Την ώρα που ο Μπασάρ Αλ Άσαντ εγκατέλειπε νωρίς χθες το πρωί τη Συρία, η είδηση της πτώσης του τυραννικού καθεστώτος πυροδοτούσε πανηγυρισμούς στη Δαμασκό κι όλη τη χώρα.
Ο Σύρος πρόεδρος προσπαθούσε να γαντζωθεί μέχρι την τελευταία στιγμή στην εξουσία, αλλά οι μέρες του είχαν τελειώσει. Και η επόμενη μέρα ξημέρωσε τώρα για τη Συρία με μια τεράστια αβεβαιότητα για το μέλλον κι ο χάρτης της Μέσης Ανατολής ίσως χαραχτεί ξανά απ’ την αρχή - λόγος για τον οποίο συνεδριάζει σήμερα εκτάκτως το ΣΑ του ΟΗΕ.
Ο κόσμος προσπαθεί να «χωνέψει» τις καταιγιστικές εξελίξεις των τελευταίων ημερών και την ταχύτητα και την κατάρρευση μιας δυναστείας που κατέστρεψε τη Συρία στη διάρκεια ενός καταστροφικού εμφυλίου πολέμου, αλλά και τις συνέπειες και κυρίως την πιθανότητα περαιτέρω αναταραχών και βίας, καθώς οι αντίπαλες ομάδες σπεύδουν να πληρώσουν το κενό εξουσίας.
Ο Άσαντ είχε καταφέρει να αντέξει τη λαϊκή εξέγερση εναντίον του για πάνω από 13 χρόνια, αλλά οι πρώην σύμμαχοί του τον εγκατέλειψαν. Η Ρωσία, που τον είχε σώσει το 2015, αυτή τη φορά το μόνο που του πρόσφερε ήταν ένα καταφύγιο, ενώ το αποδυναμωμένο από τη σύγκρουση με το Ισραήλ, Ιράν, του γύρισε την πλάτη όταν αντιλήφθηκε ότι ήταν μάταιο να σπαταλήσει δυνάμεις και να θυσιάσει μαχητές από τη στιγμή που και ο στρατός με το καταρρακωμένο ηθικό παράτησε στην τύχη του τον Σύρο πρόεδρο.
Το επικίνδυνο κενό εξουσίας στη Συρία
Αναλυτές, αλλά και Άραβες και Αμερικανοί αξιωματούχοι σημειώνουν πόσο επικίνδυνο μπορεί να αποβεί τώρα για τη Συρία και την ευρύτερη Μέση Ανατολή το κενό εξουσίας, με νωπές ακόμη τις μνήμες από την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν στο γειτονικό Ιράκ και του Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη, και αυτών που ακολούθησαν στις δύο χώρες.
«Στις μεταβάσεις εξουσίας αναμένεται χάος και το ίδιο συμβαίνει και με τον αιματηρό εν πολλοίς ανταγωνισμό των αντίπαλων φατριών», δήλωσε στο Bloomberg ο Μπαντέρ αλ Σαΐφ, συνεργάτης στη βρετανική δεξαμενή σκέψης Chatham House και επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κουβέιτ. «Εδώ και πάνω από μια δεκαετία η κατάσταση στη Συρία είναι ανώμαλη, με τη χώρα χωρισμένη σε θυλάκους και σφαίρες επιρροής πέραν της κοινωνικοοικονομικής και πολιτικής παρακμής».
Άδηλο το μέλλον στη Συρία μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ
Η κατάρρευση μετά από μισό αιώνα στυγνής κυριαρχίας του καθεστώτος της οικογένειας Άσαντ στη Συρία είναι μεν ιστορική ευκαιρία, όπως σημείωσε ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, αλλά αφήνει τη χώρα σε μια πολιτική κατάσταση στην οποία πολλά παραμένουν αβέβαια - κυρίως η φύση της νέας κυβέρνησης που θα σχηματιστεί στη Δαμασκό και κατά πόσον η νέα αυτή ηγεσία θα είναι σε θέση να κυβερνήσει μια χώρα κατεστραμμένη από τον εμφύλιο.
Κι αυτή η ανησυχία ήταν έκδηλη χθες το βράδυ στους δρόμους πολλών πόλεων της Συρίας, αλλά πρωτίστως της Δαμασκού, όπου επιβλήθηκε απαγόρευση κυκλοφορίας, και πολλά κτίρια που στεγάζουν υπηρεσίες ασφαλείας και την υπηρεσία μετανάστευσης και έκδοσης διαβατηρίων τυλίχθηκαν στις φλόγες.
«Ο φόβος σήμερα είναι ότι όλες οι φατρίες που ενώθηκαν ενάντια σε έναν κοινό εχθρό, τελικά θα οδηγηθούν στον αλληλοσπαραγμό», σημειώνει ο Μπαχτζάτ Χατζάρ, συνιδρυτής της ΜΚΟ «Madaniya», ο οποίος είχε εγκαταλείψει τη Συρία μετά το 2011 λόγω της αντίθεσής του στο καθεστώς Άσαντ.
Ο Γκέιρ Πέντερσεν, ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ στη Συρία, είπε χθες ότι έρχονται «αντιφατικά μηνύματα από τη Δαμασκό», αλλά υπογράμμισε την ανάγκη «αποφυγής της αιματοχυσίας» και απηύθυνε έκκληση για διάλογο για προετοιμασία μιας μεταβατικής δομής εξουσίας.
Μιλώντας σε διάσκεψη στο Μπαχρέιν την Κυριακή, ο Ανουάρ Γκανές, σύμβουλος του ηγέτη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, σεΐχη Μοχάμεντ Μπιν Ζαγέντ, προειδοποίησε από την πλευρά του για απειλές κατά της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας, για μια συνεχιζόμενη «δίνη χάους και βίας» στον αραβικό κόσμο και την προοπτική «εξτρεμισμού» και «τρομοκρατίας». Η Σαουδική Αραβία, η οποία εμπλέκεται στις προσπάθειες για τη διαμόρφωση των εξελίξεων κατά τη μεταβατική αυτή περίοδο στη Συρία, προειδοποίησε χθες Κυριακή κατά του «χάους και της διαίρεσης».
Η Μέση Ανατολή σε αναταραχή
Με την έναρξη του εμφυλίου πριν από 13 χρόνια στη Συρία, εκατομμύρια κάτοικοι εκτοπίστηκαν, πυροδοτώντας μια μεταναστευτική κρίση, οι συνέπειες της οποίας συνεχίζουν να γίνονται αισθητές στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή.
Οι γειτονικές της χώρες στη Μέση Ανατολή, εν τω μεταξύ, ήδη παλεύουν με τις επιπτώσεις από τον πόλεμο του Ισραήλ εναντίον της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας και τη σύγκρουση με τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο.
Αποδυναμωμένο το Ιράν και ο «άξονας της αντίστασης»
Μετά την άνευ προηγουμένου έφοδο της Χαμάς εναντίον νότιων τομέων του Ισραήλ την 7η Οκτωβρίου 2023, το Ιράν και ο «άξονας της αντίστασης» ενεπλάκησαν σ’ έναν πόλεμο ο οποίος, όπως λένε αναλυτές, ξεγύμνωσε τις αδυναμίες της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Η Χεζμπολάχ υπέστη βαριά πλήγματα στον πόλεμο εναντίον του Ισραήλ: η ηγεσία της αποδεκατίστηκε. Πάνω απ’ όλους, έχασε τον εμβληματικό ηγέτη της Χασάν Νασράλα.
Οι οδοί ανεφοδιασμού της με οπλισμό και χρήμα από την Τεχεράνη, που σφυροκοπήθηκαν από το Ισραήλ στο ιρανικό έδαφος, πλέον απειλούνται από τους νέους κυρίαρχους στη Δαμασκό - που ασφαλώς δεν ξέχασαν τον καθοριστικό ρόλο της στη συντριβή της εξέγερσης.
Άλλες δυνάμεις προσκείμενες στην Ισλαμική Δημοκρατία, στην Υεμένη και στο Ιράν, σημαντικά πιόνια για την παρενόχληση συμμάχων των ΗΠΑ ή σουνιτικών περιφερειακών δυνάμεων, διατηρούν τη δυνατότητά τους να αποτελούν ενόχληση - χωρίς όμως να θεωρείται πως θα μπορούσαν ποτέ να ανατρέψουν το status quo.
Για τον Αντρέας Κριγκ του King’s College του Λονδίνου, «ο άξονας της αντίστασης χάνει τη διεθνή διάστασή του και το περιφερειακό στρατηγικό βάθος του». Άραβες αξιωματούχοι, ωστόσο, δεν περιμένουν από την Τεχεράνη να εγκαταλείψει αμαχητί την επιρροή της στη Συρία.
Θα χάσει η Ρωσία τα ερείσματά της στη Συρία;
Η Ρωσία διαθέτει στρατιωτικές βάσεις στη Συρία, όπως η ναυτική βάση στο λιμάνι Ταρτούς στην ανατολική Μεσόγειο, και θεωρείται κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι θα επιδιώξει να προστατεύσει τα συμφέροντά της. Όμως, η Μόσχα έχει το ανοικτό μέτωπο του πολέμου του στην Ουκρανία.
«Δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η νέα κοινωνικοπολιτική τάξη στη Δαμασκό θα επιτρέψει στους Ρώσους να παραμείνουν, έπειτα απ’ όλα όσα έκαναν για το καθεστώς Άσαντ», προεξοφλεί ο Κριγκ.
Ενισχυμένη η Τουρκία
Από την άλλη, η Τουρκία, προστάτιδα δύναμη οργανώσεων ανταρτών που συμμετείχαν στην επίθεση, είναι «ο μεγάλος κερδισμένος», θεωρεί ο ίδιος. Ωστόσο, μπορεί να «έχει επιρροή», αλλά όχι «τον έλεγχο», επισημαίνει.
Πόσω μάλλον που η Μέση Ανατολή βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο να ξεσπάσει «πόλεμος παντού» με την προοπτική «της επιστροφής του Ντόναλντ Τραμπ», συμπληρώνει ο Άρον Λουντ του κέντρου μελετών Century International.
Μετά «την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, τίθενται ερωτήματα για την αντικατάστασή του» και το πόσος καιρός «θα χρειαστεί» για να διαμορφωθεί νέα κατάσταση. «Θα δούμε περιφερειακές συνέπειες κάθε λογής», προειδοποίησε.
Ανησυχία στις χώρες του Κόλπου
Στη Συρία, από το 2011 η επιρροή συχνά μετριόταν με πετροδολάρια, που μοιράζονταν στις διάφορες παρατάξεις αντικαθεστωτικών.
Ώσπου οι χώρες του Κόλπου -ως ακόμη και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- αναγκάστηκαν από τα πράγματα να συζητήσουν ξανά με τον άλλοτε παρία Άσαντ, σύμμαχο του μαύρου προβάτου τους, του Ιράν.
Πλέον, βρίσκονται αντιμέτωπες με κάτι ακόμα χειρότερο: «Αυτοί που πανικοβάλλονταν από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους βλέπουν στη Δαμασκό τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στη χιλιοστή δύναμη, πολύ πιο μαχητικούς κι εχθρικούς απέναντι τους», κατά την άποψη του Λουντ.
Έρχεται ο Τραμπ
Στο μεταξύ, το Ισραήλ, όπως κι άλλες χώρες στην περιοχή, περιμένει το χαρτί που όταν ξαναμοιραστεί τον Ιανουάριο, ίσως αλλάξει εντελώς το παιχνίδι.
Από τη Ραμπάτ ως το Ριάντ, περνώντας από την Τεχεράνη και το Χαρτούμ, ηγέτες και αντίπαλοί τους ελπίζουν να εξασφαλίσουν χάρες από τον Ντόναλντ Τραμπ, γνωστό για τη διπλωματία έναντι ανταλλαγμάτων στην οποία αρέσκεται.
Έχει ήδη πει, με τη χαρακτηριστική του αθυροστομία, ότι το «μπορντέλο» της Συρίας δεν ήταν «η μάχη» της Ουάσιγκτον.
Σε κάθε περίπτωση, ο Ρεπουμπλικανός θα βρει μπροστά του άλλη Μέση Ανατολή.
Ο Κριγκ μιλάει περί «τέλους του μύθου της σταθερότητας των αυταρχικών καθεστώτων», και μια «προειδοποίηση στους Χαφτάρ, στους Σίσι και στους Σάγεντ αυτού του κόσμου».
Αναφέρεται, αντίστοιχα, στον πολιτικοστρατιωτικό ηγέτη της Λιβύης Χαλίφα Χαφτάρ, στον πρόεδρο της Αιγύπτου Άμπντελ Φάταχ αλ Σίσι και στον πρόεδρο της Τυνησίας Καΐς Σάγεντ. Το 2011, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης Αραβικής Άνοιξης, και στις τρεις χώρες αυτές ανατρέπονταν αυταρχικά καθεστώτα που κυβερνούσαν δεκαετίες.
Φόβος μήπως πέσουν σε λάθος χέρια τα χημικά του καθεστώτος Άσαντ
Μια άμεση προτεραιότητα για τη διεθνή κοινότητα είναι η διασφάλιση των αποθεμάτων χημικών όπλων στη Συρία για να μην πέσουν στα χέρια ένοπλων ομάδων. Ήδη, όπως δήλωσε Αμερικανός αξιωματούχος, οι ΗΠΑ συνεργάζονται με αρκετές χώρες της Μέσης Ανατολής για να αποτρέψουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. «Λαμβάνουμε πολύ προσεκτικά μέτρα (...) Θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι ποσότητες αερίου χλωρίου ή πολύ χειρότερων χημικών θα καταστραφούν. Γίνονται αρκετές προσπάθειες μαζί με εταίρους στην περιοχή», τόνισε στο Axios.
Μάλιστα το τελευταίο 48ωρο η ισραηλινή Πολεμική Αεροπορία βομβάρδισε δεκάδες στρατιωτικές βάσεις και αποθήκες όπλων στη Συρία που ήταν μέρος των προγραμμάτων χημικών όπλων και βαλλιστικών πυραύλων. «Έχουμε μια ευθύνη να διασφαλίσουμε να μην πέσουν σε λάθος χέρια στρατηγικά όπλα», δήλωσε Ισραηλινός αξιωματούχος.