Μια έκπληξη. Ενας διάλογος, κάποιες στιγμές ένα ιδιοφυές ping pong, εξελίχθηκε ζωντανά μεταξύ της Λίνας Μενδώνη και του Ιδρυτή του ΝΕΟΝ Δημήτρη Δασκαλόπουλου για την συνύπαρξη αρχαίας και σύγχρονης τέχνης που όμως έφτασε σε βάθος με τόλμη και ειδήσεις:το ΚΑΣ, το ΕΜΣΤ, η τέχνη στον καιρό του κορωνοϊού.
Ο καιρός του κορωνοϊού. Της σε νάρκωση σχέσης τέχνης και κοινού, της ηγεμονίας του zoom έφερε την Πρωτομαγιά κοντά μας μια συζήτηση που -με τρόπο που δεν έχει ξαναγίνει σε τέτοιο επίπεδο- έκανε ανατομία της σχέσης αρχαιοτήτων και σύγχρονης τέχνης. Και έδειξε το μέλλον. Η Λίνα Μενδώνη και ο ιδρυτής του ΝΕΟΝ Δημήτρης Δασκαλόπουλος μίλησαν χωρίς περιστροφές για τη σχέση του δημοσίου με το ιδιωτικό, την νέα τόλμη του ΚΑΣ που στο παρελθόν ήταν αδιανόητη για να μπουν νέοι δημιουργοί μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και για τα λάθη και τις προοπτικές τώρα του ΕΜΣΤ, το μέλλον της τέχνης στον κύκλο των πανδημιών. Η συζήτηση μεταδόθηκε ζωντανά από το κανάλι του ΝΕΟΝ στο youtube και παραμένει εκεί για όσους επιθυμούν να την δουν.
Αφορμή για τη συζήτηση ήταν η δημιουργία ενός microsite από τον οργανισμό ΝΕΟΝ σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού όπου παρουσιάζονται όλες οι εκθέσεις σύγχρονης τέχνης, με εμβληματικούς δημιουργούς σε αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας: Δήλος, Ρωμαϊκή Αγορά, Αρχαία Αγορά, Νεκροταφείο του Κεραμεικού κ.ο.κ. Μια μοναδική περιήγηση στους τόπους που βάζουν τον θεατή στο κέντρο του χώρου, να ξαναβιώνει ή να βιώνει πρώτη φορά αυτή τη μοναδική εμπειρία.
Γιατί να μη φιλοδοξήσουμε να φτιάξουμε τον Παρθενώνα του 21ου αιώνα;
Η έκπληξη στη συζήτηση ήρθε από τα πρώτα λεπτά. Η ιδιότητα της αρχαιολόγου, βλέπετε, δεσπόζει στη Λίνα Μενδώνη, η αυστηρότητά της ως προέδρου του ΚΑΣ επί χρόνια είναι διαβόητη. Όταν λοιπόν μετά προσοχής ετέθη από τη συντονίστρια της συζήτησης Συραγώ Τσιάρα (αν. διευθύντρια του Μomus -Σύγχρονο Μουσείο Τέχνης) το θέμα της διστακτικότητας που υπήρχε στη συνύπαρξη αρχαίας και σύγχρονης τέχνης, η Λίνα Μενδώνη υπήρξε σαφής, ακαριαία. Αποσαφήνισε ότι η σύνδεση, η συνύπαρξη των δυο είναι αναγκαία, άργησε να γίνει και ευτυχώς τώρα προχωρά γοργά. «Μη λησμονούμε ότι ακόμα και η ρωμαϊκή και η βυζαντινή τέχνη σχετικά πρόσφατα αναγνωρίστηκαν» υπογράμμισε. Πλέον δεν υπάρχει αντιπαλότητα μεταξύ σύγχρονης και αρχαίας τέχνης. Η σχέση τους εξελίσσεται, στο παρελθόν με βραδείς τώρα πλέον με γοργούς ρυθμούς. Δημιουργείται μια ισορροπημένη ώσμωση» είπε, παραπέμποντας και στις εκθέσεις του ΝΕΟΝ μέσα σε σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους.
Από την πλευρά του ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος τόνισε ότι «το μεγαλείο της αρχαιότητας, ειδικά στους Ελληνες, πολλές φορές μας εμποδίζει να πιστέψουμε στον εαυτό μας, στη δυνατότητά μας, στη σύγχρονη δημιουργικότητα». Και κάποια στιγμή αναρωτήθηκε «Γιατί να μην φιλοδοξήσουμε και εμείς να φτιάξουμε έναν Παρθενώνα του 21ου αιώνα; Μπορεί να μην το καταφέρουμε, όμως η φιλοδοξία της δημιουργικότητας πρέπει να είναι εκεί!» Η Λίνα Μενδώνη τόνισε «πώς το νέο έργο τέχνης φέρνει καλύτερη κατανόηση και των καταλοίπων της αρχαιότητας». Ο Ιδρυτής του ΝΕΟΝ αναφέρθηκε «στο αυξανόμενο θάρρος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου που μας έδωσε και τη Δήλο για την έκθεση του Αντονι Γκόρμλεϊ κάτι που κανείς δεν περίμενε. Φαίνεται ότι μπορεί να γίνει πολλή και σοβαρή δουλειά».
Οι αλλαγές που έρχονται στο νόμο για τις πολιτιστικές χορηγίες
Ειδική αναφορά έγινε στη συνεργασία δημοσίου και ιδιωτικού τομέα για τη στήριξη του Πολιτισμού. «Ο πολιτισμός είναι δημόσιο αγαθό, άρα η πολιτεία έχει τον πρώτο λόγο, όμως οι ιδιώτες μπορούμε να συνεισφέρουμε για να έχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα». Μάλιστα, σε μια κίνηση που δεν έχουμε ξανασυναντήσει, με μια αβρότητα, χωρίς ναρκισσισμό, ο κύριος Δασκαλόπουλος αναφέρθηκε στη σημαντική προσφορά του Ιδρύματος Νιάρχος και του Ιδρύματος Ωνάση στον πολιτισμό. Είναι ίσως η πρώτη φορά, που τουλάχιστον στον δημόσιο λόγο, δίνεται μια τέτοια σκυτάλη ουσιαστικά ο χάρτης της συνεισφοράς των ιδρυμάτων ανοίγει συνολικά, δεν βλέπουμε τμήματά μόνο αυτού του χάρτη, αποκομμένα. Και αναδεικνύεται και η σημασία της συνεργασίας τους, της συνεννόησης μεταξύ τους.
«Υπάρχει μεγάλη δοτική ικανότητα και τώρα που δεχθήκαμε ότι μπορούμε δημόσιο και ιδιωτικός τομέας να συνεργαστούμε, πρέπει να γίνουν θεσμικές αλλαγές», τόνισε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Γιατί όταν δεν υπάρχει μεγάλη αναγνώριση, όταν υπάρχουν κοινωνικές αντιδράσεις από ομάδες συμφερόντων και συντεχνιών, όταν το θεσμικό πλαίσιο δεν δίνει ευκαιρίες και είναι κρατικοκεντρικό, δεν ευνοούνται περισσότερες τέτοιες ενέργειες.» Η Λίνα Μενδώνη αναφέρθηκε στην ανάγκη να επικαιροποιηθεί το θεσμικό πλαίσιο για τις δωρεές και αναφέρθηκε στην πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση που απαλλάσσει τις δωρεές από τον ΦΠΑ. «Η πρόταση για το νέο νομοθετικό πλαίσιο για την πολιτιστική χορηγία που ετοιμάζουμε είναι να δοθούν κίνητρα με διαφάνεια, διαδικασίες που δεν θα αποθαρρύνουν δωρητή και χορηγό και που τελικά ωφελημένοι θα είναι και ο ιδιωτικός και ο δημόσιος τομέας. Ωφελημένος θα είναι ο πολίτης, ωφελημένος θα είναι ο καλλιτέχνης».
Πώς θα ζήσουμε τον πολιτισμό αυτό το καλοκαίρι
Ο καιρός που ζούμε, οι δυναστικοί για την τέχνη νόμοι της πανδημίας που δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή σε θεάματα, θέατρα, συναυλίες, μουσεία, απασχόλησε τη συζήτηση. Η υπουργός εδώ υπήρξε αρκετά αποκαλυπτική, έδωσε ειδήσεις για τους σχεδιασμούς επί της ουσίας. Τόνισε ότι τώρα περισσότερο παρά ποτέ υπάρχει η δυνατότητα για συνέργεια των τεχνών στο ίδιο θέαμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό, πριν καν την πανδημία έγινε με την περίπτωση του «The Artist on the Composer» του ΝΕΟΝ με την Λυρική. Η μουσική συναντά τα εικαστικά όπως είδαμε στην περίπτωση της εγκατάστασης που δημιούργησε ο Νίκος Ναυρίδης. Θα το βλέπαμε μέσω στον Μάη με το έργο που δημιούργησε ο Γιώργος Λάνθιμος, όπου κινηματογράφος συναντά τη μουσική. Εχουμε εδώ μια ιδιαίτερη περίπτωση συνύπαρξης: ένας ιδιωτικός φορέας (ΝΕΟΝ) συνεργάζεται με έναν δημόσιο (Λυρική), διαφορετικές τέχνης συναντιούνται, και ουσιαστικά δύο Ιδρύματα συνυπάρχουν, συναντιούνται (ΝΕΟΝ και Ιδρυμα Νιάρχος).
Στις ευκαιρίες και κυρίως στους προβληματισμούς από την παρακολούθηση της τέχνης μόνο μέσα από ψηφιακές πλατφόρμες, όπως τώρα με την πανδημία, έγινε ιδιαίτερη αναφορά. «Κάθετα λέω ότι η εμπειρία της επαφής με την τέχνη και τα συναισθήματα που δημιουργεί δεν υποκαθίσταται με τίποτα. Η τέχνη είναι μια βασική ανάγκη, τρέχουμε στα μουσεία, σε συναυλίες για να νιώσουμε αυτό το ανεξήγητο που νιώθουμε. Όμως όταν μεγαλώσουν οι δυνατότητες των artificial intelligence και virtual reality, θα αποκτήσουμε πολύ καλύτερες εμπειρίες, που πάντα θα είναι όμως εγκυκλοπαιδικές, ενημερωτικές, δεν θα μπορούν να μας αγγίξουν με τον ίδιο τρόπο συναισθηματικά». Στο ίδιο μήκος κύματος η Λίνα Μενδώνη τόνισε «σε κάθε περίπτωση το ζωντανό επιμένω ότι δεν μπορεί να υποκατασταθεί, αλλά ο συνδυασμός των δύο μπορεί να έχει πολύ καλά αποτελέσματα». Τόνισε επίσης υπάρχει κοινό πεδίο δράσης του πολιτισμού με την τεχνολογία για τη δημιουργία νέων έργων.
Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, έδωσε όμως και μια ιδέα για τις δράσεις πολιτισμού μέσα στο καλοκαίρι της πανδημίας. «Θα είναι ένα δύσκολο πολιτιστικά καλοκαίρι. Όμως θέλουμε να μας δοθεί η ευκαιρία στον δημόσιο χώρο, και στους αρχαιολογικούς χώρους, να αναπτύξουμε πρωτοβουλίες που θα δείξουν την ώσμωση και τη συνεργασία των τεχνών». Αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στην περίπτωση του λεωφορείου της Λυρικής που το 2012 κυκλοφορούσε στους δρόμους της πόλης και βοήθησε σημαντικά στο να γνωρίσει την όπερα ακόμα και κοινό που την αγνοούσε.» Και ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος κατέληξε: «ας στηριχθούμε στο γεγονός ότι υπάρχει ένας δημιουργικός συναγωνισμός. Ολοι θέλουν να κάνουν περισσότερα».