Αβέβαιη παραμένει η έκβαση της πανδημίας του κορωνοϊού μετά και την εμφάνιση της υποπαραλλαγής Όμικρον 2 που έχει προκαλέσει για άλλη μία φορά συναγερμό.
Ήδη σε πολλές χώρες της Ευρώπης, και όχι μόνο, παρατηρείται εκθετική αύξηση των μολύνσεων από covid-19 για την οποία σε πολύ μεγάλο βαθμό ευθύνεται η Όμικρον 2. Γαλλία, Γερμανία, Δανία και Μεγάλη Βρετανία το τελευταίο διάστημα βλέπουν τα κρούσματα να αυξάνονται επικίνδυνα, ιδίως μετά την χαλάρωση των περισσότερων περιοριστικών μέτρων που είχαν επιβληθεί λόγω της πανδημίας, ενώ ανάλογη αύξηση παρατηρείται και στη χώρα μας.
Συνεπώς εύλογα δημιουργούνται πολλά ερωτήματα για την παραλλαγή Όμικρον 2 του κορωνοϊού. Πόσο πιο μεταδοτική είναι από την Όμικρον 1; Τι ισχύει με την θνητότητα; Πώς εξελίχθηκε; Θα προκαλέσει νέο κύμα της πανδημίας;
Απαντήσεις στα παραπάνω κρίσιμα ερωτήματα έδωσε μέσα από το iefimerida.gr o ακαδημαϊκός και πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), κ. Δημήτρης Θάνος ο οποίος μαζί με την ομάδα του από την έναρξη της πανδημίας εργάζονται πυρετωδώς πάνω στον SARS-CoV-2, ανιχνεύοντας πρώτοι και παρακολουθώντας την εξέλιξη οποιασδήποτε νέας παραλλαγής ή μετάλλαξης που εμφανίζεται στην Ελλάδα.
«Η Ομικρον 2 αντέστρεψε την πορεία της πανδημίας»
Όπως εξηγεί o πρόεδρος του IIBEAA «η υποπαραλλαγή Όμικρον 2, όπως άλλωστε συνέβη αρκετές φορές στο παρελθόν με τα προηγούμενα στελέχη του κορωνοϊού, έχει αντιστρέψει την πορεία της πανδημίας. Ο SARS-CoV-2 εξακολουθεί να μας εκπλήσσει με την εμφάνιση κάθε νέου στελέχους το οποίο εισάγει νέα δεδομένα στη διαχείριση της πανδημίας. Αν ο χειμώνας ανήκε στην Όμικρον-1, είναι βέβαιο ότι η άνοιξη θα είναι υπόθεση της Όμικρον-2 στην Ελλάδα και αλλού. Οι επάλληλες και καθολικές επικρατήσεις συγκεκριμένων παραλλαγών του SARS-CoV-2 στην κοινότητα με τα διαφορετικά βιολογικά χαρακτηριστικά που φέρει η κάθε μία από αυτές ξεκίνησαν με την Άλφα, το βρετανικό στέλεχος, στις αρχές του 2021, που πυροδότησε το τρίτο κύμα της πανδημίας στη χώρα μας. Ακολούθησε η παραλλαγή Δέλτα η οποία αντικατέστησε την Άλφα στις αρχές του καλοκαιριού και επικράτησε όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, Αμερική κ.λπ. σχεδόν 100%.
Η εμφάνιση της Δέλτα ευθύνεται για το τέταρτο κύμα της πανδημίας COVID-19 στην Ελλάδα που προκάλεσε νέα αύξηση στα κρούσματα, η οποία συνοδεύτηκε από μεγαλύτερο αριθμό θανάτων, περισσότερες βαριές νοσήσεις και επιπλέον νέα καταπόνηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Το τέταρτο κύμα της Δέλτα άρχισε να εξασθενεί από τα μέσα Δεκεμβρίου όταν η Όμικρον 1, η οποία εισήλθε στη χώρα μας στα τέλη Νοεμβρίου, άρχισε να διασπείρεται με πρωτόγνωρη ταχύτητα προκαλώντας μια δραματική αύξηση του αριθμού των κρουσμάτων, η οποία όμως ευτυχώς δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη αύξηση του αριθμού των βαρέως νοσούντων και των θανάτων».
Όπως εξηγεί ο κ. Θάνος «αυτό συνέβη επειδή η Όμικρον 1 χαρακτηρίζεται μεν από πολύ μεγαλύτερη μεταδοτικότητα σε σχέση με το στέλεχος που αντικατέστησε (Δέλτα), ωστόσο έχει διαφορετικά βιολογικά χαρακτηριστικά».
Τι σημαίνει αυτό; «Η Όμικρον 1 και η Όμικρον 2, σε αντίθεση με την Δέλτα που οδήγησε σε βαριές νοσηλείες και πολλούς θανάτους, ενώ διακρίνονται για την ιδιαίτερα αυξημένη μεταδοτικότητά τους, δεν μολύνουν αποτελεσματικά το κατώτερο αναπνευστικό σύστημα, δηλαδή του πνεύμονες ώστε να προκαλέσουν σημαντικές βλάβες στη λειτουργία τους, με αποτέλεσμα ο ιός να περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα όπου εκεί δημιουργεί συμπτώματα τα οποία θυμίζουν το απλό συνάχι που προκαλείται από τους συνήθεις ιούς του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, με τους οποίους έχουμε έρθει σε ισορροπία και συμβιώνουμε για χιλιάδες χρόνια.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι παραλλαγές Όμικρον 1 και 2 είναι εντελώς ακίνδυνες ή χαμηλού κινδύνου. Επειδή μπορούν να μολύνουν τόσους πολλούς ανθρώπους σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα έχουν οδηγήσει σε αύξηση των νοσηλειών και διατήρηση του αριθμού των θανάτων σε σχετικά υψηλά επίπεδα», σημειώνει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του IIBEAA.
Η Όμικρον 2 εμφανίστηκε σχεδόν ταυτόχρονα με την Όμικρον 1 και είναι πιο μεταδοτική!
Σε σχετική ερώτηση του iefimerida.gr αναφορικά με την μεταδοτικότητα της Όμικρον 2 και την προέλευσή της, ο κ. Θάνος υπογράμμισε:
«Η Όμικρον-1 και η Όμικρον-2 εμφανίστηκαν ταυτόχρονα μαζί με μία τρίτη παραλλαγή της Όμικρον (την BA.1.1) στα τέλη Νοεμβρίου-αρχές Δεκεμβρίου και δεν προέρχεται η μία από την άλλη. Η Όμικρον-2 έχει 40 διαφορετικές μεταλλάξεις σε σχέση με την Όμικρον-1 και οι 8 από αυτές εντοπίζονται στην πρωτεΐνη ακίδα. Όμως έχουν και πολλές άλλες κοινές μεταλλαγές, 30 στον αριθμό, οπότε μετά από αξιολόγηση έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η Όμικρον 2 αποτελεί υποπαραλλαγή του στελέχους Όμικρον, όπως και η Όμικρον 1 και όχι κάποιο νέο στέλεχος. Επειδή στην αρχή η Όμικρον-1 είχε επικρατήσει πλήρως, πιστεύαμε ότι η ‘Ομικρον-2 δεν θα έχει πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί. Προφανώς, για άλλη μία φορά διαψευστήκαμε στις προβλέψεις για τον κορωνοϊό. Η Όμικρον-2 χαρακτηρίζεται από ακόμα μεγαλύτερη μεταδοτικότητα σε σχέση με την Όμικρον 1, με αποτέλεσμα να αρχίζει να την αντικαθιστά σταδιακά και γρήγορα σε όλες τις χώρες.
Η Όμικρον 2 είναι περίπου 30-40% πιο μεταδοτική από την Όμικρον 1, την οποία πριν από τρεις μήνες είχαμε χαρακτηρίσει ως το πλέον μεταδοτικό στέλεχος του κορωνοϊού που είχε εμφανιστεί, και λογικά αναρωτιόμασταν πώς είναι δυνατόν με τόσες μεταλλάξεις που φέρει στην ακίδα να εξακολουθεί να είναι βιολογικά τόσο δραστική. Ωστόσο, από ότι φάνηκε ο ιός δεν είχε εξαντλήσει ακόμα όλα του τα όπλα και εμφανίζονται συνεχώς νέες παραλλαγές ή υποπαραλλαγές του, επιβεβαιώνοντας την ρήση ότι στην Βιολογία δεν είναι δυνατόν να γίνονται ασφαλείς προβλέψεις. Δεν γνωρίζουμε ακόμα ποιες από τις μεταλλάξεις που φέρει η Όμικρον-2 της δίνουν αυτό το σημαντικό εξελικτικό πλεονέκτημα σε σχέση με την Όμικρον-1.
Όπως ισχύει για την Όμικρον-1, η Όμικρον-2 διαφεύγει εν μέρει του ανοσολογικού συστήματος, όχι όμως περισσότερο από ότι κάνει η Όμικρον-1, και αυτό σε συνδυασμό με την μεγαλύτερη μεταδοτικότητα που έχει, την ταυτόχρονη άρση των περιοριστικών μέτρων και την εξασθένηση της ανοσίας από προηγούμενες μολύνσεις ή εμβολιασμό, διευκολύνει την παγκόσμια επικράτησή της. Τα δεδομένα που έχουμε παραγάγει και αναλύσει μέσω της εκτεταμένης γονιδιωματικής επιτήρησης στην Ελλάδα -με ενσωμάτωση δεδομένων έως την προηγούμενη εβδομάδα- η Όμικρον 2 ανιχνεύεται περίπου στο 50% των νέων κρουσμάτων που ταυτοποιούνται στη χώρα μας. Το υπόλοιπο ποσοστό αντιστοιχεί ακόμα στην Όμικρον 1, ενώ δεν ταυτοποιείται σχεδόν καθόλου η παραλλαγή Δέλτα. Η Όμικρον 2 άρχισε να κάνει αισθητή την παρουσία της και να βλέπουμε την αύξησή της από την πρώτη εβδομάδα του Φεβρουαρίου και σιγά σιγά με την άρση των περιοριστικών μέτρων άρχισε να επεκτείνει την διασπορά της», λέει ο κ. Θάνος.
Αφού εμφανίστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα γιατί προκλήθηκε τώρα η έκρηξη κρουσμάτων λόγω της Όμικρον 2;
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, αυτό συνέβη καθώς «η Όμικρον 1 βρήκε πιο γρήγορα προσφορότερο έδαφος, καθώς αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από την ανοσολογική «ετοιμότητα» του πληθυσμού στον οποίο πρωτοεμφανίστηκε. Εκτός της εξασθένησης της ανοσίας στον γενικό πληθυσμό και της άρσης των περιοριστικών μέτρων, υπάρχουν προκαταρκτικές ενδείξεις ότι συγκεκριμένοι τύποι αντισωμάτων μπορεί να είναι περισσότερο δραστικοί στην εξουδετέρωση της Όμικρον-1, ενώ κάποιοι άλλοι στην εξουδετέρωση της Όμικρον-2. Αυτές οι σχετικά μικρές διαφορές σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα που ανέφερα προηγουμένως μπορεί να επηρέασαν την κινητική της διασποράς τους στους πληθυσμούς».
Όπως συνεχίζει «τις ημέρες αυτές είμαστε μάρτυρες σε ακόμα ένα πολύ ενδιαφέρον εξελικτικό πείραμα της φύσης όπου θα διαπιστώσουμε εάν η ταχύτητα με την οποία η Όμικρον 2 αντικαθιστά την Όμικρον 1 είναι διαφορετική ή ίδια με την ταχύτητα που η Όμικρον 1 αντικατέστησε την Δέλτα. Συγκεκριμένα, η Όμικρον -1 αντικατέστησε πλήρως την Δέλτα σε διάστημα 4 εβδομάδων, η Δέλτα την Άλφα σε 7-8 εβδομάδες και αναμένουμε εντός των επόμενων 2 εβδομάδων να ολοκληρωθεί η συλλογή των συγκεντρωτικών στοιχείων για την αντικατάσταση της Όμικρον 1 από την Όμικρον 2. Τα στοιχεία αυτά έχουν ιδιαίτερη επιδημιολογική αξία διότι αφορούν δεδομένα του πραγματικού κόσμου (Real World Evidence), που συλλέγονται και αναλύονται απευθείας από αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμό της χώρας.
Τι ισχύει με την θνητότητα της Όμικρον 2;
«Οι μελέτες που έχουν γίνει μέχρι στιγμής δείχνουν ότι η Όμικρον 1 και η Όμικρον 2 έχουν περίπου την ίδια νοσογόνο δράση και θνητότητα. Δεν φαίνεται να υπάρχει διαφορά. Ωστόσο κάποια πειράματα που έχουν γίνει σε τρωκτικά έχουν δείξει ότι ίσως η Όμικρον 2 να είναι περισσότερο τοξική. Ωστόσο θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το ανοσολογικό σύστημα των τρωκτικών και η φυσιολογία τους γενικότερα είναι διαφορετική από αυτήν του ανθρώπου και γι' αυτό στη συγκεκριμένη περίπτωση εμπιστευόμαστε περισσότερο τα δεδομένα που έχουμε από τον πραγματικό κόσμο. Αυτό που πρέπει να σημειώσουμε είναι ότι εάν κάποιος έχει μολυνθεί από την Όμικρον 1, τα αντισώματα που έχει δημιουργήσει ο οργανισμός του είναι πολύ αποτελεσματικά για την εξουδετέρωση και της Όμικρον 2», απαντά ο κ. Θάνος.
Τα σενάρια της προέλευσης της Όμικρον
• Πρώτον: Ότι δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε σε κάποιον ανοσοκατεσταλμένο ασθενή όπου εκεί ο ιός συνήθως παραμένει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα διότι το ανοσολογικό σύστημα είναι σε μερική καταστολή με αποτέλεσμα να δίνονται περισσότερες ευκαιρίες στον ιό να συσσωρεύσει νέες μεταλλάξεις. Κάτι αντίστοιχο έχει παρατηρηθεί και με άλλους ιούς.
• Δεύτερον: Ότι εξελίχθηκε σε κάποιο ζώο και στην συνέχεια ο ιός μεταπήδησε στον άνθρωπο
• Τρίτον: Να κυκλοφορούσε επί μακρό χρονικό διάστημα απαρατήρητος σε περιοχές όπου δεν πραγματοποιείται επαρκής γονιδιωματική επιτήρηση των κυκλοφορούντων στελεχών του κορωνοϊού.
«Τη δεδομένη χρονική στιγμή κερδίζουν έδαφος το πρώτο και δεύτερο σενάριο. Είναι χαρακτηριστικό ότι πλέον έχουμε στοιχεία που δείχνουν για παράδειγμα ότι τα ο ιός μεταπηδά σχετικά εύκολα από τα ζώα στον άνθρωπο (π.χ. ελάφια, τρωκτικά κ.λπ.) όπου εκεί, στο νέο κυτταρικό περιβάλλον, μπορεί να πολλαπλασιαστεί και να συσσωρεύσει νέες μεταλλάξεις και να μολύνει ανθρώπους» σημειώνει στο iefimerida.gr o κ. Θάνος.
Θα προκαλέσει έκτο κύμα η Όμικρον 2;
Σε ερώτηση αναφορικά με το εάν η παραλλαγή Όμικρον 2 του κορωνοϊού είναι ικανή να προκαλέσει έκτο κύμα, ο πρόεδρος του ΙΙΒΕΑΑ απαντά:
«Έκτο κύμα που να οφείλεται στην Όμικρον 2 δεν φαίνεται να είναι πιθανό. Η πρόβλεψη, αν και συνήθως τις αποφεύγω, είναι ότι η Όμικρον 2 θα παρατείνει για αρκετό χρονικό διάστημα το τρέχον πέμπτο κύμα της πανδημίας που οφείλεται στην Όμικρον-1, βάζοντας φρένο δηλαδή στην αποκλιμάκωση της πανδημίας που παρατηρούσαμε τις προηγούμενες 2 εβδομάδες.
Και τούτο θα οφείλεται στη μεγαλύτερη μεταδοτικότητα που έχει Όμικρον 2 ακόμα και σε εμβολιασμένους με 3 δόσεις, στην άρση των περιοριστικών μέτρων και στην εξασθένηση της γενικής ανοσίας του πληθυσμού. Να σημειωθεί ότι ο εμβολιασμός εξακολουθεί να προστατεύει από βαριά νόσηση και θάνατο με την ίδια αποτελεσματικότητα άτομα που έχουν μολυνθεί τόσο με την Όμικρον 1 όσο και με την Όμικρον 2. Εάν κατά την πορεία της πανδημίας υπάρξει έκτο κύμα, αυτό θα δημιουργηθεί από την εμφάνιση ενός νέου στελέχους το οποίο θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη ανοσολογική διαφυγή για να «δραπετεύει» από το τείχος ανοσίας που έχουν δημιουργήσει οι προηγούμενες μολύνσεις με Δέλτα και Όμικρον και ο εμβολιασμός».
Πώς ο ιός θα γίνει ενδημικός;
Κλείνοντας, ο κ. Θάνος αναφέρθηκε και στο πώς ο ιός θα μπορούσε να γίνει ενδημικός. Όπως λέει για να γίνει αυτό «θα πρέπει καταρχήν να μειωθεί αρκετά η κυκλοφορία του κορωνοϊού στην κοινότητα. Αυτό επιτυγχάνεται με δύο τρόπους. Μπορεί ο εμβολιασμός να μην εξαφανίζει τον ιό, ωστόσο έχει κάποια αποτελεσματικότητα στην συγκράτηση της διασποράς του, καθώς ο κορωνοϊός δεν βρίσκει τόσο πρόσφορο έδαφος ώστε να πολλαπλασιάζεται ανενόχλητος απουσία ανοσολογικής επιτήρησης, όπως συμβαίνει κυρίως στα ανεμβολίαστα άτομα, αλλά και σε άτομα που δεν έχουν νοσήσει προηγουμένως. Πολλαπλασιαζόμενος ανενόχλητος σε μεγάλη κλίμακα αυξάνεται η πιθανότητα δημιουργίας νέων μεταλλάξεων.
Κάποιες από αυτές μπορεί να του δώσουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα επιβίωσης σε σχέση με τα προϋπάρχοντα στελέχη. Τέλος, κάτι ακόμα που θα συμβάλει σημαντικά στο να μετατραπεί ο ιός σε ενδημικός είναι η εξακολούθηση των μέτρων προφύλαξης (οπωσδήποτε μάσκα και όπου είναι εφικτό αποφυγή πολυπληθών συναθροίσεων)για να μειωθεί η διασπορά του».