Η απουσία πειστικών αποδείξεων για την προέλευση του νέου κορωνοϊού που σαρώνει την υφήλιο αποδεικνύεται γόνιμο έδαφος για διάφορες θεωρίες συνωμοσίας.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για βιολογικό όπλο που κατασκευάστηκε σε κινεζικά εργαστήρια. Άλλοι στην Κίνα ισχυρίζονται ότι τον κορωνοϊό κουβάλησαν Αμερικανοί στρατιώτες που μετείχαν στο παγκόσμιο πρωτάθλημα Ενόπλων Δυνάμεων στην Ουχάν, απ’ όπου ξεκίνησε η επιδημία. Ορισμένοι πάλι θεωρούν ότι είναι προϊόν εργαστηριακού ατυχήματος.
Επιστήμονες ανά την υφήλιο καταδίκασαν τις εθνικιστικών αποχρώσεων θεωρίες συνωμοσίας, αλλά ακόμη διχάζονται οι απόψεις τους όσον αφορά στην πιθανότερη, όπως θεωρήθηκε αρχικά, πηγή προέλευσης του SARS-CoV-2: μια υπαίθρια αγορά στην Ουχάν, όπου άγρια ζώα φυλάσσονται σε κλουβιά και πωλούνται ως κατοικίδια ή για κατανάλωση. Πιστεύεται ότι ο ιός μεταπήδησε στον άνθρωπο από κάποιο ζώο – πιθανώς έναν παγκολίνο – που είχε μολυνθεί από νυχτερίδα.
Ωστόσο, αρκετοί ιολόγοι και άλλοι ειδικοί είναι σίγουροι για ένα και μόνο πράγμα μέχρι στιγμής: ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις εσκεμμένης διασποράς του κορωνοϊού από την κινεζική ή την αμερικανική κυβέρνηση.
Διχασμένες οι απόψεις για την υπαίθρια αγορά της Ουχάν
Οι ειδικοί διαφωνούν ως προς την κάποτε ευρέως αποδεκτή θεωρία ότι ο κορωνοϊός ξεπήδησε από υπαίθρια αγορά. Οι θιασώτες της άποψης αυτής θεωρούν ότι οι αγορές αυτές, κατάμεστες όπως είναι από ανθρώπους και άγρια ζώα, είναι ο πιθανότερος «ένοχος». «Είναι η πιο απλή, προφανής και πιθανότερη εξήγηση», λέει ο δρ Σάιμον Άντονι, καθηγητής Δημόσιας Υγιεινής του Πανεπιστημίου Columbia και επιφανές μέλος τoυ PREDICT, ενός παγκόσμιου προγράμματος που ερευνά σε ζώα ξενιστές τους ιούς που συγκεντρώνουν πιθανότητες να πυροδοτήσουν μια πανδημία και το οποίο έχει ανακαλύψει πάνω από 180 κορωνοϊούς σε διάστημα μιας δεκαετίας.
Οι πολέμιοι από την άλλη επικαλούνται μια μελέτη, που δείχνει ότι αρκετοί από τους πρώτους γνωστούς ασθενείς της Covid-19 δεν είχαν εκτεθεί άμεσα στην υπαίθρια αγορά της Ουχάν.
Η θεωρία του εργαστηριακού ατυχήματος
Μια άλλη εκρηκτική θεωρία, που υποστήριξαν δύο Κινέζοι ερευνητές στις αρχές Φεβρουαρίου και υιοθέτησαν και κάποιοι στις ΗΠΑ, λέει ότι ο κορωνοϊός διεσπάρη από ατύχημα σε ένα από τα δύο εργαστήρια κοντά στην υπαίθρια αγορά της Ουχάν, που κάνει έρευνες σε νυχτερίδες. Οι συγκεκριμένοι ερευνητές απέρριψαν αργότερα τη θεωρία τους, σημειώνοντας ότι δεν υποστηρίζεται από αποδείξεις, ενώ τη διαψεύδει η κινεζική κυβέρνηση κι ένα από τα εργαστήρια. Αλλά ο δρ Ρίτσαρντ Εμπράιτ, ειδικός στα βιολογικά όπλα του Πανεπιστημίου Ρούτγκερς, υποστήριξε ότι η θεωρία αυτή ίσως έχει κάποια βάση. «Η πιθανότητα να εισήλθε ο κορωνοϊός σε ανθρώπους σ’ ένα εργαστηριακό ατύχημα δεν θα έπρεπε να απορριφθεί», δήλωσε, αν και πολλοί συνάδελφοί του διαφωνούν.
Οι υποψίες εστιάζονται σε νυχτερίδες
Όπως και να’ χει, ερευνητές συμφωνούν ότι ο κορωνοϊός πέρασε από ζώο σε άνθρωπο, ένα φαινόμενο γνωστό ως ζωονοτική μόλυνση.
Σε άρθρο που δημοσίευσαν στις αρχές Φεβρουαρίου στην επιθεώρηση Nature, Κινέζοι ερευνητές ανέφεραν ότι ο νέος κορωνοϊός είναι ταυτόσημος κατά 96% σε επίπεδο γονιδιώματος με εκείνον μιας νυχτερίδας. Λίγο αργότερα, 27 επιστήμονες του τομέα Υγείας από διάφορες χώρες του κόσμου με επιστολή τους στην επιθεώρηση The Lancet, καταδίκασαν τις θεωρίες συνωμοσίας «που δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να προκαλούν φόβο, φήμες και προκαταλήψεις, που θέτουν σε κίνδυνο την παγκόσμια συνεργασία στη μάχη κατά αυτού του ιού».
Επικαλέστηκαν δε επιστημονικές αποδείξεις για να υποστηρίξουν τη θεωρία σύμφωνα με την οποία «ο κορωνοϊός αυτός έχει την προέλευσή του στην άγρια πανίδα, όπως και τόσα άλλα αναδυόμενα παθογόνα». Ένας εξ’ αυτών, ο «κυνηγός ιών» Πίτερ Ντάσζακ, που εργάζεται εδώ και μια δεκαετία στην Κίνα, σημειώνει ότι «είμαστε σχεδόν πεπεισμένοι ότι οι νυχτερίδες είναι η πηγή προέλευσης της Covid-19. Απλώς δεν ξέρουμε πού ακριβώς και από ποιο είδος νυχτερίδας. Κι ούτε γνωρίζουμε πόσοι άλλοι υπάρχουν εκεί έξω, που μπορεί να εμφανιστούν στο μέλλον».
Πέρασε o κορωνοϊός κατευθείαν από νυχτερίδα σε άνθρωπο, ή μέσω ενός άλλου ζώου;
Ένα άλλο θέμα που απασχολεί τους ερευνητές είναι κατά πόσον ο νέος κορωνοϊός πέρασε κατευθείαν από νυχτερίδα σε άνθρωπο ή μέσω ενός άλλου, «ενδιάμεσου» ζώου. Ο Ντάσζακ θεωρεί ότι μια νυχτερίδα μόλυνε κάποιο ζώο σε αγροικία, το οποίο μεταφέρθηκε ζωντανό σε ένα από τα τελειότερα εκκολαπτήρια ιογενών λοιμώξεων, δηλαδή μια υπαίθρια αγορά στην Κίνα. Με την άποψή του συμφωνεί και ο καθηγητής Άντριου Κάνιγχαμ της Zoological Society του Λονδίνου: «Όταν φέρνεις άγρια ζώα που πιάνεις στην εξοχή σε υπαίθριες αγορές, τα ζώα αυτά είναι στρεσαρισμένα και μπορούν να εξελιχθούν σε εργοστάσια ιών, βρίσκονται σε στενή επαφή με ανθρώπους στις αγορές αυτές και σφαγιάζονται εκεί σε σχετικά ανθυγιεινές συνθήκες», σημειώνει.
Αλλά ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Lancet αμφισβητεί τη θεωρία αυτή, αφού δείχνει ότι σχεδόν το ένα τρίτο των πρώτων 41 επιβεβαιωμένων κρουσμάτων δεν είχαν εκτεθεί άμεσα στην υπαίθρια αγορά της Ουχάν, ανάμεσά τους και ο λεγόμενος «ασθενής μηδέν», που άρχισε να εμφανίζει συμπτώματα την 1η Δεκεμβρίου. «Δεν βρέθηκε επιδημιολογική σύνδεση μεταξύ του πρώτου ασθενούς και κατοπινών κρουσμάτων», αναφέρει η έκθεση.
Η υπαίθρια αγορά έκλεισε τελικά την 1η Ιανουαρίου, δύο μέρες αφότου οι Αρχές της Ουχάν σήμαναν συναγερμό γι’ αυτήν.
Η θεωρία του αγρότη που μετέφερε τον κορωνοϊό στην Ουχάν
Μια άλλη εξήγηση δίνει ο καθηγητής μικροβιολογίας του Πανεπιστημίου Columbia, Βίνσεντ Ρακανιέλο, ο οποίος θεωρεί ότι ένας αγρότης ίσως αποτελεί την πηγή της επιδημίας. «Οι ιοί αυτοί στις νυχτερίδες είναι εντερικοί και αποβάλλονται με τα περιττώματά τους, που αποκαλούμε γκουάνο. Αν πας σε μια σπηλιά νυχτερίδων είναι γεμάτη με γκουάνο. Και οι αγρότες σε πολλές χώρες μαζεύουν γκουάνο ως λίπασμα για τα χωράφια τους», λέει. Ο Ρακανιέλο θεωρεί ότι ένας αγρότης που μολύνθηκε πιθανώς πήγε στην Ουχάν κι άρχισε άθελά του να διασπείρει τον κορωνοϊό. «Γνωρίζουμε ότι στην Κίνα κάποιοι τρώνε νυχτερίδες – αυτό είναι ένα άλλο σενάριο. Αλλά δεν το θεωρώ πιθανότερο από εκείνο του αγρότη που μάζεψε γκουάνο, ή μολύνθηκε από κάποια νυχτερίδα στον αχυρώνα του».