Η παγκόσμια επισιτιστική κρίση που προκύπτει από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Σε ένα περιβάλλον που ήδη έχει δεχτεί σοβαρή πίεση από μια πανδημία, από τον πληθωρισμό και από αναταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έρχεται να χειροτερέψει την κατάσταση. Ρεπορτάζ διεθνών ΜΜΕ και μια ανάλυση του Bloomberg ρίχνουν φως στο μέλλον και στο πώς μπορεί να διαμορφωθεί μια επισιτιστική κρίση, αλλά και στις συνέπειες που θα έχουν αυτές οι εξελίξεις στη μάχη με την κλιματική αλλαγή.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία επανέφερε την ενεργειακή και την επισιτιστική ασφάλεια στην παγκόσμια ατζέντα, ενώ ήδη η υπερθέρμανση και οι γεωπολιτικές εξελίξεις έχουν σημαντικές συνέπειες στην παραγωγή και διανομή της ενέργειας και των γεωργικών προϊόντων, αλλά και βραχυπρόθεσμες συνέπειες στις δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ιδιαίτερα όσον αφορά τις αγορές του άνθρακα.
Ενδεχόμενη επιστροφή στον άνθρακα θα ήταν καταστροφική για το κλίμα
Η ικανότητα της Ευρώπης να ανταποκριθεί στη σύγκρουση έχει παρεμποδιστεί από την εξάρτησή της στο ρωσικό αέριο, καθώς η ΕΕ βασίζεται στη Ρωσία για σχεδόν το 40% των προμηθειών φυσικού αερίου της.
Η εισβολή επηρέασε αμέσως τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες δεσμεύσεις για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Μάλιστα, ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες σκέφτηκαν να επιστρέψουν στον άνθρακα, σε ένα βήμα που θα ακύρωνε εξελίξεις πολλών χρόνων καθώς ο άνθρακας είναι βασικός παράγοντας που συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή.
Ακόμη και βραχυπρόθεσμα, μια επιστροφή στη χρήση άνθρακα θα είχε ως αποτέλεσμα μια καταστροφική αύξηση των εκπομπών, απομακρύνοντάς μας όλο και περισσότερο από τους στόχους που έχουν τεθεί για μείωσή τους.
Σιτάρι, φυσικό αέριο έχουν δεχθεί τεράστιο πλήγμα από τον πόλεμο στην Ουκρανία
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει πλήξει την προσφορά πολλών βασικών προϊόντων διατροφής, με επιπτώσεις που είναι αισθητές σε όλο τον κόσμο. Το εμπόρευμα που δέχεται το μεγαλύτερο πλήγμα είναι το σιτάρι: η Ρωσία και η Ουκρανία από μόνες τους ευθύνονται για το 30% του παγκόσμιου εμπορίου σιταριού, και ο πόλεμος προκαλεί άνοδο των τιμών, ανεβάζοντάς τες σε υψηλά ρεκόρ. Επίσης, αναγκάζονται άλλες χώρες να αυξήσουν την εγχώρια προσφορά τους.
Επιπλέον, οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν αυξηθεί σε όλο τον κόσμο, φτάνοντας τα 173 ευρώ/MWh στην Ευρώπη στις αρχές του 2022. Σε συνδυασμό με τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία, έναν βασικό εξαγωγέα λιπασμάτων, οι τιμές των λιπασμάτων έχουν επίσης αυξηθεί σε υψηλά ρεκόρ.
Αυτοί οι σύνθετοι παράγοντες έχουν ήδη ανεβάσει και θα συνεχίσουν να ανεβάζουν την τιμή των τροφίμων. Ο Δείκτης Τιμών Τροφίμων του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), ο οποίος παρακολουθεί τις διεθνείς τιμές των κοινών εμπορευμάτων τροφίμων, είναι ίσως ο καλύτερος δείκτης για το πόσο γρήγορα ανεβαίνουν οι τιμές. Ο δείκτης σημείωσε μέσο όρο ρεκόρ 159,3 μονάδων τον Μάρτιο του 2022, αυξημένος κατά 33% από τον Μάρτιο του 2021 και 20% από τις 132 μονάδες που είχε στην κορύφωση της επισιτιστικής κρίσης του 2008.
Μια επισιτιστική κρίση θα μπορούσε να αποδυναμώσει την αξία της μείωσης του άνθρακα
Μια αγορά πολύ ευάλωτη σε μια επισιτιστική κρίση είναι οι αντισταθμίσεις του άνθρακα. Η ζήτηση στην αγορά αντιστάθμισης άνθρακα αυξάνεται καθώς οι εταιρείες θέτουν μηδενικούς στόχους εκπομπών, οι περισσότεροι από τους οποίους θα απαιτήσουν αντισταθμίσεις για να επιτευχθούν.
Η μείωση προσφοράς τροφίμων από βασικές αγορές όπως η Ρωσία και η Ουκρανία θα προκαλέσει αύξηση της ζήτησης τροφίμων από τους υπόλοιπους βασικούς εξαγωγείς. Επιπλέον, ο πόλεμος στην Ουκρανία προκαλεί επίσης αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου, μια βασική εισροή στα λιπάσματα. Οι αγρότες θα χρειαστεί να πουλήσουν τρόφιμα σε υψηλότερη τιμή για να διατηρήσουν τα υπάρχοντα περιθώρια κέρδους τους.
Πέρα από τις υψηλότερες τιμές των βασικών προϊόντων, μια επισιτιστική κρίση θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις στην προσφορά. Σε περίπτωση που οι χώρες χρειαστεί να αυξήσουν την εγχώρια παραγωγή τροφίμων σε βασικά προϊόντα όπως το σιτάρι, χωρίς τα προϊόντα βασικών εξαγωγέων όπως η Ρωσία και η Ουκρανία, θα χρειαστούν περισσότερη γη. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένη αποψίλωση των δασών για γεωργική χρήση, συχνά εις βάρος της προστασίας των δασών.
Δίλημμα μεταξύ της αντιμετώπισης της επισιτιστικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής
Η αποψίλωση των δασών έχει επίσης μακροπρόθεσμες συνέπειες. Σε αντίθεση με άλλες πηγές εφοδιασμού, όπου τα οφέλη των αντισταθμίσεων μπορούν να πραγματοποιηθούν γρήγορα ή ακαριαία, μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες για να δημιουργηθούν ώριμα δάση που μπορούν να αξιοποιηθούν. Οι χώρες που κόβουν τα δάση για βραχυπρόθεσμη παραγωγή τροφίμων θέτουν σε κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη δέσμευση για μείωση του άνθρακα και αυτό δημιουργεί ένα δύσκολο δίλημμα μεταξύ της αντιμετώπισης της επισιτιστικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής.
Μια πιθανή λύση για την ταυτόχρονη αντιμετώπιση της επισιτιστικής ασφάλειας και της κλιματικής αλλαγής είναι η χρήση πιο βιώσιμης γεωργίας. Πρακτικές όπως η αναγεννητική γεωργία, η βελτιωμένη γεωργική διαχείριση και η αγροδασοπονία μπορούν να διατηρήσουν τα επίπεδα δέσμευσης άνθρακα ενώ παράγουν ακόμα τρόφιμα. Αυτές οι πρακτικές μπορούν επίσης να αποφέρουν άμεση δημιουργία αντιστάθμισης, σε σύγκριση με έργα αναδάσωσης που μπορεί να διαρκέσουν δεκαετίες.
Συνέπειες σε πολλούς τομείς έχουν επισιτιστική κρίση, κλιματική αλλαγή και πόλεμος στην Ουκρανία
Ωστόσο, οι συνέπειες δεν μένουν εκεί, καθώς μια παγκόσμια επισιτιστική κρίση θα έχει εκτεταμένες επιπτώσεις. Μερικοί από τους τομείς που επηρεάζονται περιλαμβάνουν:
Ανάπτυξη καθαρής ενέργειας: Τα ηλιακά και αιολικά πάρκα κλίμακας κοινής ωφέλειας απαιτούν σημαντική έκταση γης για την παραγωγή ενέργειας. Παρόμοια με την αποφυγή της αποψίλωσης των δασών, αυτό έρχεται συχνά σε βάρος της γης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη γεωργία.
Υδατικοί πόροι: Η γεωργική παραγωγή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το νερό. Οι χώρες με υψηλό κίνδυνο ξηρασίας θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν σημαντικούς περιορισμούς νερού καθώς προσπαθούν να αυξήσουν την εγχώρια παραγωγή τροφίμων.
Μη εδώδιμες καλλιέργειες: Οι καλλιέργειες που χρησιμοποιούνται για βιομηχανικούς σκοπούς ή για την παραγωγή αγαθών για μεταποίηση, όπως το βαμβάκι ή οι ίνες, θα μπορούσαν να στερηθούν προτεραιότητας προς όφελος των καλλιεργειών διατροφής στο άμεσο μέλλον, προκαλώντας πτώση της προσφοράς και αύξηση των τιμών.
Βιοκαύσιμα: Πολλές βασικές καλλιέργειες τροφίμων χρησιμοποιούνται επίσης στην παραγωγή βιοκαυσίμων. Για παράδειγμα, το φυτικό έλαιο είναι βασικό στοιχείο για την παραγωγή βιοντίζελ. Οι αυξανόμενες τιμές των τροφίμων θα αναγκάσουν τους προμηθευτές βιοντίζελ να αυξήσουν τις τιμές.
Ο πόλεμος της Ρωσίας επηρεάζει δύο από τις βασικές παγκόσμιες γεωργικές δυνάμεις και έρχεται καθώς το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων αντιμετωπίζει ήδη περιορισμούς στην εφοδιαστική αλυσίδα λόγω της πανδημίας Covid-19 και των καιρικών φαινομένων που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή.
Η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να επιδεινώσει την κατάσταση εάν η γεωργική παραγωγή διαταραχθεί φέτος από ακραία καιρικά φαινόμενα, ενώ αντιμετωπίζει προβλήματα και λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.