερευνητών.
Σύμφωνα με το πρόγραμμα για το 2021 που έχει αναρτηθεί στη Διαύγεια, «η πρόταση για ένα Ανοιχτό Μουσείο αποσκοπεί στην ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ελευσίνας. Την πολιτισμική κληρονομιά που ενέπνευσε τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό, ως ένα από τα μεγαλύτερα ιερά του αρχαίου κόσμου, μέσα από τον ελευσινιακό μύθο και την μυητική και παιδευτική διαδικασία. Περιλαμβάνει νέες διαδρομές που ενεργοποιούν τον δημόσιο χώρο και συνδέουν σημεία ανάδειξης, διαφορετικές αστικές συνθήκες, μέσα στην πόλη. Διαδρομές μέσα στην πόλη της Ελευσίνας που συνδέουν τοπόσημα ή τόπους ιστορικής, αρχαιολογικής ή περιβαλλοντικής αξίας, κατά την πορεία των οποίων ο επισκέπτης θα συναντά γλυπτικές χρηστικές κατασκευές ή φωτισμό σχεδιασμένο με μορφολογικές αφορμές επιλεγμένες από την Ελευσίνα. Έχοντας εκπονήσει μακρά έρευνα σχετικά με τα διάφορα δίκτυα σημασιών που έχουν εξελιχθεί στην πόλη ανά τους αιώνες, οι δημιουργοί θα επιλεξουν σημεία στον ιστό της πόλης προκειμένου να χαράξουν αυτές τις διαδρομές. Ενδεικτική είναι η πρόθεση για μια διαδρομή που θα ενοποιεί την πλατεία Ηρώων και τον αρχαιολογικό χώρο με την περιοχή της Βλύχας. Η διαδρομή θα σηματοδοτείται από γλυπτική εγκατάσταση μέσω της οποίας σχεδιάζεται ο αστικός φωτισμός, και έχοντας την απαρχή της στην απόληξη της Ιεράς Οδού συνδέει την πλατεία Ηρώων, τον Άγιο Ζαχαρία, τα προϊστορικά νεκροταφεία και τα αρχαία λατομεία με τα λατομεία του Τιτάνα (Βλύχα). »
Το design και οι εμβληματικοί δημιουργοί
Αναμένοντας τη συνολική παρουσίαση του Σχεδίου Δράσης για το 2021, έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον το γεγονός ότι η Ελευσίνα ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα θα δώσει πλατφόρμα έκφρασης και προβολής και στον διαρκώς παραγκωνισμένο στην Ελλάδα χώρο του design με σειρά κεντρικών δράσεων. Ενόψει και της λειτουργίας του Ακροπόλ που θα δώσει για πρώτη φορά χώρο, κίνητρα, έκφραση στον χώρο του design από την Πολιτεία, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον πώς η Ελευσίνα, η αρχαία πόλη, δίνει έμφαση στον συγκεκριμένο δημιουργικό κλάδο.
Εντωμεταξύ ο ανθός των ελλήνων δημιουργών συμπράττει στην Ουτοπία που ελπίζουμε να μετουσιωθεί σε Θαύμα, ενώ συναντάμε σε δράσεις και πρόσωπα του Πολιτισμού εμβληματικά για την καταγραφή της ταυτότητας της Ελευσίνας και όχι μόνο, όπως ο Φίλλιπος Κουτσαφτής με το ντοκιμαντέρ που ετοιμάζει υπό τον τίτλο εργασίας «Οι Ελευσίνιοι».