Eυφρόσυνη, απρόβλεπτη, αλλά και ως τον πυρήνα της σημαντική για το πώς συνυπάρχουμε με τα ζώα και ορίζουμε τη θέση μας στη φύση είναι η έκθεση φωτογραφιών που έβγαλαν μαθητές Δημοτικού στα Κοντακαίικα Σάμου και επιμελήθηκε η διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου.
Πέντε χρόνια πριν θυμάμαι να γελάω και μαζί να επευφημώ σιωπηλά την τόλμη του σημαντικού εικαστικού David Shrigley στα Σφαγεία της Ύδρας -εκθεσιακό χώρο του ΔΕΣΤΕ- όπου παρουσίασε ένα έργο με ήχους, εικόνες προβολές όπου πρωταγωνιστούσαν οι κατσίκες. Ο τίτλος του έργου ήταν Laugherhouse, παιχνίδι με το γεγονός ότι στα αγγλικά τα Σφαγεία αποκαλούνται Slaugherhouse. Εικόνες τρυφερότητας και εξοικείωσης με τις κατσίκες σε ένα χώρο όπου για δεκαετίες σφαγιάζονταν και το αίμα τους έπεφτε στη θάλασσα μέσα από ένα μεγάλο σωλήνα που κατέβαινε την πλαγιά.
Στις αρχές του Αυγούστου, στο Πυθαγόρειο της Σάμου ένιωσα το ίδιο αίσθημα, εκκινώντας αυτή τη φορά από την έκπληξη και στη συνέχεια κατορθώνοντας να συμπορευθώ με τους δημουργούς των φωτογραφιών που έβλεπα, που ήταν παιδιά ηλικίας από 6 ως 12 ετών, που πήγαιναν δημοτικό σχολείο στο χωριό Κοντακαίικα έξω από το Καρλόβασι. Το δωμάτιο της έκθεσης, προς το τέλος της διαδρομής της άλλης έκθεσης με τίτλο «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα» του Γιώργου Σαλαμέ, που παρουσιάζει φέτος στο Art Space Pythagorion το Ιδρυμα Schwarz.
Μια ιστορία ρίζας και αξίας -και οι εικόνες της
Είναι πάντα όμως οι ιστορίες, οι ιστορίες των ανθρώπων, αυτές που δίνουν την μαγιά αλλά και τον μεγεθυντικό φακό στην Τέχνη. Βλέπω απολαυστικές, ασύλληπτης ματιάς, άψογων κάδρων φωτογραφίες με κατσίκες, γουρούνια και άλλα ζώα του χωριού που φωτογράφισαν τα παιδιά. Η επιλογή έγινε από τις φωτογραφίες παιδιών που ήταν μαθητές περίπου πριν από δέκα χρόνια και υπήρξαν από τους πρώτους που μπήκαν στο πρόγραμμα διδασκαλίας της τέχνης της φωτογραφίας από τον δάσκαλό του σχολείου Αποστόλη Γιαννακόπουλο.
Να μια ιστορία ρίζας και αξίας στην Ελλάδα που δημιουργεί -και συχνά μεγαλουργεί- μακριά από το κέντρο και την επικράτεια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή του Αποστόλη Γιαννακόπουλου. Διορίστηκε δάσκαλος στο χωριό το 2002. Δεν είχε ιδέα από το νησί, βρέθηκε πρώτη φορά στη Σάμο και αποφάσισε να μείνει εκεί. Να γίνει μέρος του νησιού και να του το ανταποδώσει. Έτσι, ξεκίνησε πριν από περίπου δέκα χρόνια να κάνει μαθήματα φωτογραφίας στο σχολείο -και ήταν το πρώτο ελληνικό δημοτικό σχολείο όπου εισήχθη το μάθημα αυτό. Με την υποστήριξη του Ιδρύματος Λάτση αγόρασε κόμπακτ φωτογραφικές μηχανές για κάθε παιδί, τα καθοδήγησε, τους έκανε μαθήματα τεχνικής και ιστορίας της φωτογραφίας, τους γνώρισε κορυφαίους φωτογράφους και άφησε τα παιδιά να πειραματιστούν και να δημιουργήσουν.
Η πρώτη τους έκθεση έγινε το 2014. Τώρα, το 2023 όχι μόνο εκθέτουν στο Art Space Pythagorion αλλά την επιλογή των 17 φωτογραφιών και την επιμέλεια έκανε η Κατερίνα Γρέγου, η διευθύντρια του ΕΜΣΤ -που επίσης έχει την συνεπιμέλεια της έκθεσης του Γιώργου Σαλαμέ. Μια κατσίκα με βλέμμα αγανάκτησης ή έκστασης – το ορίζεις όπως θέλεις. Δυο γουρούνια ακουμπούν τις μύτες τους και είναι σαν μια νοητή καρδιά να σχηματίζεται επάνω τους. Ένα αγόρι ξαπλωμένο και πάνω του ένα κατσικάκι να πατά την πλάτη του, σαν να του κάνει μασάζ. Τα πάντα είναι φυσικά, χωρίς φίλτρα κοινωνικής αξίας και βελτιστοποίησης της εικόνας. Εδώ το Tik Tok κατανικήθηκε
Το πρωί των εγκαινίων της έκθεσης, στις 3 Αυγούστου φεύγοντας από το σπίτι του, ο Αποστόλης Γιαννακόπουλος συνάντησε έναν από τους μαθητές εκείνης της χρονιάς, που η φωτογραφία του έχει επιλεγεί για την έκθεση. Εχει το συνεργείο απέναντι από το σπίτι του δασκάλου. Χαιρετήθηκαν, του είπε ότι θα κατέβει το βράδυ στο Πυθαγόρειο να δει την έκθεση.
Μια άλλη μαθήτρια, μόλις πέρασε στο Πανεπιστήμιο και ετοιμαζόταν για την Αθήνα, τις μέρες που ανέβηκε η έκθεση. Το βλέμμα τους έχει μείνει στους τοίχους του Art Space Pythagorion, είναι πια ενήλικες, έχουν την ζωή και την τύχη στα χέρια τους, έναν δάσκαλο που μένει εκεί να κρατά και να μεταδίδει τις ιστορίες τους και… την καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ να κοιτάζει με το μάτι του ειδικού τις εικόνες που δημιούργησαν όταν πήγαιναν Τετάρτη δημοτικού.
Όμως η ιστορία αυτή δεν τελειώνει εδώ. Εχει αποκτήσει διακλαδώσεις και νέες ρίζες. Ο Αποστόλης Γιαννακόπουλος, μαζί με άλλους κατοίκους του νησιού έφτιαξε την Φωτόνησο και άρχισε να ψηφιοποιεί φωτογραφίες από οικογενειακά άλμπουμ του χωριού, του Καρλοβασίου, των γύρω χωριών, τώρα πάει στον Μαραθόκαμπο και ούτω κάθε εξής. Περισσότερες από 3.700 φωτογραφίες έχουν ψηφιοποιηθεί και κάποιες από αυτές επέλεξε ο σκηνοθέτης, φωτογράφος Γιώργος Σαλαμέ για την έκθεσή του «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα.
Μαθητές με Polaroid στα χέρια
Αλλά η ρίζα πρέπει να ποτιστεί και να βαθύνει. Ετσι με την έναρξη της σχολικής χρονιάς ουσιαστικά, η Κατερίνα Ζαχαροπούλου, γνώριμη του νησιού πλέον, ξεκινά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που σχεδίασε ειδικά με τίτλο «Για μια στιγμή…». Το πρόγραμμα βασίζεται στην ουσία της ίδιας της φωτογραφίας που είναι η απαθανάτιση μιας στιγμής της ζωής σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ακολουθώντας τις φωτογραφίες από το αρχείο της Φωτονήσου αλλά και τις προσεγγίσεις του Γιώργου Σαλαμέ οι μαθητές των σχολείων της Σάμου - με βασικό εργαλείο μια μηχανή Polaroid - καλούνται να στοχαστούν πώς «σε» και «για» μια στιγμή η φωτογραφία συνδέει «εμάς» και «εκείνους» το τότε και το τώρα, πώς ξαναβλέπουμε το παρελθόν μέσα από ό,τι διασώζεται και ό,τι έχει οριστικά παρέλθει.
Οι αποσπασμένες εικόνες που θα αποδοθούν από τα παιδιά θα σχηματίσουν μια εκ νέου αφήγηση σαν ένα εκ μέρους τους σχόλιο επάνω σε αρχεία και νέες πραγματικότητες. Ένα δικό τους αρχείο θα προκύψει που και αυτό με τη σειρά του θα δείχνει στο μέλλον «πως ήμασταν τότε».
Χρόνια τώρα η Κατερίνα Ζαχαροπούλου σε συνεργασία με το Ιδρυμα Schwarz πραγματοποιεί αυτά τα προγράμματα, βρίσκεται στο νησί όταν οι τουρίστες φεύγουν, ακόμα και τον χειμώνα. «Είναι τρομερό. Εγώ θυμάμαι ότι άνοιγα την τηλεόραση μόνο για να δω τις εκπομπές της Κατερίνας για την τέχνη. Και ξαφνικά ήρθε εδώ, στη Σάμο και δουλεύει με τα παιδιά», λέει ο Αποστόλης Γιαννακόπουλος της Φωτονήσου.
Αυτή είναι η ιστορία των παιδιών των Κοντακαίικων, της Σάμου, της Φωτονήσου, της Τέχνης και των κοινοτήτων που φροντίζουν να διατηρούν ενεργό το «σύνθημα» όμορφη και παράξενη πατρίδα.
*Art Space Pythagorion, Λιμάνι Πυθαγορείου, Σάμος
Εγκαίνια: Πέμπτη 3 Αυγούστου 2023, 20.00 – 23.00
Διάρκεια: έως 25 Σεπτεμβρίου 2023
Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 10.00 – 13.00 και 19:00 – 24:00