Είναι εγκλωβισμένος στη Ρώμη. Ο Φρανκ Σνόουντεν, ο ιστορικός του Yale που θεωρείται ο κορυφαίος παγκοσμίως για τη μελέτη των πανδημιών, μιλά αποκλειστικά στο iefimerida για το πώς θα αλλάξει ο κόσμος μας από τον κορωνοϊό, για τις νέες απειλές και το παράδειγμα του Φρανκενστάιν, τους τσαρλατάνους, τον Τραμπ, και αποκαλύπτει ότι κάποιοι ήξεραν ότι θα χτυπήσει η πανδημία αλλά περιφρόνησαν την επιστήμη.
O πατέρας του απήγγειλε Ομηρο στο σπίτι στα ελληνικά και τον δίδαξε ότι μέσα από τις μεγάλες καταστροφές έρχεται η σοφία. «Μεγάλωσα με τον Δία» είπε o Φρανκ Σνόουντεν ο Τρίτος σε μια ομιλία του. Σήμερα, ο ιστορικός του Yale, έχοντας περάσει σαράντα χρόνια μελετώντας τις πανδημίες που άλλαξαν τον κόσμο ως και τις μέρες μας, έγινε απρόσμενα η φωνή που όλοι θέλουν να ακούσουν για να εξηγήσουν τι συμβαίνει με τον κορωνοϊό και πώς θα αλλάξει ο κόσμος μας. Το βιβλίο του «Επιδημίες και Κοινωνία: Aπό τον μαύρο θάνατο ως σήμερα» κυκλοφόρησε μόλις τον Νοέμβριο και είναι το παγκόσμιο sold out με τη μεγαλύτερη λίστα αναμονής. Ολοι θέλουν να τον διαβάσουν. Να τον ακούσουν.
Τον βρήκα στη Ρώμη, εγκλωβισμένο εδώ και έναν μήνα, σε καραντίνα. Εφτασε εκεί πριν από την κρίση, προκειμένου να μελετήσει τα αρχεία του Πάπα του 12ου, που για πρώτη φορά άνοιξαν στο Βατικανό και θα φωτίσουν τη στάση που κράτησε ο Πάπας Πίος για το Ολοκαύτωμα. Μέσω Skype, στο διαμέρισμά του στη Ρώμη, αφού βεβαιωθήκαμε ότι έχουμε γεμάτες κούπες με καφέ μπροστά μας, μιλήσαμε για αυτό που ζούμε, για τον τρόπο που θα αλλάξει ο κόσμος («φυσικά και θα αλλάξει»), για τον κίνδυνο να βυθιστούμε από τσαρλατάνους και κομπογιαννίτες, την περιφρόνηση της επιστήμης από τον Τραμπ που τώρα κοστίζει ζωές στις ΗΠΑ. Αρνείται να δεχθεί ότι η πανδημία είναι πόλεμος («οι στρατιώτες είναι αναλώσιμοι για τους στρατηγούς»), μιλά για ήρωες που δεν κρατούν όπλα αλλά το χέρι μας για να μας παρηγορήσουν καθώς δίνουμε μάχη για τη ζωή μας, προτείνει να συνεργαστούν οι κυβερνήσεις με τους καλλιτέχνες για να τιμηθούν οι νέοι ήρωες της ανθρωπότητας και χτυπά καμπανάκι κινδύνου για τα ολιγαρχικά καθεστώτα, την ακροδεξιά και την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ενωσης να δράσει ως μια οντότητα.
Ο κορωνοϊός θα αλλάξει τον κόσμο μας, τον τρόπο που ζούμε;
Ω ναι! Αναντίρρητα. Και η αλήθεια είναι ότι πρέπει να αλλάξει ο παλιός τρόπος ζωής που μας έφερε στο σημείο όπου βρισκόμαστε. Για να μην γίνουμε ποτέ ξανά τόσο ευάλωτοι όπως σήμερα πρέπει οπωσδήποτε να αλλάξουμε. Η ερώτηση, όμως, είναι αν θα έχουμε την απαραίτητη σοφία, αν θα συνεργαστούμε όπως πρέπει, προκειμένου οι αλλαγές αυτές να είναι θετικές. Ετοιμαζόμουν να σας μιλήσω και σκεφτόμουν ποιο είναι το πραγματικό νόημα του να βρίσκεσαι σε κρίση…
Μια κρίση πρωτόγνωρη με την επιβίωσή μας στο επίκεντρο. Εννοώ, έχουμε ζήσει πολιτικές και οικονομικές κρίσεις, τίποτα όμως σαν και αυτό...
Ακριβώς. Κρίση μπορεί να είναι το να συμβεί κάτι φρικτό, ένας κατακλυσμός, συμφωνείτε; Και όμως, η κρίση μπορεί να γίνει πολύ χειρότερη, αν πάρουμε τις κακές αποφάσεις. Η ελπίδα μου είναι ότι υπάρχει η πιθανότητα να κάνουμε θετικές αλλαγές για να διορθώσουμε τις τακτικές της κοινωνίας μας, του κόσμου μας που μας έκαναν τόσο ευάλωτους. Είναι μια καλή αρχή ότι μέσα σε αυτό που ζούμε έχουμε τον απαραίτητο χρόνο για να ακούσουμε όλοι αυτή την ιδέα και να σκεφθούμε με σοβαρότητα και δημιουργικότητα πώς θα δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο για τα εγγόνια μας. Ναι, αυτή είναι μια ιδέα που μου αρέσει, είναι η ελπιδοφόρα πλευρά αυτού που ζούμε. Να κάνουμε τον κόσμο βιώσιμο και πιο ασφαλή.
Είστε αισιόδοξος, λοιπόν...
Θα σας απαντήσω χρησιμοποιώντας τη φράση ενός θεωρητικού, νομίζω Γάλλου: ο άνθρωπος πρέπει να έχει την απαισιοδοξία της λογικής και την αισιοδοξία της θέλησης.
Τα σημάδια αυτού που ζούμε, της πανδημίας, ήταν εκεί αλλά εμείς ήμασταν εντελώς απροετοίμαστοι;
Είναι απολύτως αλήθεια αυτό που λέτε. Θεωρώ μάλιστα ότι η πιο καταθλιπτική δήλωση που άκουσα ως σήμερα εν μέσω της πανδημίας, ήταν η φράση του Τραμπ «ποιος θα μπορούσε να ξέρει…». Η απάντησή μου είναι ότι όλοι έπρεπε να ξέρουν και έχω λόγο που το λέω αυτό: από το 1997 επιστήμονες -κυρίως γιατροί, ιολόγοι και επιδημιολόγοι- έλεγαν ότι μια τεράστια πανδημία είναι αναπόφευκτη. Το ερώτημα δεν είναι αν, αλλά πότε θα έρθει. Ο διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Νοσημάτων των ΗΠΑ Αντονι Φουάτσι που τώρα είναι περισσότερο γνωστός από ποτέ, το 2005 κατέθεσε στο αμερικανικό Κογκρέσο και είπε ότι η κλιματική αλλαγή έχει δραματικά επεκταθεί και μπορούν οι επιστήμονες της κλιματικής αλλαγής να πουν με βεβαιότητα σε κάποιον που ζει στην Καραϊβική ότι στο μέλλον ένας τυφώνας θα χτυπήσει τον τόπο του. Είναι αδύνατο να πεις το πότε και πόσο δυνατός θα είναι, αλλά είναι βέβαιο ότι έρχεται. Αντίστοιχα ένας ιολόγος ή ένας επιδημιολόγος μπορεί να πει ότι είναι αναπόφευκτο να έρθουν μεγάλες επιδημίες. Δεν μπορούν να πουν πότε θα έρθουν και πόσο σοβαρές θα είναι, αν θα είναι σαν την ισπανική γρίπη του 1918 ή ακόμα χειρότερες, όμως ξέρουμε ότι ο κόσμος πρέπει να είναι προετοιμασμένος για αυτή την πρόκληση.
Και έτσι έγινε...
Ετσι έγινε… Δεν ήταν τα λόγια κάποιων μελλοντολόγων. Πολλοί επιδημιολόγοι έκαναν ακριβώς την ίδια προειδοποίηση και μάλιστα έπεισαν τότε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) που συγκάλεσε επειγόντως μια ομάδα επιδημιολόγων προκειμένου να αναθεωρήσει τους κανονισμούς του, ώστε να είναι άμεσα ανιχνεύσιμες αναδυόμενες ασθένειες. Ετσι για παράδειγμα οι ΗΠΑ σχεδίασαν ένα επείγον σχέδιο πανδημιών, ακόμα και μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις κατέστρωσαν αντίστοιχα σχέδια. Αυτό συνέβη ακριβώς μετά τον SARS και ο κόσμος άκουγε. Μετά ήρθε ο Εμπολα και μας βρήκε και πάλι απροετοίμαστους. Ηταν η εποχή που άρχισε να αυξάνεται μάλιστα η χρηματοδότηση προς αυτή την κατεύθυνση. Όμως, και αυτό το ενδιαφέρον πέρασε. Ως άνθρωποι συνηθίζουμε να ζούμε στα άκρα, από το φαγοπότι στην πείνα, και έτσι τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως εκδηλώθηκε μια αδιάκοπη μείωση της χρηματοδότησης προς τα υπουργεία Υγείας για την προετοιμασία μας απέναντι στο κακό, λες και ξεχάσαμε τις επιδημίες του παρελθόντος, σαν να μην μάθαμε το παραμικρό από αυτές. Όπως ίσως ξέρετε, ο πρώην Πρωθυπουργός της Νορβηγίας ανέλαβε να ηγηθεί μιας επιτροπής του ΠΟΥ για να εξετάσει την κατάσταση της ετοιμότητας διαφορετικών χωρών. Αρχές του 2019 βγήκε η αναφορά του και είχε τον εύγλωττο τίτλο «Ενας κόσμος σε κίνδυνο». Το συμπέρασμα ήταν ότι είμαστε σημαντικά απροετοίμαστοι και ευάλωτοι, ενώ συμπεριλάμβανε μια σειρά από προτάσεις για το τι πρέπει να πράξουμε
Οσο ο Τραμπ αναρωτιόταν ποιος μπορεί να ξέρει...
Η απάντησή μου στο ερώτημα του Τραμπ είναι σαφής: όλοι έπρεπε να ξέρουν και κυρίως οι ηγέτες που είχαν την υποχρέωση να γνωρίζουν. Ήμασταν απροετοίμαστοι και αυτό είναι ένα από τα μεγάλα μαθήματα που μας διδάσκει η πανδημία του κορωνοϊού.
Το μαθαίναμε με επώδυνο τρόπο. Εσείς στο βιβλίο που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο προειδοποιούσατε για τον κίνδυνο...
Ακόμα και εγώ ήξερα ότι δεν είμαστε έτοιμοι, πώς είναι δυνατόν να μην το ξέρει ο Τραμπ και οι άλλοι μεγάλοι ηγέτες. Με τον Τραμπ είναι ξεκάθαρο: απαρνήθηκε την επιστήμη. Πολλοί ρεπουμπλικάνοι δεν πιστεύουν καν στην θεωρία του Δαρβίνου για την εξέλιξη, περιφρονούν την επιστήμη. Οι οργανισμοί Υγείας λένε ότι πρέπει να αποκαλούμε αυτή την ασθένεια covid-19, τονίζουν ότι δεν αποτελεί στίγμα και αυτοί επιμένουν να μιλάνε για «κινέζικο ιό», τον «ιό του Γιουχάν», τον «ιό των ξένων». Ο ιός ανήκει σε όλο τον πλανήτη, δεν υπάρχει καμία ομάδα ανθρώπων που να συνδέεται ειδικά με τον κορωνοϊό. Ο Τραμπ και οι συνεργάτες του το έκαναν εκ προθέσεως. Ηξεραν τον covid-19 και αρνήθηκαν να χρησιμοποιήσουν την ονομασία του γιατί περιφρονούν την επιστήμη. Και αυτός είναι ένας από τους λόγους που ήταν τόσο απροετοίμαστοι, καθώς ταυτόχρονα διέλυαν τις υποδομές της υγείας που διέθετε η χώρα, πετσόκοβαν τη χρηματοδότηση για την έρευνα. Ο Τραμπ κατήργησε την ομάδα που είχαν δημιουργήσει ο Μπους και ο Ομπάμα για τέτοιες περιπτώσεις. Για αυτό η αντίδραση των ΗΠΑ ήταν τόσο χαοτική. Οι άνθρωποι στις ΗΠΑ πληρώνουν με τη ζωή τους την περιφρόνηση της επιστήμης.
Και ο Μπόρις Τζόνσον στην αρχή της πανδημίας έδειξε τόσο άτολμος, επιφυλακτικός να δράσει άμεσα. Και τώρα βρίσκεται και ο ίδιος στην εντατική -έχει μια διάσταση αυτό που θυμίζει αρχαία ελληνική τραγωδία.
Ξέρετε ο πατέρας μου ήταν κλασικιστής, δίδασκε αρχαία ελληνική γραμματεία και δράμα στο Howard University της Ουάσιγκτον. Διάβαζε Ομηρο στα ελληνικά και με δίδαξε κάτι σημαντικό, ότι ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα από την αρχαία ελληνική τραγωδία είναι ότι ο άνθρωπος αποκτά σοφία ως αποτέλεσμα μιας συμφοράς. Aυτό που ζούμε σήμερα είναι ξεκάθαρο παράδειγμα: μπορούμε να βγούμε πιο σοφοί από την πανδημία, από όσα υποφέρουμε. Τώρα όλοι είναι πρόθυμοι, ακόμα και ανυπόμονοι να ακούσουν τι μπορεί και πρέπει να γίνει. Πρέπει να αρπάξουμε την ευκαιρία να κάνουμε θετικές αλλαγές, διότι οπωσδήποτε θα υπάρξουν αλλαγές. Το παλιό σύστημα με το οποίο ζούμε έχει καταρρεύσει. Υπάρχει ο κίνδυνος βέβαια οι αλλαγές να είναι χαοτικές, να κάνουν τον κόσμο χειρότερο. Για αυτό επιμένω ότι πρέπει να βγούμε πιο σοφοί από την περιπέτειά μας. Δεν μπορώ να το προβλέψω, αλλά μπορώ να ελπίζω ότι θα δουλέψουμε προς αυτή την κατεύθυνση.
Πρέπει να περιμένουμε την περίοδο της ανάρρωσης, της άρσης των περιορισμών, για να προχωρήσουμε σε αυτές τις αποφάσεις, τις αλλαγές που περιγράφετε;
Δεν πρέπει να περιμένουμε την ανάρρωση. Πρέπει να αρχίσουμε τώρα. Τώρα ηγέτες και λαοί είναι σε επαγρύπνιση και πρόθυμοι να ακούσουν, να δράσουν.
Το βιβλίο σας είναι ίσως το μεγαλύτερο sold out παγκοσμίως αυτή τη στιγμή. Ηγέτες ανά τον κόσμο σάς διαβάζουν. Ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης στην Ελλάδα επίσης…
Αλήθεια; Με συγκινεί αυτό. Με τιμά.
Είστε ένας ιστορικός που μας λέει τι συνέβη και τι πρέπει να συμβεί μέσα σε μια κρίση που δεν έχουμε ξαναζήσει και μας έχει εγκλωβίσει. Σας πολιορκούν για συνεντεύξεις σε ολόκληρο τον κόσμο, πρόσφατα διάβασα την τελευταία σας στον New Yorker. Νιώθετε βαριά την ευθύνη που έχετε;
Η απάντηση είναι εμφατικά ναι. Μελετώ την ιστορία των πανδημιών εδώ και σαράντα χρόνια, άρα προφανώς είναι κάτι εξαιρετικά σημαντικό για εμένα. Τυχαία, αυτό που ήταν αναπόφευκτο να συμβεί στο μέλλον συμβαίνει τώρα. Γράφω αυτές τις μέρες, μιλώ όσο μπορώ. Με λίγη τύχη, ίσως είμαι χρήσιμος. Χθες μιλούσα με έναν δημοσιογράφο στη Χιλή και μου είπε ότι ήθελε να ξέρει σε τι μπορούν να ελπίζουν οι Χιλιανοί. Ποια είναι τα θετικά που μπορεί να προκύψουν τώρα, σε αυτή τη φάση που οι Χιλιανοί είναι δυστυχείς και σε απόγνωση. Με συγκίνησε βαθιά το ερώτημά του. Δεν είναι εύκολο να απαντήσει κάποιος σε τέτοια ερώτηση, ξέρω ότι δεν μπορώ να τους πω ότι όλα θα πάνε καλά. Όμως πιστέψτε με, δεν είναι η Αποκάλυψη, δεν είναι το τέλος του κόσμου. Θα υπάρξει μια μετά-κορωνοϊού εποχή και θέλω οι άνθρωποι να σκεφτούν πώς θα είναι αυτός ο κόσμος, πώς θα τον κάνουμε ασφαλή για τα παιδιά μας. Αυτός είναι ο ρόλος μου.
Κάποιοι χρησιμοποιούν τη λέξη «πόλεμος» για να περιγράψουν αυτό που ζούμε. Διάβαζα στην Washington Post τη συνέντευξη ενός γιατρού σε νοσοκομείο αναφοράς που έλεγε ότι αισθάνεται ότι δουλεύει δίπλα σε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα. Είναι πόλεμος αυτό που ζούμε, κ. Σνόουντεν;
Η χρήση αυτής της λέξης για να περιγράψει κανείς όσα ζούμε δείχνει την φτώχεια του λεξιλογίου μας. Δεν είμαστε σε πόλεμο κυρία Ανέστη, ο πόλεμος δεν διεξάγεται πάνω στη βάση της επιστήμης και της αλληλεγγύης. Τώρα είναι η ώρα που οι αρετές, οι ποιότητες των ανθρώπων ενεργοποιούνται και σίγουρα δεν είναι ίδιες με τις αξίες του πολέμου και του θανάτου. Τώρα είμαστε στη φάση που σώζουμε τις ζωές, δεν τις αφαιρούμε. Η διαφορά είναι προφανής.
Βλέπω από την αντίδρασή σας ότι είναι κάτι που σας ενοχλεί αυτό...
Στεναχωριέμαι όταν ακούω να λένε ότι είμαστε σε πόλεμο. Διότι αν όντως συμβαίνει, τότε αυτό σημαίνει ότι οι στρατιώτες είναι αναλώσιμοι για τους στρατηγούς. Οι ζωές των γιατρών, των νοσηλευτών, των εργαζόμενων στα σούπερ μάρκετ, δεν είναι αναλώσιμες. Δεν είναι στρατιώτες που έχουν δεσμευθεί να πεθάνουν, είναι συνάνθρωποι μας που έχουν δεσμευθεί να προσπαθήσουν να σώσουν τους άλλους. Η διαφορά είναι κεφαλαιώδης. Αρνούμαι την αναλογία με τον πόλεμο ως πολύ παραπλανητική.
Για τους πολίτες, η ιατρική, η επιστήμη, γίνονται η νέα θρησκεία μας, οι γιατροί και οι ερευνητές είναι μικροί θεοί. Μια νέα πίστη αναδύεται, άραγε;
Αυτό είναι υπέροχο, για πολλούς λόγους. Ας δούμε την περίπτωση της ισπανικής γρίπης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μια χώρα γεμάτη με ατελείωτα μνημεία για τους στρατιώτες που έπεσαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, κάθε χρονιά γίνονται τελετές με πλήθος κόσμου, ακόμα και σήμερα. Η μνήμη είναι βαθιά, ισχυρή και σημαντική για τον πόλεμο αυτό. Υπάρχουν όμως άλλοι ήρωες που έχουν εντελώς ξεχαστεί. Σε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχει μόνο ένα μνημείο για όσους έδωσαν μάχη με την ισπανική γρίπη, γιατρούς και νοσοκόμες. Βρίσκεται στο Λονδίνο. Ελπίζω να μην κάνουμε το ίδιο λάθος αυτή τη φορά. Ελπίζω ότι κυβερνήσεις και καλλιτέχνες θα συνεργαστούν για να βρουν νέους τρόπους να τιμήσουν τις θυσίες αυτών των νέων ηρώων. Και πόσο σημαντικό θα είναι να έχουμε ήρωες που δεν κρατούν όπλα, αλλά που χρησιμοποιούν την ιατρική και κρατούν το χέρι μας για να υποφέρουμε λιγότερο. Θα ήταν μια συγκινητική αλλαγή.
Τελικά η λέξη αλλαγή είναι η λέξη-κλειδί, είναι το μεγάλο ζητούμενο. Γράφετε στο βιβλίο σας ότι οι πανδημίες είναι ένας καθρέπτης που ξαφνικά μπαίνει μπροστά στο ανθρώπινο είδος. Τι δείχνει αυτός ο καθρέπτης σήμερα, άνοιξη του 2020; Ποια είναι η αντανάκλασή του;
Μια αντανάκλαση τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών μας πλευρών. Οι πανδημίες το κάνουν αυτό με έναν αναπάντεχο τρόπο επειδή θέτουν εμφατικά τα βαθύτερα ζητήματα που απασχολούν τον ανθρώπινο νου. Θέτουν το ζήτημα του θανάτου, τη σχέση μας με τη θνητότητα, τον πραγματικό σκοπό της ζωής μας, τη σχέση μας με την ηθική, με τους ανθρώπους που αγαπούμε. Τι κάνουμε για να βελτιώσουμε τη ζωή των επόμενων γενιών, τη σχέση μας με το κράτος και τις αρχές, ποιες αξίες έχουμε, ποιον ψηφίζουμε και γιατί, πόσο υπεύθυνοι είμαστε για τις αποφάσεις μας, πόσο λογικοί έχουμε υπάρξει; Εχουμε ζήσει τη ζωή μας με οδηγό την ευφυία ή όχι; Οι πανδημίες εγείρουν τέτοια ερωτήματα.
Το ζητούμενο είναι πώς θα αντιδράσουμε...
Το μεγάλο ερώτημα. Θα βρούμε λύσεις που αντανακλούν τις φοβίες και την παράνοιά μας με αποτέλεσμα να ζήσουμε ένα κυνήγι μαγισσών, να βλέπουμε ανθρώπους να στιγματίζονται, να βιώσουμε βία και διχόνοια; Αν συμβούν αυτά θα οδηγήσουν τις επόμενες γενιές να ονομάσουν την εποχή μας «Τhe Trumpian War». Ελπίζω να μην είναι αυτό το μέλλον μας, να μας θυμούνται με έναν διαφορετικό τρόπο. Ελπίζω να λένε ότι οι ιατρικές μέθοδοι και δομές που θα απολαμβάνουν τότε θα οφείλονται στις αποφάσεις και τις αλλαγές που έγιναν τώρα μετά την πανδημία του κορωνοϊού. Ότι η ασφάλειά τους θα είναι αποτέλεσμα της θυσίας όσων υποφέρουν σήμερα. Oπως τώρα οι μάσκες, το social distancing που εφαρμόζουμε, είναι κληρονομιά που κερδίσαμε από ισπανική γρίπη. Όπως σήμερα ήρωες είναι ο Παστέρ και ο Κοχ που μας έδωσαν τη βάση για τα εμβόλια και για αποτελεσματικές θεραπείες. Οφείλουμε στη φυματίωση την καμπάνια για την ίση πρόσβαση όλων μας στο σύστημα υγείας -κάτι που δυστυχώς δεν ισχύει για τις ΗΠΑ. Ας μην είμαστε απεγνωσμένοι, είμαστε ευάλωτοι και η επιβίωσή μας εξαρτάται από όσα μάθαμε από το παρελθόν και από το πώς θα λάβουμε αποφάσεις για το μέλλον με βάση τη σημερινή εμπειρία. Όλα επηρεάζονται από την πανδημία σήμερα, η πολιτική, η οικονομία, η κοινωνία, οι ιδέες. Δεν πρόκειται να σκεφτούμε ποτέ ξανά με τον ίδιο τρόπο για την παγκοσμιοποίηση και την παγκόσμια οικονομία, δεν θα αδιαφορούμε για το περιβάλλον. Υποφέρουμε και όπως μας μάθατε οι Ελληνες τώρα είναι ώρα για αφύπνιση, τη στιγμή που μας χτυπά η συμφορά.
Πόσο μεγάλες θα είναι οι προκλήσεις για τη Δημοκρατία;
Σκέφτομαι τους θεμελιωτές του φιλελευθερισμού ως φιλοσοφίας, τον Λοκ, τον Χομπς που είπε ότι η ζωή πριν την ίδρυση του κράτους ήταν απαίσια, κτηνώδης και σύντομη. Η ανάγκη της ίδρυσης μιας κεντρικής εξουσίας ήταν για να μην έχει η ζωή αυτά τα χαρακτηριστικά, κάτι που σε σημαντικό βαθμό επιτεύχθηκε και από τη δημιουργία του συστήματος δημόσιας υγείας. Το κράτος σήμερα, στον κόσμο που ζούμε, είναι μέρος του μηχανισμού επιβίωσης, δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς κράτος και το σύστημα Υγείας είναι ένα θαυμαστό παράδειγμα αυτού. Όμως η κρατική εξουσία είναι διφορούμενη, όπως και η εξουσία, η τεχνολογία και η επιστήμη. Μας το θυμίζει αυτό η ιστορία του Φρανκεστάιν! Είναι πιθανό να γίνει κακή χρήση της εξουσίας. Θεωρώ χρέος μου να δώσω ελπίδα αλλά και να προειδοποιήσω, να χτυπήσω όλα τα καμπανάκια κινδύνου για το γεγονός ότι τώρα είναι μια εποχή όπου τσαρλατάνοι και απατεώνες δρουν για να μας πάρουν χρήματα και δικαιώματα, να εκμεταλλευτούν τους φόβους μας για το προσωπικό τους όφελος, σε βάρος της κοινωνίας. Αυτό συμβαίνει ήδη στην Ουγγαρία και σε άλλα αυταρχικά καθεστώτα που σκοπίμως χρησιμοποιούν τον κορωνοϊό ως πρόσχημα για να εξασφαλίσουν μεγαλύτερες εξουσίες. Οποιος μέσα στο τόσο σύνθετο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε προσφέρει απλές θεραπείες είναι τσαρλατάνος. Αν ακούσετε να λένε «έχω σχέδιο, είμαι ηγέτης και ξέρω πώς να ξεπεράσουμε την κρίση» τρέξτε όσο πιο μακριά μπορείτε. Χρειαζόμαστε μια συλλογική δημοκρατική διαδικασία, κανένας ηγέτης μόνος του δεν είναι αρκετά ενημερωμένος και ικανός να αντιμετωπίσει μία κρίση τέτοιων διαστάσεων. Μόνο η μεγάλη κινητοποίηση της συλλογικής μας σοφίας, γνώσης και εξουσίας θα λύσει την κρίση.
Καθώς είστε εγκλωβισμένος στην Ιταλία για τουλάχιστον ως τα τέλη Ιουνίου, σίγουρα βιώνετε αυτού του είδους τους τσαρλατανισμούς και τις φωνές της ακροδεξιάς...
Απολύτως. Η ακροδεξιά ζητά να κλείσουμε τα σύνορα, λέει ότι οι μετανάστες είναι υπεύθυνοι. Είναι τσαρλατάνοι και κομπογιαννίτες, δεν τον έφεραν οι μετανάστες τον ιό στην Ιταλία. Είναι ψέμα. Η ιδέα του κινεζικού ιού είναι επίσης ψέμα. Εχουμε ξαναδεί τέτοιο κυνήγι μαγισσών με τη βουβωνική πανώλη, δεν είναι κάτι νέο.
Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή η Ευρωπαϊκή Ενωση εμφανίζεται διχασμένη, αδυνατεί να καταλήξει σε κοινή γραμμή για καθοριστικά ζητήματα αντιμετώπισης της πανδημίας και των συνεπειών της...
Η Ευρώπη δεν ήταν προετοιμασμένη ως μία οντότητα για αυτό που συμβαίνει. Αντί να υπάρχει μια κοινή προσέγγιση, κάθε έθνος υιοθέτησε τη δική του στρατηγική και αυτό καθυστερεί τη συνολική αντιμετώπιση της πανδημίας. Σε αυτές τις τραγικές στιγμές που βρισκόμαστε υπό μια κοινή απειλή, τώρα περισσότερο από ποτέ πριν χρειαζόμαστε την ενότητα της Ευρώπης. Και όμως δεν υπάρχει. Αυτό υποβιβάζει την αξιοπιστία της ΕΕ. Είναι κρίμα, διότι θεσμοί όπως η Ε.Ε. που μπορούν να μας κάνουν πολύ ασφαλέστερους, που μπορούν να κάνουν σαφώς περισσότερα απ’ ό,τι οποιαδήποτε χώρα όσον αφορά στην έρευνα, στην αξιοποίηση εμπειρίας, δεν τα καταφέρνουν και βλέπουμε αυτά τα εφόδια να κατακερματίζονται σε μικρά εθνικά πακέτα. Απαιτείται μια διεθνής ανταπόκριση που να είναι παγκόσμια. Χρειαζόμαστε έναν δυνατό χρηματοδοτούμενο ΠΟΥ, εξοπλισμένο, χρειαζόμαστε επαγγελματικό προσανατολισμό που να ωθεί τα λαμπρά μυαλά προς την έρευνα για την αντιμετώπιση των πανδημιών. Δεν έχει συμβεί ακόμα αυτό. Ελπίζω να διδαχθούμε και αυτά τα μαθήματα από την κρίση. Μιλάμε για παγκοσμιοποίηση… Ξέρω ότι η ακροδεξιά υιοθετεί τον όρο ως σλόγκαν μίσους και θέλει να τον καταλύσει, αλλά αυτό είναι για μένα οικονομικός κομπογιαννιτισμός. Δεν είναι επιλογή αυτή. Θα είμαστε παγκόσμιοι και αύριο. Ας εκμεταλλευτούμε αυτό το γεγονός για να κάνουμε τις σωστές αλλαγές, να αντιμετωπίσουμε ανισότητες, να δώσουμε πρόσβαση στο σύστημα υγείας σε κάθε πολίτη αυτού του πλανήτη.
Προ ημερών ο Κυριάκος Μητσοτάκης εισηγήθηκε στην ΕΕ να αγοράσει τις πατέντες για τα εμβόλια και τα τεστ του κορωνοϊού για την ταχύτερη και ευρύτερη δυνατή διάδοση των μέσων καταπολέμησής του…
(σ.σ.: σκύβει προς την οθόνη του υπολογιστή του και χειροκροτά.) Δεν χρειάζομαι λόγια για να το σχολιάσω. Αρκεί ο ήχος των χεριών μου καθώς χειροκροτώ. Τον συγχαίρω.
Μια ευχή, για το τέλος;
Ας ευχηθούμε για ένα μέλλον χτισμένο στις αρχές της αλληλεγγύης, των επιστημών, της συνεργασίας και της μη βίας.