Ο Γκοσποντίνοφ είναι ο πρώτος Βούλγαρος συγγραφέας που τιμάται με αυτή τη σημαντική λογοτεχνική διάκριση του Internation Booker Award, για το αλληγορικό μυθιστόρημα «Χρονοκαταφύγιο» που μιλά για τη μνήμη, την Ευρώπη, αλλά και τη νοσταλγία που στον σύγχρονο κόσμο γίνεται δηλητήριο.
«Πόσο παρελθόν μπορεί στην πραγματικότητα να σηκώσει στους ώμους του ένας άνθρωπος; Μπορούμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και να ζήσουμε ή να ξαναζήσουμε σε μια περασμένη εποχή;». Αυτή η φράση-κλειδί συνοψίζει τον πυρήνα του μυθιστορήματος «Χρονοκαταφύγιο» (μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, εκδ. Ίκαρος), με το οποίο ο Βουλαρικής καταγωγής συγγραφέας Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ κατάφερε να αποσπάσει το σημαντικό Διεθνές Βραβείο Booker 2023. Η σημαντική αυτή διάκριση συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 50.000 λιρών, το οποίο μοιράζονται από κοινού ο συγγραφέας και η μεταφράστρια του βιβλίου στα αγγλικά, η Angela Rodel, προσφέροντας και στους δύο μεγάλη αναγνώριση.
Ο Γκοσποντίνοφ, ο οποίος θεωρείται μια από τις πιο σημαντικές φωνές της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, γεννήθηκε στις 7 Ιανουαρίου του 1968. Έχει ασχοληθεί με τη λογοτεχνία, την ποίηση και το θέατρο. Είναι ο πιο σημαντικός και αναγνωρίσιμος εκπρόσωπος των σύγχρονων βουλγαρικών γραμμάτων, καθώς τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο, αποσπώντας εγκωμιαστικές κριτικές από διάσημους και έγκριτους κριτικούς εντύπων όπως το New Yorker. Το Χρονοκαταφύγιο, μάλιστα, εκτός από το Διεθνές Βραβείο Booker 2023, έχει τιμηθεί και το 2021 με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος Βουλγαρίας αλλά και με το Βραβείο Strega Europeo, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο της Ιταλίας.
Τον αποκαλούν σύγχρονο Προυστ
Γραμμή εκκίνησης για τη σταδιοδρομία του Γκοσποντίνοφ ως συγγραφέα, ήταν η ποίηση και όχι η λογοτεχνία. Λίγους μήνες πριν, στα τέλη του 2022, κυκλοφόρησε στα ελληνικά μία ανθολογία με ποίηματά του, υπό τον τίτλο «Εκεί όπου δεν είμαστε» σε ανθολόγηση-μετάφραση της Αυγής Λίλλη. Η κριτική στη χώρα του του προσέφερε τη δεκαετία του 1990 μεγάλη αναγνωρισιμότητα ως ποιητή, αλλά το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Φυσικό μυθιστόρημα» (Ίκαρος, 2020) τον έκανε διεθνώς γνωστό. Το βιβλίο μεταφράστηκε σε 21 γλώσσες και αποθεώθηκε από τον διεθνή Τύπο ως μια «τόσο γήινη όσο και διανοητική» ματιά στην καθημερινότητα της μετακομουνιστικής Βουλγαρίας. Σε κάθε βιβλίο του Γκοσποντίνοφ το μοτίβο αυτό είναι κυρίαρχο: το ανατολικοευρωπαϊκό παρελθόν του ίδιου γίνεται η πηγή που τον τροφοδοτεί λογοτεχνικά. Με τρυφερότητα, χιούμορ, ποιητικότητα, ενσυναίσθηση και μια θαυμαστή ικανότητα να αγγίζει με λεπτότητα τα συναισθηματικά αδιέξοδα του σύγχρονου ανθρώπου, ο συγγραφέας μιλά ταυτόχρονα για την Ευρώπη του σήμερα.
Το μυθιστόρημα «Χρονοκαταφύγιο» όχι μόνο εκτόξευσε τη φήμη του και του προσέφερε τη σπουδαία διάκριση του Διεθνούς Booker 2023, αλλά έγινε αφορμή για να τον αποκαλέσουν έναν σύγχρονο Προυστ. Συγκεκριμένα η ιταλική εφημερίδα La Repubblica σε μια σχετική κριτική για το συγκεκριμένο βιβλίο τον περιέγραψε ως «έναν Προυστ που έρχεται από την Ανατολή», ενώ η νομπελίστρια συγγραφέας Όλγκα Τοκάρτσουκ ενθουσιάστηκε τόσο που έκανε λόγο για «το πιο εξαίσιο είδος λογοτεχνίας, σχετικά με την αντίληψή μας για τον χρόνο και το πέρασμά του, γραμμένο με αριστοτεχνικό και εντελώς απρόβλεπτο ύφος».
Μια αλληγορία για τη σημασία της μνήμης και τους κινδύνους της νοσταλγίας
Στο «Χρονοκαταφύγιο», ο Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ αφηγείται την ιστορία ενός άνδρα που σε συνεργασία με έναν περιπλανώμενο χρονοταξιδιώτη, τον Γκαουστίν, δημιουργούν ένα πρωτοπόρο ίδρυμα στο οποίο εφαρμόζεται μια επαναστατική θεραπεία για ασθενείς που πάσχουν από Αλτσχάιμερ. Σε κάθε όροφο του ιδρύματος αναπαρίσταται με φοβερή πιστότητα και ρεαλισμό και μια διαφορετική δεκαετία του 20ού αιώνα. Εκεί οι ασθενείς είναι σαν να εισάγονται σε μια χρονοκάψουλα που τους «ταξιδεύει» σε μια στιγμή του χρόνου που θα τους βοηθήσει να ξεκλειδώσουν τα σφραγισμένα ερμάρια της μνήμης τους και να αναβιώσουν τις χαμένες αναμνήσεις τους.
Με μια ευφυή αλληγορική γραφή ο συγγραφέας μιλά για τη μνήμη και τη σημασία της, αλλά ταυτόχρονα μιλά για τους κινδύνους της νοσταλγίας όταν αυτή γίνεται όπλο στα χέρια των λαϊκιστών. Κατά τον Γκοσποντίνοφ, αναχρονιστικές προσωπικότητες όπως ο λαϊκιστής Πούτιν χρησιμοποιούν δόλια και επικίνδυνα το όπλο της νοσταλγίας, δηλητηριάζοντας το λαό τους με fake news και εθνικιστικές κορόνες για την αναβίωση ενός ανύπαρκτου ένδοξου ή ηρωικού παρελθόντος, ενώ επί της ουσίας σκορπούν τον τρόμο θέλοντας να μετατρέψουν τον κόσμο σε δυστοπία.