To σοβαρό πολιτικό, οικονομικό, περιβαλλοντικό και διεθνές κόστος για την Τουρκία από τα σχέδια του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τη διάνοιξη της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης αναδεικνύει σε ανάλυσή του το Foreign Policy.
Η μήκους 43 χιλιομέτρων διώρυγα που θα συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με την Προποντίδα θα μετατρέψει την πολυπληθέστερη πόλη της Τουρκίας, την Κωνσταντινούπολη, ουσιαστικά σ’ ένα νησί, ενώ θα αναπτυχθεί μια νέα πόλη ενός εκατομμυρίου κατοίκων στις ακτές της ανατολικής Θράκης, θα κατασκευαστεί ένας τερματικός σταθμός για πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, δεκάδες νέες γέφυρες, αυτοκινητόδρομοι, μαρίνες.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις προ τριετίας του υπουργείου Μεταφορών και Υποδομών της Τουρκίας, το κόστος διάνοιξης της Διώρυγας της Κωνσταντινοπούλης αναμένεται να φθάσει έως και τα 20 δισ. δολάρια -και αυτή είναι μία από τις παραμέτρους που πυροδοτούν αντιδράσεις.
Η κυβέρνηση Ερντογάν επικαλείται τη βελτίωση της ασφάλειας στην Κωνσταντινούπολη, καθώς θα μειωθεί ο κίνδυνος ατυχημάτων, συγκρούσεων ή προσάραξης κάποιων από τα πολλά τάνκερ με πετρέλαιο και φυσικό αέριο ή φορτηγά πλοία που διέρχονται από τα στενά του Βοσπόρου -έστω κι αν το τελευταίο δυστύχημα στον Βόσπορο συνέβη πριν από περίπου 50 χρόνια.
Οι επικριτές του φαραωνικού πρότζεκτ του Ερντογάν, από την άλλη, αντιτείνουν ότι η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης θα διέρχεται από μια από τις τελευταίες περιοχές πρασίνου γύρω από τη μεγαλούπολη και μεγάλη δεξαμενή πόσιμου ύδατος.
Οι περιβαλλοντολόγοι έχουν ξεσηκωθεί εδώ και καιρό, αλλά οι διαμαρτυρίες τους έγιναν πιο εκκωφαντικές τον περασμένο μήνα, όταν η κυβέρνηση του AKP άναψε το οριστικό «πράσινο φως», με τον Ερντογάν να επιμένει ότι το εγχείρημα θα δώσει «νέα πνοή» στην περιοχή.
Αντιδρά η πλειοψηφία των κατοίκων της Πόλης στη διάνοιξη της Διώρυγας
Δημοσκοπήσεις καταγράφουν την αντίδραση της πλειοψηφίας των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης στο σχέδιο, που απορρίπτει και ο δήμαρχος Εκρέμ Ιμάμογλου, και όπως επισημαίνει το Foreign Policy οι διαμαρτυρίες αυτές μπορεί να εξελιχθούν σε έναν μεγάλο εφιάλτη για τον Ερντογάν, αφού και το 2013 ειρηνικά ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις για τα οικοδομικά σχέδια της κυβέρνησης στο Πάρκο Γκεζί (όπου ο Ερντογάν ήθελε να μετατρέψει ένα πρώην οθωμανικό στρατόπεδο, μεταξύ άλλων, και σε εμπορικό κέντρο) και εξελίχθηκαν σ’ ένα κύμα αντικυβερνητικών κινητοποιήσεων, που διήρκεσαν επί εβδομάδες, στη μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισε εσωτερικά το κυβερνών κόμμα αφότου ανέλαβε την εξουσία στην Τουρκία.
Πολλοί οικονομολόγοι και πολεοδόμοι θεωρούν ότι στη Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης θα σπαταληθούν πολύτιμοι πόροι, σε μια περίοδο μάλιστα που η οικονομία της Τουρκίας κλυδωνίζεται σοβαρά.
Το ίδιο πιστεύει και ο προερχόμενος από την αξιωματική αντιπολίτευση δήμαρχος της Πόλης. «Το σχέδιο αυτό δεν συνιστά απλώς προδοσία, αλλά φόνο. Όταν ολοκληρωθεί, θα σημάνει το τέλος της Κωνσταντινούπολης», είχε πει προ διετίας.
Τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του δήμου, για τη διάνοιξη της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης θα χρειαστεί να κοπούν κάπου 200.000 δέντρα, θα καταστραφούν 136 εκατομμύρια τ.μ. καλλιεργήσιμης γης και η Πόλη θα χάσει κάπου 33 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού από την καταστροφή λιμνών και δεξαμενών.
Παράλληλα, τα χώματα από τη διάνοιξη θα χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία χωματερής στις ακτές της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα, καταστρέφοντας τους παράκτιους οικότοπους πολλών ειδών της πανίδας, ενώ η προσθήκη, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ετησίως έως και δύο κυβικών χιλιομέτρων πρόσθετου θαλασσινού νερού και οργανικών υλικών από τη Μαύρη Θάλασσα μέσω της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης στην Προποντίδα ίσως σημάνει το τέλος του ενάλιου περιβάλλοντος εκεί.
Εξ ου και οι αντιδράσεις, στις οποίες τον περασμένο μήνα προστέθηκαν και εκείνες των 104 απόστρατων ναυάρχων και άλλων πρώην αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού της χώρας, που διατύπωσαν στην επιστολή τους την ανησυχία τους για ενδεχόμενη απόπειρα της κυβέρνησης να αλλάξει τους όρους ή να αποχωρήσει από τη Συνθήκη του Μοντρέ, που υπεγράφη το 1936 στις όχθες της λίμνης της Γενεύης και εγγυάται την ελεύθερη διέλευση των πλοίων από τα Στενά του Βοσπόρου και τα Δαρδανέλια, τόσο εν καιρώ ειρήνης όσο και εν καιρώ πολέμου.
Οι ανησυχίες για τη Συνθήκη του Μοντρέ
Οι ναύαρχοι επισήμαναν ότι η Συνθήκη του Μοντρέ συνήφθη για να αποτρέψει εξωτερικές δυνάμεις να χρησιμοποιήσουν τα Στενά του Βοσπόρου για να προκαλέσουν σύρραξη και να εμπλέξουν έτσι και την Τουρκία σε πόλεμο.
Η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης προκάλεσε έντονη συζήτηση στην Τουρκία, για τη συνεχιζόμενη υποστήριξή της στη Συνθήκη, που ξεκίνησε τον Ιανουάριο, όταν ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι η Διώρυγα θα εξαιρείται «εντελώς» από το Μοντρέ, και άρα η Τουρκία θα αποφασίζει ποια πλοία θα διέρχονται απ’ αυτήν, ενώ τον περασμένο μήνα ο πρόεδρος της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, Μουσταφά Σεντό, έριξε νέο λάδι στη φωτιά, δηλώνοντας σε τηλεοπτικό δίκτυο ότι η Άγκυρα έχει το δικαίωμα να αποχωρήσει από τη Συνθήκη του Μοντρέ, εφόσον το επιθυμήσει.
Τον Απρίλιο ο Ερντογάν θόλωσε κι άλλο τα νερά, λέγοντας ότι προς το παρόν η Τουρκία δεν έχει τέτοια σχέδια, αλλά αν υπάρξει ανάγκη στο μέλλον δεν θα διστάσει να αναθεωρήσει οποιαδήποτε συνθήκη.
Οι υπαινιγμοί του Ερντογάν προκάλεσαν ανησυχία, γιατί όπως επισήμανε στο Foreign Policy ο Τούρκος πρώην διπλωμάτης και νυν διευθύνων σύμβουλος της Global Resources Partnership, Μεχμέτ Ογκουτσού, «Η Συνθήκη του Μοντρέ είναι ένα κουτί της Πανδώρας. Αν το ανοίξεις, ποτέ δεν γνωρίζεις τι θα ξεπηδήσει από μέσα».
Τις πρόνοιες της συνθήκης αυτής είχαν συντάξει λίγα χρόνια πριν ξεσπάσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος διπλωμάτες από εννέα χώρες, οι οποίοι ανησυχούσαν ότι, βάσει της Συνθήκης της Λωζάνης, η Τουρκία δεν είχε τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, αφήνοντας έτσι ανοικτό το ενδεχόμενο η φασιστική Ιταλία, η ναζιστική Γερμανία ή η ΕΣΣΔ να στέλνουν εκεί πολεμικά πλοία συμπαρασύροντας την Τουρκία σε σύρραξη, όπως είχε κάνει η Γερμανία στις αρχές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.
Ετσι, η Τουρκία, η Γαλλία και η Βρετανία συνέταξαν τη Συνθήκη του Μοντρέ για να αποτρέψουν κάτι τέτοιο να ξανασυμβεί.
«Η συνθήκη αυτή ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα για την Τουρκία», λέει ο επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μπιλκέντ της Άγκυρας, Ονούρ Ισί, αφού προβλέπει μεγαλύτερα δικαιώματα διέλευσης για χώρες που βρέχονται από τη Μαύρη Θάλασσα.
«Σήμερα η Συνθήκη του Μοντρέ προστατεύει την Τουρκία από πιέσεις των ΗΠΑ ή της Ρωσίας», σημειώνει ο διευθυντής των γραφείων του German Marshall Fund στην Άγκυρα, Οζγκούρ Ουνλουχισαρτζικλί. Εν καιρώ ειρήνης η διέλευση για μη πολεμικά πλοία είναι δωρεάν.
Αν η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης εξαιρεθεί από τη Συνθήκη του Μοντρέ δεν θα υπόκειται στους κανόνες της και άρα η Τουρκία θα μπορούσε να επιβάλει τέλη διέλευσης και να αποφασίζει ποιος θα διέρχεται απ’ αυτήν.
Αν και στη Συνθήκη του Μοντρέ δεν υπήρχε κάποια πρόνοια για μια διώρυγα σαν αυτή που σχεδιάζει ο Ερντογάν, «η Τουρκία δεν μπορεί έτσι απλά να αλλάξει τη Συνθήκη. Υπάρχουν κι άλλοι που την έχουν υπογράψει και, αν ξανανοίξεις το θέμα, θα επιδιώξουν κι αυτοί τις δικές τους τροποποιήσεις», λέει ο Ογκουτσού, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε μια υπονόμευση της προσεκτικής ισορροπίας που επιτεύχθηκε με τη Συνθήκη του Μοντρέ πριν από οκτώμιση δεκαετίες. «Δεν νομίζω, τελικά, ότι θα θελήσει κάποιος να τη θέσει σε κίνδυνο», εκτιμά ο Ισί.
«Ο Ερντογάν», καταλήγει το άρθρο του Foreign Policy, «καλά θα κάνει να σκεφτεί προσεκτικά τις ισορροπίες, ειδικά μετά τα πρόσφατες εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας… Μπορεί να θέλει περισσότερες εξουσίες για την Τουρκία, ώστε να ρυθμίζει μονομερώς τους κανόνες. Αλλά για τη χώρα του η σοφότερη κίνηση είναι να κρατά κλειστό το καπάκι του κουτιού της Πανδώρας κι ίσως είναι η καλύτερη προστασία της κυριαρχίας της, στην οποία συχνά αναφέρεται ο Ερντογάν».