Η επίμαχη νομοθετική διάταξη του περασμένου Δεκέμβρη για τα εύρετρα, το κενό στην ασφάλιση έργων τέχνης δημόσιων μουσείων, το μυστήριο με το σχέδιο του Μονκάλβο και οι πρώτες επίσημες απαντήσεις από την Εθνική Πινακοθήκη για Πικάσο και Μοντριάν είναι τα νέα κεφάλαια για την «κλοπή του αιώνα».
Oταν τον Αύγουστο του 2004 έγινε γνωστό ανά τον κόσμο ότι εκλάπησαν η περίφημη «Κραυγή» και η «Μαντόνα» του Εντβαρντ Μουνκ από το μουσείο Μουνκ στο Οσλο, δυο σοκ προκλήθηκαν. Το ένα ήταν αυτό της είδησης της αρπαγής και το δεύτερο και ισχυρότερο τότε, αυτό της παραδοχής ότι τα έργα δεν ήταν ασφαλισμένα. Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, δεν έχουν αλλάξει πολλά στα δημόσια μουσεία της Ευρώπης -στα ιδιωτικά και κυρίως σε αυτά των ΗΠΑ η τακτική είναι αρκετά διαφορετική. Ακόμα και τώρα συλλογές ή εμβληματικά έργα παραμένουν ανασφάλιστα. Αυτό συμβαίνει και με την περίπτωση της Εθνικής Πινακοθήκης.
Επομένως, όσοι προσδοκούσαν ότι θα πάρει έστω μια μικρή αποζημίωση η Πινακοθήκη μετά τον ισχυρισμό -τον κατά πολύ αμφιλεγόμενο ισχυρισμό- του 49χρονου ελαιοχρωματιστή ότι πέταξε στην τουαλέτα το σχέδιο του Μονκάλβο του 17ου αιώνα, διαψεύδονται.
Οχι ασφάλιστρα αλλά όχι και εύρετρα;
Από την άλλη φαίνεται ότι το ελληνικό δημόσιο όχι μόνο δεν θα λάβει, αλλά ούτε και θα δώσει κάποιο χρηματικό ποσό ως εύρετρα για τον εντοπισμό των έργων του Πικάσο και του Μοντριάν που σήμερα επιστρέφουν στο σπίτι τους, στην Εθνική Πινακοθήκη. Είναι αλήθεια ότι μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο, ψηφίσθηκε τροπολογία με κοινή απόφαση των υπουργών Οικονομικών και Πολιτισμού για την χρηματική αμοιβή σε όποιον προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την ανάκτηση μνημείων. Περιλαμβάνεται στον νόμο 4761/2020 - ΦΕΚ 248/Α/13-12-2020 με τίτλο «Αναδιοργάνωση του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων και μετονομασία του σε Οργανισμό Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων».
Όταν τον Φεβρουάριο του 2021 άρχισαν τα δημοσιεύματα που ανέφεραν ότι η αστυνομία βρίσκεται κοντά στον εντοπισμό των πινάκων, πολλοί το συνέδεαν με την νέα διάταξη που επιτρέπει την παροχή ευρέτρων. Μάλιστα έλεγαν ότι η διάταξη αυτή μπήκε ουσιαστικά για να ανοίξει τον δρόμο για την επιστροφή του Πικάσο και του Μοντριάν στην νέα, ανακαινισμένη Εθνική Πινακοθήκη. Τι ακριβώς αναφέρει αυτή τη διάταξη; «Με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών, Πολιτισμού και Αθλητισμού και Εσωτερικών, καθορίζονται οι δικαιούχοι, οι προϋποθέσεις, τα κριτήρια υπολογισμού, η προθεσμία και η διαδικασία χορήγησης της χρηματικής αμοιβής σε όποιον συμβάλλει στην ανάκτηση μνημείων, τα οποία κατέχονται παρανόμως ή στην καταστολή των ποινικών αδικημάτων του ενάτου κεφαλαίου του ν. 3028/2002 (Α’ 153). Η ως άνω διαδικασία χορήγησης χρηματικής αμοιβής, είναι απόρρητη και εξαιρείται από κάθε υποχρέωση δημοσιότητας, κατά παρέκκλιση κάθε άλλης γενικής ή ειδικής διάταξης.
Για τη χορήγηση των αμοιβών αυτών, εγγράφονται κατ’ έτος στον τακτικό προϋπολογισμό του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και σε ιδιαίτερο κωδικό αριθμό οι απαραίτητες πιστώσεις. Χρηματική αμοιβή δεν καταβάλλεται, όταν ο δικαιούχος έχει ήδη αμειφθεί με βάση άλλη διάταξη για την ίδια πληροφορία. Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, είναι δυνατόν να απονέμεται, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, εύφημος μνεία σε όποιον συμβάλλει στην ανάκτηση μνημείων ή στην πρόληψη και καταπολέμηση αδικημάτων του Κεφαλαίου 9 του ν. 3028/2002.»
Εύλογα ένα από τα πρώτα ερωτήματα που έθεσε το iefimerida την ημέρα της συνέντευξης Τύπου προς τους επικεφαλής της αστυνομίας ήταν αν ο πληροφοριοδότης που οδήγησε στη σύλληψη του 49χρονου και την επιστροφή των δύο πινάκων πήρε ή θα πάρει αμοιβή. Η απάντηση ήταν κατηγορηματικά όχι. Το ίδιο αναφέρει ως τώρα και το υπουργείο Πολιτισμού, σύμφωνα με την ενημέρωση που έχει από την αστυνομία, αλλά και με το γεγονός ότι δεν τους έχει ζητηθεί κάτι σχετικό μέσω άλλης οδού.
Το προφίλ του πληροφοριοδότη μαρτυρά πολλά
Αυτό βέβαια περιπλέκει ακόμα περισσότερο τις συζητήσεις για τον πληροφοριοδότη. Ένα πρόσωπο κλειδί, ένα πρόσωπο που γνώριζε και που πρέπει να διερευνηθεί πώς και γιατί γνώριζε, τι σχέση είχε με τον 49χρονο. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και αν ζητήσει αμοιβή, δεν θα το μάθουμε επισήμως ποτέ, αφού απαγορεύεται η σχετική αναφορά στη Διαύγεια και φυσικά προστατεύεται η ανωνυμία του. Σημειώσουμε ότι οι εκτιμήσεις είναι ότι τα έργα του Πικάσο και του Μοντριάν μαζί δεν ξεπερνούν σε αξία τα 2 εκατομμύρια ευρώ, άρα τα εύρετρα, αν ζητηθούν, θα διαμορφωθούν με βάση αυτό το ποσό. Στην δικογραφία δεν αναγράφεται εκτίμηση των έργων από την Πινακοθήκη, για αυτό αναφερόμαστε σε εκτιμήσεις.
Ισως όμως το πραγματικό κίνητρο του πληροφοριοδότη να μην ήταν απλώς η επιστροφή στον ελληνικό λαό των δυο πινάκων. Κάποιοι μιλούν για λόγους εκδίκησης, ίσως και ερωτικής αντιζηλίας. Αλλοι βλέπουν πίσω από τον πληροφοριοδότη τον ή τους ηθικούς αυτουργούς ή και συνενόχους του 49χρονου art freak, αφού δεν έχουν πειστεί ότι έδρασε μόνος και ότι δεν προσπάθησε να πουλήσει τα έργα στο εξωτερικό. Κυρίως δε για το σχέδιο του Μονκάλβο, όπως έχει γράψει ήδη από το πρωί της Τρίτης το iefimerida, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι δεν το πέταξε ματωμένο στην τουαλέτα όπως ισχυρίζεται ο φερόμενος δράστης, αλλά πουλήθηκε γρήγορα στο εξωτερικό ως λιγότερο χαρακτηριστισμένο σε σχέση με το Κεφάλι Γυναίκας του Πικάσο και έγινε απόπειρα να βγει σε δημοπρασία στη Φλωρεντία το 2019.
Η πρώτη εκτίμηση για την κατάσταση των έργων
Το παρήγορο είναι ότι τα έργα φαίνεται να μην έχουν υποστεί πολλές φθορές – για αυτό θα αποφανθεί επισήμως το εργαστήριο συντήρησης της Εθνικής Πινακοθήκης όπου θα παραδοθούν σήμερα τα έργα. Το μεσημέρι της Δευτέρας, η αστυνομία με άκρα μυστικότητα συνόδευσε στην οδό Κατεχάκη τον πρώην προϊστάμενο της Διεύθυνσης Συντήρησης και Αποκατάστασης Εργων Τέχνης της Εθνικής Πινακοθήκης. Ηταν ο πρώτος που είδε τα έργα και μετά το πρώτο κύμα συγκίνησης διαβεβαίωσε ότι είναι γνήσια και εξέτασε αν έχουν φθορές -ελάχιστες υπάρχουν μόνο στον Μοντριάν σύμφωνα με την πρώτη εκτίμησή του. Αν και από χθες γράφεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι ο Πικάσο μοιάζει να έχει υποστεί παρέμβαση, να έχει κοπεί, η πρώτη εκτίμηση στα γραφεία της αστυνομίας μοιάζει να μην επιβεβαιώνει αυτό τον φόβο.
Βέβαια έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον ότι δεν εκλήθη κάποιος ενεργός υπάλληλος της Εθνικής Πινακοθήκης, ούτε καν η επί 30 χρόνια διευθύντρια της Πινακοθήκης, η κυρία Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα που ενημερώθηκε για την είδηση από τα συνεχή τηλεφωνήματα των δημοσιογράφων. Και θα δει σήμερα για πρώτη φορά τα έργα από κοντά, εννέα χρόνια μετά την κλοπή τους στις 9 Ιανουαρίου του 2012, που τότε η ίδια είχε χαρακτηρίσει έναν θάνατο.
Το βέβαιο είναι ότι αυτό το σίριαλ θα έχει και νέο season. Mε τις ομοιότητες να απομακρύνονται από τον Lupin και να πλησιάζουν τις Τρελές Σφαίρες.