Ο Σουηδός χορογράφος Γιόαν Ίνγκερ κάνει με το δημοφιλές μπαλέτο της Κάρμεν που παρουσιάζεται αυτό το διάστημα στην Αθήνα, στην Εθνική Λυρική Σκηνή, την καλύτερη καμπάνια κατά της έμφυλης βίας.
Ένα καλό βιβλίο, είχε πει ο Φραντς Κάφκα, μπορεί να γίνει το τσεκούρι που θα θρυμματίσει την παγωμένη θάλασσα μέσα μας. Η Τέχνη ψυχαγωγεί, προβληματίζει, διασκεδάζει, δημιουργεί πρότυπα, εμπνέει, αλλά πάνω απ' όλα μπορεί και να ανοίξει μεγάλες και σημαντικές συζητήσεις γύρω από τα μείζονα κοινωνικά φαινόμενα που ταλανίζουν τον κόσμο. Πώς μπορεί όμως ένα έργο Τέχνης που δημιουργήθηκε δύο αιώνες πριν, εκφράζοντας και αντικατοπτρίζοντας τις συνθήκες ζωής, τα ήθη, την κουλτούρα, το πνεύμα της εποχής του, να μπορεί όχι απλώς να συνομιλήσει με το σήμερα, αλλά να κάνει ηχηρά ένα επίκαιρο σχόλιο για μια σημαντική κοινωνική απειλή;
Παρακολουθώντας το μπαλέτο Κάρμεν του Γιόαν Ίνγκερ στην Εθνική Λυρική Σκηνή, το οποίο ουσιαστικά αποτελεί μια νέα, σύγχρονη μινιμαλιστική ανάγνωση τόσο της θρυλικής όπερας του Ζορζ Μπιζέ (1875), όσο και της μεταγραφής της σε μπαλέτο (1967) από τον Σοβιετικό συνθέτη Ροντιόν Σεντρίκ, εντυπωσιάστηκα από τον ευφυή τρόπο με τον οποίο ένα χιλιοπαιγμένο, αγαπημένο έργο του 19ου αιώνα μπορεί να έρθει στο σήμερα με τον πιο επιδραστικό τρόπο, δημιουργώντας ακόμα και μια ολόκληρη διεθνούς εμβέλειας καμπάνια κατά της έμφυλης βίας που απασχολεί έντονα τις κοινωνίες του 21ου αιώνα.
Με τις σοκαριστικές γυναικοκτονίες να βρίσκονται καθημερινά στην επικαιρότητα, με ένα κύμα σφοδρής έμφυλης, ενδοοικογενειακής βίας που διογκώθηκε κατά την περίοδο των lockdown στην πανδημία του Covid-19, είναι περισσότερο από σημαντικό -είναι αναγκαίο- η Τέχνη να «επιστρατεύεται» για να διασπείρει ευφυώς μέσω της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης, ένα σημαντικό κοινωνικό μήνυμα κατά της βίας. Κι αυτό η Κάρμεν του Ίνγκερ που είδαμε στη Λυρική (και αμέσως μετά θα ταξιδέψει στην Αυστραλία) το κάνει με έναν υποδειγματικό τρόπο, απολαυστικά επί σκηνής, χωρίς κανένα ίχνος στείρου διδακτισμού, χωρίς τις υστερικές αγκυλώσεις της πολιτικής ορθότητας, χωρίς κραυγαλέο καταγγελτικό λόγο, χωρίς αφορισμούς, χωρίς τις υπερβολές και τις προκλήσεις για το τίποτα που τελικά δημιουργούν το αντίθετο αποτέλεσμα: μια ακραία πολιτικά ανάκρουση, μια ενδυνάμωση των πιο συντηρητικών φωνών, ένα νέο συντηρητισμό που τελικά θρέφει το χάος και ανοίγει ένα νέο κύκλο βίας. Ο Σουηδός χορογράφος Γιόαν Ίνγκερ χορογραφώντας τη ζήλια και το τυφλό πάθος που οδηγεί στην έκρηξη της βίας και τη δολοφονία της Κάρμεν από τον εραστή της, μιλά για τη γυναικοκτονία ως κοινωνικό φαινόμενο που έχει πάρει πλέον τρομακτικές διαστάσεις. Η νέα αυτή ανάγνωση της Κάρμεν, εν αντιθέσει με διάφορες σειρές του Netflix ή ταινίες του Χόλιγουντ που παριστάνουν τους πάστορες της πολιτικής ορθότητας, μιλά για τη βία τρυφερά και ταυτόχρονα ζοφερά, γλυκά και την ίδια στιγμή άγρια. Και τελικά ο Γιόαν Ίνγκερ δημιουργώντας ένα αριστουργηματικό μπαλέτο γεμάτο συμβολισμούς που στις πιο σπουδαίες του στιγμές γίνεται ένα μινιμαλιστικό αριστούργημα, κάνει ένα δυνατό statement. Η μουσική, ο χορός, η κινησιολογία, οι εκφράσεις του προσώπου, ο ατμοσφαιρικός φωτισμός και όλοι οι συμβολισμοί που μπορεί να χρησιμοποιήσει το μπαλέτο για να εκφράσει συναισθήματα και να οπτικοποιήσει την πλοκή, έγιναν τα εργαλεία στα χέρια ενός ιδιοφυούς δημιουργού που ξέρει να ξεσηκώνει το κοινό, μιλώντας τη γλώσσα της εποχής για να καυτηριάσει πράγματα που καίνε. Στην παράσταση που είδα εγώ, σε μια αίθουσα κατάμεστη από νεαρόκοσμο, το κοινό χειροκροτούσε ακόμα και ενδιάμεσα στις σκηνές, τόσο για τις ερμηνείες όσο και για όλους αυτούς τους ευφυείς λιτά δοσμένους συμβολισμούς, που αποδεικνύουν ότι πράγματι όταν η Τέχνη φτάνει απευθείας στην ουσία δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο παρά μια αριστοτεχνική, εκφραστική οικονομία.
Το βασικό όπλο του Γιόαν Ίνγκερ είναι το εύρημα ενός παιδιού που παίζει με την μπάλα του και γίνεται μάρτυρας όλης αυτής της έκρηξης βίας και των σκιών που χρησιμοποιεί συμβολικά καθ' όλη τη διάρκεια του μπαλέτου. Από τη μια έχουμε την παιδική αθωότητα κι από την άλλη τις σκιές του κακού που βασανίζουν σαν Ερινύες τον γυναικοκτόνο Δον Χοσέ.
Όπως εξηγεί ο ίδιος ο δημιουργός στη συνέντευξη που παραχώρησε στην Σοφία Κομποτιάτη για την Εθνική Λυρική Σκηνή, ο συμβολισμός του παιδιού είναι καίριος στην ανάγνωση αυτή της Κάρμεν, καθώς η βία έρχεται επί σκηνής με την αθωότητα, δημιουργώντας ένα σοκ στον θεατή: «Όταν διάβασα το μυθιστόρημα του Μεριμέ στο οποίο βασίζεται η όπερα του Μπιζέ, συνειδητοποίησα πόση βία περιείχε στ΄αλήθεια και, φυσικά, και βία κατά των γυναικών. Έτσι αυτή έγινε το όχημα εισόδου μας στην Κάρμεν. Αποφασίσαμε να εξετάσουμε αυτό το θέμα από μια αντρική οπτική γωνία, προσπαθώντας να κυριαρχήσουμε στη βία ή να την ελέγξουμε, και βάλαμε ένα μικρό παιδί να είναι μάρτυρας όλου αυτού. Το παιδί θα μπορούσε να είναι ο καθένας, θα μπορούσε να είναι ο Δον Χοσέ ως παιδί, θα μπορούσε να είναι μια νέα Μικαέλα ή το αγέννητο παιδί της Κάρμεν και του Δον Χοσέ ή ο καθένας από εμάς, πληγωμένος από μια εμπειρία βίας. Το θέμα είναι: Πού αρχίζει αυτή η βία και πού τελειώνει; Επειδή πιστεύω ότι, αν έχεις μεγαλώσει μέσα σε ένα βίαιο σπίτι, είναι πιο πιθανό ότι θα συνεχίσεις τον κύκλο της βίας. Έτσι αυτή ήταν κάπως η είσοδός μας στον κόσμο τού σήμερα. Επιπλέον, ήθελα να επικεντρωθώ σε αυτό: Τι σημαίνει για έναν άντρα να θεωρεί ότι του “ανήκει” μια γυναίκα, να σκοτώνει μια γυναίκα ή να σκοτώνει τη γυναίκα και το παιδί του. Από πού έρχεται αυτό; Δεν είναι ότι έχουμε βρει τη λύση, αλλά το αντιμετωπίσαμε περισσότερο σαν μια κατάσταση ενδοικογενειακής βίας. Κι αυτό το θέμα είναι τόσο επίκαιρο παντού, ιδίως κατά τη διάρκεια της πανδημίας τoυ Covid αλλά και μετά από αυτήν».
Η μουσική του Ισπανού συνθέτη Μαρκ Άλβαρεθ που ανέλαβε να επεκτείνει τη μουσική του Μπιζέ, με περισσότερο ηλεκτρονικά στοιχεία, λειτουργεί περισσότερο στο να κατευθύνει το έργο προς μια ζοφερή, δυσοίωνη ατμόσφαιρα. Οι φόνοι του Δον Χοσέ -πρώτα του αντίζηλού του Θουρίγα και μετά της Κάρμεν- σκιαγραφούνται δραματικά χάρη στις εναλλαγές από την εύθυμη μελωδία του Μπιζέ στην πιο άγρια μοντέρνα μουσική του Άλβαρεθ. Το σύνολο είναι αρμονικά δεμένο και η χορογραφία αυτό το υπογραμμίζει, παίζοντας πότε με την αθωότητα και την ανεμελιά και πότε με τον ζόφο, τη βία, την οργή, τη ζήλια και τις βασανιστικές τύψεις.
Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος, Βαλέρια Ισάεβα, Γιώργος Καλκανίδης via greeknationalopera/Instagram
- ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ
- Είδαμε την πολύκροτη ταινία Saltburn που έχει ξεσηκώσει ύμνους και θύελλες -Ο Ρίπλεϊ του 21ού αιώνα έχει ταξικό μίσος
- Είδαμε το «Δις Εξαμαρτείν», την ευφυή σειρά, στο Νο 1 του Netflix -Ανατροπές, καταιγιστική πλοκή, εντυπωσιακά σκηνικά
- «Άσε τον κόσμο πίσω» -Η νέα ταινία-φαινόμενο του Netflix τα 'χει όλα: Δυνατό καστ και απέραντη πλήξη