«Επάρκεια τροφίμων υπάρχει, οι τιμές μας ανησυχούν» σημειώνουν κυβερνητικές πηγές, βάζοντας έτσι το πλαίσιο της σημερινής σύσκεψης στο Μέγαρο Μαξίμου.
Τα πράγματα είναι απλά. Η Ελλάδα θα αναζητήσει ποσότητες αλεύρων, ηλιελαίου και καλαμποκιού- εκεί εστιάζεται το μεγαλύτερο πρόβλημα λόγω της έλλειψης των ρωσοουκρανικών εξαγωγών- από άλλες αγορές. Το ζήτημα είναι, όμως, με τι τιμή, καθώς όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς «διαβάζοντας» τις αγορές εμπορευμάτων, η αναντιστοιχία προσφοράς- ζήτησης ή ακόμα και το ενδεχόμενο ελλείψεων, «φουσκώνουν» τις τιμές των διαθέσιμων προϊόντων.
Αν σε αυτό προσθέσει κανείς και το κόστος των μεταφορικών π.χ. σιταριού από τον Καναδά, έχει μπροστά του όλη την εικόνα. Ενδεικτικά, από την έναρξη του πολέμου, η διεθνής τιμή του σιταριού έχει αυξηθεί πάνω από 20% και η τιμή του καλαμποκιού γύρω στο 8,5%, «σπρώχνοντας» την τιμή του ψωμιού γύρω στο 1,20 ευρώ.
Στη λιανική, η προσδοκία είναι ότι η υποχρεωτική καταγραφή των αποθεμάτων, σε συνδυασμό με το πλαφόν στο περιθώριο κέρδους, θα βάλουν «φρένο» στα κερδοσκοπικά παιχνίδια. Ανατρέχοντας, πάντως, στα στοιχεία των ηλεκτρονικών πωλήσεων, ειδικά του ηλιελαίου, θα διαπιστώσει πολύ μεγάλες διακυμάνσεις τιμών, χωρίς αυτό να σημαίνει, βέβαια, αυτομάτως κερδοσκοπία.
Σύμφωνα με τις μετρήσεις του skroutz.gr, η δημοφιλέστερη μάρκα ηλιελαίου 5λιτρης συσκευασίας, κόστιζε 11,25 ευρώ στις 31 Δεκεμβρίου. Στις 18 Μαρτίου είχε φτάσει στα 21,99 ευρώ, καταγράφοντας αύξηση 95,5% και στη συνέχεια υποχώρησε στα 18,25 ευρώ.
Άλλη μάρκα, 10λιτρης συσκευασίας, στις 10 Ιανουαρίου κόστιζε 19,98 ευρώ και στις 18 Μαρτίου- αφού είχε μεσολαβήσει το τριήμερο 14 με 16 του μήνα που δεν ήταν διαθέσιμο- είχε φτάσει στα 35,09 ευρώ, καταγράφοντας αύξηση 75,62%.
Όσον αφορά στη λιανική αγοράς αλευριού, δημοφιλής μάρκα 5κιλης συσκευασίας, που κόστιζε 3,95 ευρώ στις 8 Μαρτίου, στις 18 είχε φτάσει στα 6,25 ευρώ.
Ως «καυτό» χαρακτηρίζεται και το θέμα ζωοτροφών- λιπασμάτων, καθώς το όντως αυξημένο κόστος, σε συνδυασμό με ελλείψεις που ήδη παρατηρούνται στην αγορά, απειλούν να βάλουν «φωτιά» στο κόστος παραγωγής άρα και στο πιάτο των καταναλωτών. Πέρα από τη μείωση του ΦΠΑ στο 6%, στο τραπέζι θα πέσουν και προτάσεις για έκτακτες επιδοτήσεις/ενισχύσεις για τους κτηνοτρόφους, έτσι ώστε να μπει εγκαίρως «φρένο» στις τιμές των κρεάτων. Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία από την Κεντρική Αγορά δείχνουν ότι η χονδρική τιμή σε αρνιά- κατσίκια είναι αυξημένη κατά περίπου 1 ευρώ σε σχέση με πέρσι, ενώ στα συνοικιακά κρεοπωλεία- όπου ήδη αλλάζουν οι τιμοκατάλογοι στο χοιρινό κρέας- οι αυξήσεις είναι μεγαλύτερες.
Θέμα μείωσης ΦΠΑ στα τρόφιμα δεν υπάρχει, πάντως, αυτήν τη στιγμή στο τραπέζι, καθώς είναι ισχυρή η πεποίθηση αφενός ότι μια τέτοια κίνηση υψηλού δημοσιονομικού κόστους δεν θα φτάσει στους καταναλωτές αφετέρου ότι με αυτόν τον τρόπο «πριμοδοτούνται» και καταναλωτές με υψηλά εισοδήματα, που προφανώς έχουν μεγαλύτερες αντοχές.
«Οδηγός από την ευρωπαϊκή επιτροπή»
Ο «πονοκέφαλος» των τροφίμων δεν είναι, πάντως, ελληνικό «προνόμιο». Στις Βρυξέλλες έχει σημάνει συναγερμός για τον κίνδυνο επισιτιστικής κρίσης, όχι για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά κυρίως για τις χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, με την υψηλή εξάρτηση από το ρωσικό και το ουκρανικό σιτάρι.
Ωστόσο, ακόμα και όσον αφορά στα ευρωπαϊκά νοικοκυριά, διάχυτη είναι η ανησυχία ότι οι αναταράξεις στην εφοδιαστική αλυσίδα, θα ωθήσουν τις τιμές και θα πλήξουν τους πιο ευάλωτους.
Ποια είναι η κατάσταση των παγκόσμιων γεωργικών αγορών;
Το 10 % της παγκόσμιας αγοράς σίτου, το 13 % της αγοράς κριθαριού και το 15 % της αγοράς αραβοσίτου προέρχεται από την Ουκρανία. Επίσης, η Ουκρανία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας στην αγορά ηλιέλαιου (πάνω από το 50 % του παγκόσμιου εμπορίου). Όσον αφορά τη Ρωσία, τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 24 % (σίτος), 14 % (κριθάρι) και 23 % (ηλιέλαιο).
Η Βόρεια Αφρική και η Μέση Ανατολή καλύπτουν πάνω από το 50 % των αναγκών τους σε σιτηρά μέσω εισαγωγών από την Ουκρανία και τη Ρωσία. Η Ουκρανία είναι επίσης σημαντικός προμηθευτής αραβοσίτου (για ζωοτροφές) στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Κίνα.
Αν και οι βασικοί πελάτες ουκρανικού και ρωσικού σίτου διαθέτουν, σύμφωνα με πληροφορίες, αποθέματα για μερικούς μήνες, οι αυξήσεις των τιμών είναι ήδη αισθητές σε ορισμένες χώρες. Χώρες όπως η Υεμένη, το Μπανγκλαντές, το Πακιστάν, το Σουδάν και η Νιγηρία είναι σημαντικοί εισαγωγείς και πολλές από αυτές βρίσκονται ήδη σε κατάσταση έντονης επισιτιστικής ανασφάλειας.
Δεν υφίσταται άμεση απειλή για την επισιτιστική ασφάλεια στην ΕΕ, διότι η ΕΕ είναι μεγάλος παραγωγός και καθαρός εξαγωγέας σιτηρών. Οι άμεσες επιπτώσεις συνίστανται μάλλον στην αύξηση του κόστους σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, στη διαταραχή των εμπορικών ροών από και προς την Ουκρανία και τη Ρωσία, καθώς και στις επιπτώσεις τους στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια.
Τι μπορεί να κάνει η Επιτροπή για να αντιμετωπίσει την αύξηση των τιμών καταναλωτή στα τρόφιμα;
Ο πληθωρισμός των τιμών καταναλωτή στα τρόφιμα αυξανόταν ήδη με ταχείς ρυθμούς σε αρκετά κράτη- μέλη πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία λόγω του υψηλού κόστους της ενέργειας και άλλων εισροών. Πλέον ασκούνται μεγαλύτερες πιέσεις, λόγω της διαταραχής του εμπορίου που έχει προκληθεί από τη σύγκρουση.
Το εμπόριο σιτηρών, ενέργειας και λιπασμάτων δέχεται ιδιαίτερο πλήγμα, γεγονός που είναι ορατό στην αύξηση των τιμών των εν λόγω βασικών προϊόντων. Η Επιτροπή παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις αυτές και τον βαθμό στον οποίο θα μετακυλιστούν στις τιμές καταναλωτή στα τρόφιμα.
Η ΕΕ είναι καθαρός εξαγωγέας τροφίμων και η Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ) διατηρεί επαρκή διαθεσιμότητα τροφίμων και λογικές τιμές για τους καταναλωτές. Η εύρυθμη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, συμπεριλαμβανομένου ενός πλαισίου ανταγωνισμού στο οποίο λαμβάνονται υπόψη τα χαρακτηριστικά του γεωργικού τομέα, καθώς και η ρευστότητα της ενιαίας αγοράς, καθιστούν δυνατή τη βέλτιστη κατανομή πόρων μεταξύ των επιχειρήσεων τροφίμων στην ΕΕ, με αποτέλεσμα την καλύτερη δυνατή σχέση ποιότητας/τιμής για τους καταναλωτές της ΕΕ.
Ωστόσο, η αύξηση των τιμών των τροφίμων θα επηρεάσει τους καταναλωτές χαμηλού εισοδήματος. Η πρώτη γραμμή στήριξης αυτών των πιο ευάλωτων ομάδων είναι τα εθνικά προγράμματα κοινωνικής προστασίας με ενίσχυση από προγράμματα της ΕΕ, όπως το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ), το οποίο παρέχει στήριξη σε τράπεζες τροφίμων σε ολόκληρη την ΕΕ. Είναι επίσης δυνατή η μείωση των συντελεστών του ΦΠΑ στα τρόφιμα, έως και 0 %, ώστε να μειωθεί το κόστος των τροφίμων για τους καταναλωτές.
Πώς θα διανεμηθούν στους γεωργούς τα 500 εκατ. ευρώ;
Η αγορά πρέπει βέβαια να προσαρμοστεί σταδιακά στις νέες συνθήκες, όμως χρειάζεται να παρασχεθεί στήριξη στους παραγωγούς σε τομείς όπου το κόστος των εισροών αυξάνεται σε μη βιώσιμα επίπεδα και όπου τα προϊόντα δεν μπορούν να βρουν την κανονική τους διέξοδο στην αγορά. Για την αποδοτική και αποτελεσματική αντίδραση σε αυτήν την απειλή διατάραξης της αγοράς, η Επιτροπή θα διανείμει εθνικά κονδύλια στα κράτη μέλη, ώστε να μπορέσουν να στηρίξουν τους παραγωγούς των γεωργικών τομέων της ΕΕ που πλήττονται από τη διατάραξη της αγοράς η οποία προκλήθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Θα είναι κατ' εξαίρεση δυνατή η συμπλήρωση αυτής της στήριξης από την ΕΕ με εθνικούς πόρους σε ποσοστό έως και 200%.
Ποσά που καθίστανται διαθέσιμα στα κράτη μέλη
Είναι η παρέκκλιση για τη γη υπό αγρανάπαυση για καλλιέργειες σύμφωνη με την Πράσινη Συμφωνία και την περιβαλλοντική φιλοδοξία της Επιτροπής;
Η παρέκκλιση αποτελεί προσωρινό μέτρο για το 2022 για την άμβλυνση ορισμένων διαταραχών της ζήτησης και της προσφοράς βραχυπρόθεσμα για γεωργικά προϊόντα.
Ως μέτρο έκτακτης ανάγκης κατά το έτος αιτήσεων 2022, η παρέκκλιση αυτή επιτρέπει την παραγωγή σε γη υπό αγρανάπαυση για χορτονομή και καλλιέργειες για τρόφιμα και ζωοτροφές, ώστε να μεγεθυνθεί η παραγωγική ικανότητα της ΕΕ.
Η εισαγωγή μεγαλύτερης βιοποικιλότητας στις γεωργικές εκτάσεις θα εξακολουθήσει να αποτελεί στόχο για περιβαλλοντικά οφέλη, αλλά και για καλύτερη ανθεκτικότητα και γεωπονική διατήρηση των γεωργικών εκτάσεων σε μεσοπρόθεσμες προοπτικές.
Τα κράτη μέλη υπέβαλαν τα προσχέδια για τα στρατηγικά τους σχέδια της Κοινή Γεωργική Πολιτική, πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Θα επιτραπεί να αναθεωρήσουν τα προσχέδιά τους για να τα προσαρμόσουν στις ριζικές αλλαγές του πλαισίου;
Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η κρίση στην Ουκρανία ενδέχεται να έχει επιπτώσεις στα στρατηγικά σχέδια, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης τροποποίησης των αρχικών προτάσεων.
Ειδικότερα, θα υπάρχει περιθώριο ενίσχυσης στοιχείων των σχεδίων που αποσκοπούν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας του τομέα, στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης και στην επέκταση της βιώσιμης παραγωγικής ικανότητας.
Μετά την έγκριση και τη δημοσίευση των επιστολών παρατηρήσεων, η Επιτροπή θα συνεργαστεί στενά με τα κράτη μέλη για τη βελτίωση των σχεδίων και την εισαγωγή των αναγκαίων αλλαγών.