Η κλασική χολιγουντιανή ομορφιά με το ξανθό μαλλί, το girly style και τις ιδανικές αναλογίες, που είχε εξοριστεί στο όνομα της συμπερίληψης, μπαίνει ξανά στο παιχνίδι της σόουμπιζ, αυτή τη φορά όχι με γόβες, αλλά με Birkenstock. Είδαμε την περιβόητη ταινία Barbie.
Η Μάργκο Ρόμπι, μέσα από τη φεμινίστρια, αλλά απολύτως κλασική σε εμφάνιση Barbie που σαρώνει σε πωλήσεις, κινητοποιώντας εκ νέου μετά την πανδημία πολύ δυναμικά την καπιταλιστική μηχανή, βάζει ξανά στο κάδρο την σημασία της στερεοτυπικής ομορφιάς. Τι σημαίνει αυτό για την αγορά που τα τελευταία χρόνια εξόρισε αυτού του είδους την ομορφιά στο όνομα της συμπερίληψης και των diversities;
Μια ταινία, ομολογουμένως, ίσως να μην μπορεί από μόνη της να αλλάξει την κυρίαρχη νέα κουλτούρα που ακολουθεί τα τελευταία χρόνια πιστά τις επιταγές, τη γλώσσα και τον ηθικό κώδικα της πολιτικής ορθότητας, μπορεί όμως να σηματοδοτήσει μια σταδιακή στροφή που θα φέρει ξανά στο προσκήνιο όσα η Woke Culture είχε εξοστρακίσει: τα πρότυπα κλασικής ομορφιάς πάνω στα οποία οικοδομήθηκε το Χόλιγουντ, η μόδα και η μουσική βιομηχανία τον περασμένο αιώνα.
Πηγαίνοντας την Τρίτη για να δω επιτέλους την περιβόητη Barbie με την Μάργκο Ρόμπι στο ρόλο της στερεοτυπικής Μπάρμπι και τον εκπληκτικό Ράιν Γκόσλινγκ ως Κεν, σοκαρίστηκα με τις ουρές που είχε έξω από το επαρχιακό θερινό σινεμά, αν και είχα πάει διαβασμένος, γνωρίζοντας ότι η συγκεκριμένη ταινία είχε προκαλέσει ήδη διεθνώς ένα τεράστιο εμπορικό τσουνάμι. Άνθρωποι κάθε ηλικίας γέμισαν όλες τις θέσεις, τόσο που δεν έπεφτε ούτε καρφίτσα. Τα ροζ T-Shirts τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια, έκαναν μια συμβολική παρέλαση και γενικώς επικρατούσε μια διαδραστική ευθυμία που είχα να δω σε σινεμά, ενδεχομένως από τον Χάρι Πότερ και τα βαμπίρ του Twilight, από τις αρχές της δεκαετίας του 2000.
H Βarbie έβαλε... φωτιά στην αγορά
Πέρα από την εισπρακτική της επιτυχία, η Barbie έχει έναν τεράστιο αντίκτυπο στην κοινωνία και τη διεθνή αγορά, σαν αυτόν που μόνο το παλιό Χόλιγουντ μπορούσε να προκαλέσει: τα Barbie botox, διαβάζω στα μεγάλα διεθνή γυναικεία sites, έχουν προκαλέσει μια νέα φρενίτιδα στις μη χειρουργικές αισθητικές επεμβάσεις, τα φίλτρα και το μακιγιάζ τύπου Barbie σαρώνουν στο TikTok, το προγενέστερο από την ταινία Barbiecore trend απογειώθηκε στη μόδα κάνοντας το ροζ best seller στα online shops. Και πολιτικά όμως, η ταινία κάνει το Politico, την Guardian και τους New York Times να γράφουν πολιτικές αναλύσεις σε ροζ φόντο, την alt-right να βγάζει αφρούς για τη φεμινιστική και τάχα no-gender κουλτούρα που προωθεί η παραγωγή, τις ακτιβίστριες να θυμούνται πόσο ζημιά έκανε η κούκλα αυτή τον 20ό αιώνα ως σεξιστικός προμαχώνας της πατριαρχίας, πριν αποφασίσει η Mattel να το γυρίσει στη συμπερίληψη για να ρίξει στάχτη στα μάτια του κόσμου.
Όλος αυτός ο πανζουρλισμός θυμίζει Έλβις Πρίσλεϊ, Τζέιμς Ντιν, Μέριλιν Μονρόε και noir Τζίλντα. Στερεοτυπικά χολιγουντιανά πρότυπα που έγιναν μόδα, προκαλώντας φρενίτιδα, εμπνέοντας κομμώσεις, γεννώντας τάσεις που έγιναν θρυλικές, δημιουργώντας καλλιτεχνικά ρεύματα, λανσάροντας χορευτικές φιγούρες και attitude και μετατρέποντας σταρ και κινηματογραφικούς ήρωες σε brandname, γύρω από τα οποία οικοδομήθηκαν ολόκληρες ποπ αγορές με ειδικού τύπου περιοδικά, συλλεκτικές αφίσες, αυτοκόλλητα, σιδερότυπα, T-Shirts, δίσκους, προϊόντα ομορφιάς κτλ. Κατασκευάζοντας έναν ολόκληρο παραχολιγουντιανό μηχανισμό, δηλαδή, τη λειτουργία του οποίου έχει εξηγήσει ήδη από το 1957 ο Γάλλος φιλόσοφος, συγγραφέας και κοινωνιολόγος Εντγκάρ Μορέν στο δοκίμιό του «Οι Σταρ» (εκδ. Κίχλη), φωταγωγώντας κοινωνιολογικά τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαμορφώθηκε το σταρ σύστεμ, αλλά και τον κοινωνικό του ρόλο.
Η ταινία Barbie είναι ευχάριστη και γρήγορη, αστεία και ευφυής, παστέλ και ζωηρή, σαν να βλέπεις παλιό ποπ videoclip στο MTV. Έχει χρώμα, αστείες ατάκες, καλές ερμηνείες (ειδικά ο Ράιν Γκόσλινγκ βγάζει αβίαστο γέλιο ως ένας άβουλος χαζός γόης που αφυπνίζεται, παλεύοντας στο όνομα της πατριαρχίας για την επικράτηση των Κεν στην Barbieland). H Μάργκο Ρόμπι είναι τόσο λαμπερή και όμορφη, τόσο ιδανική μέσα στο κοστούμι της Barbie, που πραγματικά σαρώνει. Είναι όμως αυτά τα στοιχεία που καθιστούν την ταινία της Barbie φαινόμενο; Όχι, ούτε η καλή σκηνοθεσία, ούτε το ευρηματικό αλλά λίγο μπερδεμένο σενάριο, ούτε οι ψευτοσυγκινήσεις, ούτε τα παιδικά χορευτικά νηπιακού επιπέδου, ούτε καν το απλοϊκό φεμινιστικό μήνυμα που σαν μασημένη ροζ τσιχλόφουσκα σκάει στα μούτρα του θεατή. Τότε ως προς τι όλος αυτός ο κακός χαμός που κάνει -ευτυχώς- την οικονομία να τρίβει τα χέρια της μέσα στην καρδιά ενός κατά τ' άλλα υποτονικού καλοκαιριού;
Η απάντηση είναι απλή: ο κόσμος με την Barbie, όπως άλλωστε και με το Top Gun: Maverick της περσινής χρονιάς, παίρνει στα χέρια του μια ατόφια διασκεδαστική ταινία που έχει μια επίφαση κοινωνικού προβληματισμού, όχι τίποτα βαρύ κι ασήκωτο, όχι σκληροπυρηνικό μανιφέστο, όχι ταινία-κατηγορώ από αυτές που τα τελευταία χρόνια σαρώνουν στα Όσκαρ της Πολιτικής Ορθότητας. Και με τις δύο αυτές εμπορικές επιτυχίες το Χόλιγουντ επιστρέφει σταδιακά σε μια κλασική συνταγή που -στην περίπτωση της Barbie- ναι μεν κλείνει το μάτι στο φεμινισμό και τη συμπερίληψη, αλλά βάζει ξανά στο κάδρο τη στερεοτυπική ομορφιά που είχε εξοριστεί στο όνομα των diversities και του political correctness.
Η Μάργκο Ρόμπι ως Barbie υπογραμμίζει τη δύναμη της στερεοτυπικής ομορφιάς
Αν στο Top Gun: Maverick αυτή η στροφή στον μάτσο μιλιταριστή άνδρα που φοράει το Rayban και κάνει και δυο φούρλες με το μαχητικό του αεροσκάφος, έγινε μέσα σε ένα κλίμα ενός συγκινησιακού retro 80s revival, στην Barbie η στροφή στην στερεοτυπική ομορφιά της καλλίγραμμης ξανθιάς με τις τέλειες αναλογίες γίνεται με όρους-γλώσσα-οπτική της σύγχρονης εποχής. Η παραγωγή της Barbie χρησιμοποιεί έξυπνα ως κερκόπορτα τον φεμινισμό και μια κουλτούρα συμπερίληψης, για να βάλει ξανά στο παιχνίδι ένα πρότυπο γυναίκας που είχε εξοστρακιστεί κακήν κακώς από παντού: από τo Χόλιγουντ, τη μόδα, το Netflix, τη μουσική βιομηχανία, τα cover stories των περιοδικών, ακόμα και από την πασαρέλα της Victoria's Secret που υπήρξε το αδιαμφισβήτητο προπύργιό της. Τα Birkenstock και όχι η πατριαρχική, κακοποιητική -πίσω μου σ' έχω σατανά- γόβα, γίνεται ο Δούρειος Ίππος που θα περάσει τα τείχη της Τροίας και θα αλώσει την πόλη εκ των έσω.
Αν πρέπει να βγάλουμε το καπέλο στην Barbie είναι γιατί όλο αυτό, η συγκεκριμένη ταινία, το κάνει με έναν πολύ διασκεδαστικό, ανάλαφρο και ευφυή τρόπο: βάζοντας μια γυναίκα με τέλειες αναλογίες σαν κούκλα Barbie να μιλά ακτιβιστικά για diversities και φεμινισμό στη γλώσσα του woke, αυτομάτως απενοχοποιεί με απολύτως χαριτωμένο τρόπο την χολιγουντιανή στερεοτυπική ομορφιά που είχε εξοριστεί στο όνομα ενός μαχητικού inclusivity.
Αυτό που βγαίνει ως συμπέρασμα όχι από την ίδια την Barbie, αλλά από την επιτυχία της, από τον τρόπο με τον οποίο την μετατρέπει μαζικά ο κόσμος σε εμπορικό φαινόμενο που δεν αφορά μόνο στις εισπράξεις εισιτηρίων αλλά σε μια ευρύτερη αγορά που αναπτύσσεται γύρω από την ταινία, είναι η ανάγκη για στερεοτυπική ομορφιά. Ο κόσμος δεν θέλει μονάχα κήρυγμα, θέλει και όνειρο. Δεν θέλει μονάχα οσκαρικές καταθλιπτικές ιστορίες περιθωρίου, αλλά θέλει και την παλιά συνταγή των μεγάλων στούντιο. Δεν θέλει μονάχα ένα στρατευμένο πολιτικά ορθό σινεμά, θέλει και έναν κινηματογράφο λαμπερό, επιφανειακό, ελαφρύ, διασκεδαστικό. Με δυο λόγια θέλει ποικιλία. Τα θέλει όλα. Και τα δυο. Και συμπερίληψη και κλασική στερεοτυπική ομορφιά που τον κάνει να ονειρεύεται. Θέλει δημιουργική ελευθερία και όχι καταναγκασμό κανενός είδους.
Στροφή στην κλασική συνταγή του Χόλιγουντ αλλά με γλώσσα συμπερίληψης
Η σόουμπιζ πάει προς μια εξισορρόπηση μεταξύ diversities και τυπικής χολιγουντιανής ομορφιάς. Για αρκετά χρόνια η πλάστιγγα είχε αρχίσει να γέρνει μονόπαντα σε μια συμπεριληπτική οπτική, που δεν ήταν όμως τελικά και τόσο συμπεριληπτική, καθώς εξόριζε το κλασικό πρότυπο ομορφιάς, ενοχοποιώντας το και στοχοποιώντας το ως όργανο της πατριαρχίας, της σεξιστικής κυριαρχίας του λευκού άνδρα, λέγοντας ότι οι τέλειες αναλογίες μιας γυναίκας είναι στρεσογόνες και καταπιεστικές για τη μέση γυναίκα. Τα κινήματα των δικαιωματιστών, οι υπέρμαχοι του Body Shaming και του Body Positivity, οι θιασώτες της woke culture και οι λοιποί ακτιβιστές επέβαλαν την ατζέντα τους: τα μοντέλα της Victoria’s Secret παροπλιστήκαν καθώς ο διάσημος οίκος απέλυσε τις δίμετρες καλλονές για να προσλάβει προσωπικότητες με αναλογίες κανονικών ανθρώπων, δημόσια πρόσωπα ρίχτηκαν πολλές φορές άκριτα στην πυρά της cancel culture (η περίπτωση του Κέβιν Σπέισι που δικαιώθηκε πανηγυρικά αφού πρώτα καταστράφηκε λυσσαλέα, είναι χαρακτηριστική), σταρ κλασικής ομορφιάς όπως η Κατρίν Ντενέβ στοχοποιήθηκαν ως φερέφωνα της πατριαρχίας και έγιναν η ντροπή του φεμινισμού. Η λίστα των επιθέσεων αυτών και της συλλογιστικής τους είναι μακρά και καταγεγραμμένη από διανοητές όπως ο Πασκάλ Μπρυκνέρ, ο οποίος στο βιβλίο του «Ένας σχεδόν τέλειος ένοχος» (εκδ. Πατάκη) εξηγεί πώς ο «λευκός» άνδρας κατέληξε ο αποδιοπομπαίος τράγος της εποχής μας.
Εδώ και καιρό φαινόταν: λίγο στη νοσταλγία για τα top models του ‘90 που περιοδικά σαν τη Vogue ή το Vanity Fair φιλοξενούν ξανά στα εξώφυλλά τους, λίγο σε κλασικές χολιγουντιανές μανιέρες που σάρωσαν όπως το Top Gun ή η Barbie, λίγο στην πανδημία που τα ανέτρεψε όλα και ανακάτεψε ξανά την τράπουλα, λίγο στη μανία με την επιστροφή του κινηματογράφου των 90ies στο Netfix, η στροφή προς μια κλασική συνταγή γίνεται η κινητήρια δύναμη για μια post-covid αγορά που προσπαθεί να ανακάμψει. Παράλληλα, οι φωνές πύκνωναν, μέσα στην απόλυτη και σαρωτική κυριαρχία της αμφισβήτησης και παρά την τρομοκρατία της άδικης, άκριτης και άγριας λαϊκιστικής οργής της Cancel Culture, άρχισε να ακούγεται ένας αντίλογος, να τίθεται ένα «ναι μεν, αλλά», να συντάσσεται μια επιφύλαξη σε όλον αυτόν τον οδοστρωτήρα που έχει στραγγαλίσει το σινεμά, τις Τέχνες γενικότερα, τον δημόσιο διάλογο, την κουλτούρα.
Δεν είναι κακό να ονειρεύεσαι. Δεν είναι κακό να σου αρέσει κάτι αντικειμενικά ωραίο. Δεν είναι υγιές ψυχικά το να εξορίζεις με λύσσα το κλασικό πρότυπο ομορφιάς. Χρειάζεται μια ισορροπία. Ούτε να βομβαρδίζεται ο μέσος άνθρωπος με άρρωστα, ανορεξικά πρότυπα ομορφιάς, αλλά ούτε να αντιμετωπίζεται η στερεοτυπική ομορφιά ως κοινωνική μάστιγα που πρέπει να αφανιστεί, να εξοριστεί και να στοχοποιηθεί μέχρι τελικής πτώσεως.
Αν κάτι υπογραμμίζει η επιτυχία της Barbie είναι ότι με λόγο συμπεριληπτικό, με ευαισθησία για κάθε τύπο ανθρώπου, με σεβασμό στη διαφορετικότητα, μπορεί η Μπάρμπι να είναι κάθε γυναίκα: και η στερεοτυπική, και η μαύρη, και η χυμώδης, και εκείνη που δεν θέλει να έχει προσδιορισμό φύλου. Όλοι πρέπει να μπορούν να ταυτίζονται, να ονειρεύονται, να εκπροσωπούνται.