Την Κυριακή, όλος ο κόσμος παρακολουθούσε σοκαρισμένος τις εικόνες της ντροπής: χιλιάδες οπαδοί του Ζαΐχ Μπολσονάρου εισέβαλαν σε κυβερνητικά κτίρια της Βραζιλίας και τα ρήμαξαν.
Στην εισβολή, που θύμισε τα επεισόδια στο Καπιτώλιο των Ηνωμένων Πολιτειών πριν από σχεδόν δύο χρόνια, οι διαδηλωτές «μπολσοναρίστας» προκάλεσαν καταστροφές σε κτίρια, φωνάζοντας την ψευδή κατηγορία ότι οι προεδρικές εκλογές ήταν νοθευμένες και ότι ο Μπολσονάρου ήταν ο πραγματικός νικητής.
Πώς όμως οργανώθηκε μια τόσο μεγάλη, βίαιη διαμαρτυρία σε κοινή θέα των υπηρεσιών ασφαλείας και των συντονιστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;
Η Παγκόσμια Ομάδα Παραπληροφόρησης του BBC διερεύνησε και περιγράφει, σε αναλυτικό ρεπορτάζ, τα παρακάτω...
Οι προσκλήσεις στο «πάρτι της Σέλμα»
Τους τελευταίους μήνες, οι υποστηρικτές του Μπολσονάρου διαδίδουν θεωρίες συνωμοσίας στο διαδίκτυο, προωθώντας την ιδέα ότι ο τέως πρόεδρος ήταν ο πραγματικός νικητής των εκλογών.
Στο ρεπορτάζ του BBC αναφέρεται ότι τις ημέρες που προηγήθηκαν της επίθεσης στη Βραζιλία, η ρητορική αυτή εντάθηκε και διαδόθηκε μέσω κωδικοποιημένων αναρτήσεων σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης: η βασική ήταν μια πρόσκληση για τους Βραζιλιάνους να παρευρεθούν στο «Selma's Party» [«Το πάρτι της Σέλμα»].
Το «Selma», γράφει το BBC, είναι λογοπαίγνιο με τη λέξη «selva», που σημαίνει ζούγκλα στα πορτογαλικά, και χρησιμοποιείται από τον βραζιλιάνικο στρατό ως χαιρετισμός ή πολεμική κραυγή.
Βραζιλία: Ζάχαρη, καλαμπόκι, τα «συστατικά» του «πάρτι» των οπαδών του Μπολσονάρου
Τέσσερις ημέρες πριν από την εξέγερση, ένα βίντεο για το «Selma's Party» έγινε viral σε ομάδες στην εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης Telegram. Σε αυτό, ένας άνδρας περιγράφει τα «συστατικά» για το «πάρτι»: μεταξύ άλλων, μια μάρκα βραζιλιάνικης ζάχαρης που ονομάζεται Union, και πέντε μεγάλα κεφάλια καλαμποκιού. Το καλαμπόκι είναι άλλο ένα λογοπαίγνιο. Το BBC εξηγεί ότι «Milho» σημαίνει καλαμπόκι και «milhão» σημαίνει ένα εκατομμύριο. Υπονοείται, λοιπόν, ότι πέντε εκατομμύρια άνθρωποι κλήθηκαν να παραστούν στη διαμαρτυρία.
«Δωρεάν νερό, καφέ, φαγητό» προσέφεραν κωδικοποιημένες αναρτήσεις για διαδηλώσεις στη Βραζιλία
Άλλες αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πρόσφεραν δωρεάν μεταφορά από διάφορα μέρη της χώρας στην Μπραζίλια. Διαφήμιζαν «δωρεάν λεωφορεία» με «τα πάντα δωρεάν: νερό, καφέ, μεσημεριανό, βραδινό».
Οι αναφορές για το πάρτι συνεχίστηκαν την ημέρα των διαδηλώσεων στο Twitter, όπου δημοσιεύθηκε ένα βίντεο που δείχνει εκατοντάδες ανθρώπους να διαδηλώνουν με ένα μακρύ κίτρινο και πράσινο πανό στην Μπραζίλια. Η λεζάντα λέει: «Οι πρώτοι καλεσμένοι φτάνουν… Μόλις φτάσουν όλοι εδώ, η τούρτα μπορεί να κοπεί».
Πώς οι οπαδοί του Μπολσονάρου απέφυγαν τους κανόνες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
Οι περισσότερες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης απαγορεύουν και απορρίπτουν τις κλήσεις για βία. Είναι πιθανό ότι χρησιμοποιήθηκαν κωδικοποιημένες λέξεις, σύμφωνα με το BBC, όπως το «Selma's Party», για να αποφύγουν τους συντονιστές περιεχομένου.
Σε ένα βίντεο στο TikTok, που έκτοτε καταργήθηκε, μια γυναίκα λέει ρητά ότι δεν μιλά πλέον για πολιτική στο TikTok επειδή δεν θέλει να αφαιρεθεί ο λογαριασμός της. Στη συνέχεια συνεχίζει να μιλάει για το «Selma's Party».
Αλλού, υπάρχουν δημοσιεύσεις για άλλα «πάρτι», συμπεριλαμβανομένου ενός για την ξαδέλφη της Selma, «Telma», στο Σάο Πάολο, και την αδελφή της «Velma» στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Προς το παρόν, αυτά τα γεγονότα δεν έχουν γίνει viral.
Σύμφωνα με ανάλυση του Arcelino Neto από το Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο, η φράση «Festa Da Selma» [«Το πάρτι της Σέλμα»] εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Twitter στις 5 Ιανουαρίου. Έκτοτε έχουν χρησιμοποιηθεί από περισσότερους από 10.000 λογαριασμούς σε tweets που κοινοποιήθηκαν περισσότερες από 53.000 φορές.
Το hashtag #festadaselma χρησιμοποιήθηκε για να «προσκαλέσει» τους ανθρώπους να εμφανιστούν σε ένα συγκρότημα κυβερνητικών κτιρίων γνωστό ως «Praça dos Três Poderes» (Πλατεία Τριών Δυνάμεων), έξω από το Κογκρέσο.
Στο Telegram, η ρητορική ήταν πιο σαφής... Οι οπαδοί του Μπολσονάρου ζήτησαν από «χάκερ και ειδικούς πληροφορικής» να «εισβάλουν σε όλα τα κυβερνητικά συστήματα» και από ένοπλους άνδρες να «προστατέψουν τους πατριώτες».
Κάλεσαν επίσης εφέδρους από τον «στρατό και την αστυνομία» να «μοιραστούν την εμπειρία τους στις τακτικές και να ηγηθούν της κατάληψης της Μπραζίλια και της ψεύτικης κυβέρνησής της».
«Το πραξικόπημα δεν είναι του προέδρου Μπολσονάρου. Το πραξικόπημα δεν είναι από τις Ένοπλες Δυνάμεις», αναφέρει ένα άλλο μήνυμα που κοινοποιήθηκε ημέρες πριν από την εισβολή. «Το πραξικόπημα είναι του βραζιλιάνικου λαού και θα είναι μοιραίο».
Η Emillie de Keulenaar, ερευνήτρια από το Πανεπιστήμιο του Groningen, που παρακολουθεί ομάδες υπέρ του Μπολσονάρου στο Telegram, έχει εξετάσει τη γλώσσα που χρησιμοποιείται και λέει ότι, αφού έγινε πρόεδρος ο Λούλα, άρχισαν να εμφανίζονται μικρές ιδιωτικές ομάδες στο Telegram, οργανώνοντας εκδηλώσεις σε διάφορες περιοχές της Βραζιλίας.
Στις 6 Ιανουαρίου, σύμφωνα με την ερευνήτρια, η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε έγινε «ολοένα και πιο επιθετική», υποκινώντας «εμφύλιο πόλεμο», και τότε άρχισαν να εμφανίζονται οι κωδικοποιημένες λέξεις.