Τρόπους εξόδου από τη διεθνή απομόνωση, ενόψει μάλιστα μιας πιθανώς εχθρικής κυβέρνησης στην Ουάσιγκτον, αναζητεί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τείνοντας κλάδο ελαίας σε μια ΕΕ που έχει εξοργιστεί με την πολεμόχαρη εξωτερική πολιτική του.
Οι ευρωτουρκικές σχέσεις έχουν πέσει στο ναδίρ αφότου η Τουρκία ξεκίνησε πριν από 16 χρόνια τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, που έχουν στο μεταξύ μπει στον πάγο και μολονότι ο Ερντογάν μιλά τους τελευταίους μήνες για μια «νέα σελίδα», το εγχείρημα δεν θα είναι διόλου εύκολο, λένε αναλυτές, επισημαίνοντας ότι είναι μακριά η λίστα των «παραπόνων» των Ευρωπαίων, που μελετούν το ενδεχόμενο επιβολής κυρώσεων στην Τουρκία για τα νταηλίκια της στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως μεγάλη είναι κι η καχυποψία απέναντι στην Άγκυρα.
Οι στρατιωτικές παρεμβάσεις του Ερντογάν στους εμφύλιους πολέμους στη Συρία και τη Λιβύη προκάλεσαν οργή στην Ευρώπη, ενώ η στήριξη που παρείχε στο Αζερμπαϊτζάν στην πρόσφατη σύρραξη για το Ναγκόρνο Καραμπάχ, εκνεύρισε τους συμμάχους της Αρμενίας στη Δύση κι όχι μόνον... Πέραν τούτου οι Ευρωπαίοι εκλαμβάνουν ως διαρκή απειλή τον κίνδυνο να ανοίξει ο Ερντογάν τις πύλες της χώρας του για να κατευθυνθούν στη Γηραιά Ήπειρο τα εκατομμύρια των προσφύγων που φιλοξενούνται στην Τουρκία, ενώ ο Τούρκος πρόεδρος έχει ανοίξει μέτωπο και με τη Γαλλία, εξαπολύοντας επιθέσεις κατά του Εμανουέλ Μακρόν για τη μεταχείριση των μουσουλμάνων στη χώρα του, παρά την κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία. Αλλά η κόντρα αυτή με την Ευρώπη δεν μπορεί να συνεχιστεί επί μακρόν, λένε αναλυτές. «Η Άγκυρα δεν αντέχει μια κλιμάκωση τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με την Ευρώπη, πόσω μάλλον με μια τόσο ευάλωτη οικονομία», λέει Ευρωπαίος διπλωμάτης στο Γαλλικό Πρακτορείο.
Ο Ερντογάν ψάχνει τρόπους να βγει από την απομόνωση
Οι αριθμοί μαρτυρούν πόσο μεγάλη είναι η εξάρτηση της τουρκικής οικονομίας από την Ευρώπη, αφού από τα κράτη μέλη της προήλθε στο διάστημα 2002-2018 το 67,2% των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Τουρκία, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία. Με τη φυγή, όμως, ξένων κεφαλαίων και την απροθυμία ξένων επενδυτών να ρίξουν λεφτά στην Τουρκία, το εθνικό της νόμισμα έχασε πέρυσι το ένα πέμπτο της αξίας του έναντι του δολαρίου, υποχρεώνοντας την κεντρική τράπεζά της να δαπανήσει το μεγαλύτερο μέρος των συναλλαγματικών της αποθεμάτων για να στηρίξει τη λίρα. Ο Ερντογάν τα έσπασε τον περασμένο Νοέμβριο με τον γαμπρό του, πρώην υπουργό Οικονομικών, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, στον οποίο επέρριψαν τοπικά ΜΜΕ και αντιπολίτευση την ευθύνη για τα δεινά της τουρκικής οικονομίας και λίγες μέρες αργότερα υποσχέθηκε «μεταρρυθμίσεις» και μια νέα σελίδα στις σχέσεις με την Ευρώπη.
«Ο Ερντογάν αναζητεί φίλους παντού», λέει η Ιλκε Τοϊγούρ, αναλύτρια του Elcano Royal Institute και του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων και Ζητημάτων Ασφαλείας. Και σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η συνάντησή του προ ημερών με πρεσβευτές κρατών μελών της ΕΕ αλλά και η επίσκεψη την Πέμπτη του Τούρκου ΥΠ ΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου στις Βρυξέλλες. Παράλληλα ο Ερντογάν αντήλλαξε με τον Μακρόν επιστολές, που σύμφωνα με τον Τσαβούσογλου θα συνδράμουν στη βελτίωση του κλίματος στις γαλλο-τουρκικές σχέσεις και μια πιθανή επικοινωνία των δύο ηγετών μέσω τηλεφώνου ή τηλεδιάσκεψης.
Ο Μπάιντεν επί θύραις…
Την αλλαγή της ρητορικής του Ερντογάν φαίνεται ότι εν μέρει πυροδοτεί η επικείμενη ανάληψη της εξουσίας στις ΗΠΑ από τον Τζο Μπάιντεν. «Η νίκη του Μπάιντεν ανακάτεψε εκ νέου την τράπουλα. Η Τουρκία αναμένει ότι η νέα αμερικανική κυβέρνηση θα είναι λιγότερο διατεθειμένη να την αφήσει να παίζει το παιχνίδι της όπως θέλει», είπε ο Ευρωπαίος διπλωμάτης. Κάποιες κινήσεις του εκλεγμένου προέδρου των ΗΠΑ έχουν ήδη πυροδοτήσει ανησυχία στην Άγκυρα, όπως ο διορισμός στο συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας του Μπρετ Μακ Γκουρκ, σφοδρού επικριτή της τουρκικής πολιτικής στη Συρία, όπου η Ουάσιγκτον υποστηρίζει τις κουρδικές πολιτοφυλακές – τις ίδιες που η Άγκυρα χαρακτηρίζει παρακλάδι του PKK.
«Αυτό το φαινομενικό άνοιγμα προς την ΕΕ μπορεί να ερμηνευθεί ως κίνηση προετοιμασίας» για τον Μπάιντεν, λέει η Σινέμ Αντάρ του Centre for Applied Turkey Studies του Βερολίνου. O Ερντογάν ήταν κάποτε ένας από τους λιγοστούς ηγέτες που μπορούσε να τηλεφωνήσει απευθείας στον Ντόναλντ Τραμπ, αλλά έχασε το προνόμιο αυτό με την ήττα του Ρεπουμπλικανού.
Πρόσθετοι λόγοι για τον κλάδο ελαίας που τείνει τώρα ο Ερντογάν στην Ευρώπη, είναι, ωστόσο, σύμφωνα με την ίδια αναλύτρια, «η εντεινόμενη πίεση στο εσωτερικό», που αντιμετωπίζει, «λόγω των προβλημάτων της οικονομίας που ενέτεινε η πανδημία», αλλά και η δημοσκοπική κατρακύλα του κόμματός του, ΑKP και των εθνικιστών ελασσόνων κυβερνητικών του εταίρων.
Κινήσεις «καλής θέλησης» από τον Ερντογάν
Αλλά για να εκληφθούν ως αξιόπιστες οι προθέσεις του Ερντογάν για βελτίωση του κλίματος στις ευρω-τουρκικές θέσεις, πιθανώς να προβεί σε κινήσεις καλής θέλησης χαλαρώνοντας την πίεση στους πολιτικούς του αντιπάλους, ορισμένοι εκ των οποίων βρίσκονται αντιμέτωποι με την τουρκική δικαιοσύνη. «Η Άγκυρα αναμένεται να αλλάξει ταχύτητα» αναφορικά με το Κράτος Δικαίου, τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη συγκρουσιακή εξωτερική της πολιτική, λέει η Αντάρ.
Από την πλευρά της η Ίλκε Τοϊγούρ θεωρεί ότι Τουρκία και ΕΕ μπορεί να βρουν σημεία επαφής για τη διαχείριση του προσφυγικού, που αποτελεί «ζήτημα ύψιστης σημασίας για τη σταθερότητα της Ένωσης». Η Άγκυρα προσβλέπει και σε μια επικαιροποίηση της Τελωνειακής Ένωσης, αν και η ΕΕ μάλλον θα είναι «πιο απαιτητική» στο θέμα αυτό. Και μολονότι η Ευρώπη θέλει να αποφύγει περαιτέρω κλιμάκωση των εντάσεων με την Τουρκία, δυτικοί διπλωμάτες επισημαίνουν ότι σε ορισμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες δεν υπάρχει ιδιαίτερη επιθυμία για επαναπροσέγγιση. «Η επίθεση γοητείας της Τουρκίας αντιμετωπίζεται με δυσπιστία σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες», είπε ο Ευρωπαίος διπλωμάτης.